Dagblaðið Vísir - DV - 28.10.1995, Blaðsíða 12
12
LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 1995 f-|\y
erlend bóksjá
Metsölukiljur
Saga um byltingu
eftir Jevtúsjenkó
Bretland
Skáldsögur:
1. Davld Guterson:
Snow Falllng on Cedars.
2. Jane Austen:
Prlde and Prejudlce.
3. Ruth Rendell:
Simlsola.
4. Ellls Peters:
Brother Cadfael's Penance.
5. Tom Clancy:
Debt of Honour.
6. Robert Harris:
Fatherland.
7. Chaterlne Cookson:
The Tlnker's Girl.
8. John Grlsham:
The Chamber.
9. Barbara Taylor Bradford:
Everythlng to Galn.
10. Maeve Binchy:
The Glass Lake.
Rit almenns eðlls:
1. Alan Bennett:
Writing Home.
2. Nelson Mandela:
Long Walk to Freedom.
3. J. Lowell & J. Kluger:
Apollo 13.
4. S. Britwistle & S. Conklin:
The Maklng of Prlde and Prejudice.
5. Blll Bryson:
Made In America.
6. Jung Chang:
Wild Swans.
7. lan Botham:
Botham: My Autoblography.
8. A. Llttle & L. Sllber:
The Death of Yugoslavla.
9. Eric Hobsbawm:
Age of Extremes.
10. Richard Preston: The Hot Zone.
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
1. Peter Heeg:
De máske egnede.
2. Jung Chang:
Vllde svaner.
3. Anne Tyler:
Sankt mullgvis.
4. Mlchael Crlchton: Congo.
5. Robert J. Waller:
Broerne I Madlson County.
6. Mlchael Larsen:
Uden slkker vlden.
7. Margaret Forster:
Kampen om Christabel.
(Byggt á Politiken Sendag)
Á sjöunda áratugnum varð Jev-
gení Jevtúsjenkó frægur viða um
lönd sem eitt kraftmesta unga ljóð-
skáld Rússa. Þessi piltur frá Síberíu
nýtti það aukna frelsi sem fylgdi
upphafsárum valdatíðar Nikita Krú-
stjoffs og orti meðal annars magnað
kvæði, Babi Yar, gegn gyðingahatri
landa sinna.
En Jevtúsjenkó gekk aldrei svo
langt að sovéska kerfið gripi til að-
gerða gegn honum. Hann varð
aldrei andófsmaður gegn kommún-
ismanum en naut forréttinda kerfis-
ins alla tíð. Af þeim sökum ávann
hann sér aldrei til fulls trausts
þeirra sem ákafast börðust gegn
soyéska einræðinu.
í þeim örlagaríku atburðum árið
1991, þegar harðlínumenn í sovéska
kommúnistaflokknum reyndu að
steypa Gorbatsjov af stóli, stóð Jevt-
úsjenkó með svokölluðum lýðræðis-
öflum. Þeim tókst á þremur dögum
að koma í veg fyrir valdarán og
hefja þá þróun sem fljótlega leiddi
til þess að Sovétríkin voru lögð nið-
ur.
Skáldsaga um
atburðina í ágúst
Jevtúsjenkó, sem hóf ungur að
yrkja ljóð (fyrsta Ijóðabók hans kom
út árið 1952 þegar hann var 19 ára),
hefur að undanförnu samið skáld-
sögur. Sú nýjasta, sem er að koma
út á ensku um þessar mundir, fjall-
ar einmitt um atburðina örlagaríku
í Moskvu í ágúst árið 1991.
Þessi skáldsaga nefnist á ensku:
Don’t Die Before You’re Dead (útgef-
andi Robson Books, verð 16,99 sterl-
ingspund) og er eins konar sam-
Jevgení Jevtúsjenkó: Skáldsaga
um valdaránstilraunina í ágúst
1991.
Umsjón
Elías Snæland Jónssnn
bland af heimildaskáldsögu og lykil-
róman. Margar sögupersónur koma
hér fram undir eigin nöfnum, svo
sem Gorbatsjov, Jeltsín og
Jevtúsjenkó sjáífur.
Aðrir þekktir menn eru lítt dul-
búnír í frásögninni, til dæmis
sagnaritari Gúlagsins, Solsjenitsyn,
tónlistarmaðurinn Rostropovits og
Sjevardnatsje, þáverandi utanríkis-
ráðherra. En svo koma líka við sögu
í veigamiklum hlutverkum nokkrar
persónur sem eru hugarsmíð
skáldsins.
Gagnrýnendur, sem fjallað hafa
um skáldsöguna í blöðum í Bret-
landi og Ameríku, hafa ýmislegt við
hana að athuga. Einkum gagnrýna
þeir persónusköpunina sem sé harla
yfirborðskennd. En þeir viðurkenna
að á köflum sé hér um magnaðan
skáldskap að ræða og eftirminnilega
frásögn af sögulegum atburðum.
Sjálfslýsing
Jevtúsjenkós
Flestum ber saman um að í skáld-
sögunni fjalli Jevtúsjenkó allítar-
lega um eigið líf — ekki aðeins í
hringiðu atburðanna í ágúst 1991
heldur einnig á valdatíma kommún-
ista. Hann lýsi því til dæmis hvern-
ig hann hafi komist hjá því að starfa
fyrir leyniþjónustuna alræmdu,
KGB, en margir telja einsýnt að
hann hafi verið í tygjum við valda-
menn þar á bæ á meðan Sovétríkin
voru og hétu — og vísa m.a. til þess
að aldrei voru settar hömlur á ferð-
ir hans til útlanda.
Lok skáldsögunnar þykja reyndar
lýsa nokkuð tvíbentu sambandi
hans við sovésku leiðtogana en þar
segir í lauslegri þýðingu: Ég er ekki
kommi, eins og það heitir, en ég
faðma rauða fánann og græt.
Jevtúsjenkó, sem er 62 ára og
kveðst hafa ort 135 þúsund ljóðlínur
um ævina, býr nú ýmist í Moskvu
eða Bandaríkjunum en hann kennir
kvikmyndafræði í Oklahoma.
vísindi
Kynferðislegt lykt-
arskyn enn rádgáta
Nef manna eru mismunandi en öll gegna þau hlutverki í sambandi við kyn-
lífið.
Ný pláneta
fundin
Merk tíðindi urðu i heimi
stjamvísindanna nýlega þegar í
fyrsta sinn var staðfest tilvist
plánetu á sporbaug umhverfis
stjörnu fyrir utan sólkerfi okk-
ar.
Það voru tveir vísindamenn
við stjörnuathugunarstöð í Kali-
forníu sem þar voru að verki en
tveimur vikum áður höfðu sviss-
neskir vísindamenn séð eitthvað
sem líktist plánetu á braut um-
hverfls stjörnuna 51 Pegasus.
Plánetan er ósýnileg á spor-
baug sínum en þyngdarafl henn-
ar varð þess valdandi að stjarn-
an titraði aðeins. Af því mátti
ráða að plánetan væri þarna.
Brjóstagjöf er
bömum góð
Finnskir vísindamenn hafa
komist að þeirri niðurstöðu að
börn sem hafí verið á brjósti
njóti þess allt fram til sautján
ára aldurs. Börnum þessum ku
ekki vera jafn hætt við að fá alls
kyns ofnæmi, svo sem eins og
asma.
Rannsókn finnsku vísinda-
mannanna hófst árið 1975 og var
fylgst með sömu börnunum þar
til þau voru orðin sautján ára.
Þau sem fengu ekki aðra mjólk
en móðurmjólkina til sex mán-
aða aldurs voru ekki eins næm
fyrir ofnæmi ýmiss konar og
þau börn sem fengu litla sem
enga móðurmjólk.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Nefið í okkur
býr yfir tvenns
konar lyktar-
skyni. Annað
þeirra, og það
sem meira fer
fyrir, getur
numið um það
bil tíu þúsund
mismunandi
lyktarafbrigði,
allt frá höfugri
blómaangan
yfir í óþefinn af
blessuðum
skúnkinum.
Hitt lyktar-
skynið er kall-
að „kynferðis-
lega nefið“. Það
greinir aftur á
móti ferómón
sem er lykt sem
aðrir einstak-
lingar senda
frá sér í örlitlu
magni og
stjórnar félags-
legri hegðun okkar og því að við
leitum eftir hinu kyninu til æxlun-
ar.
Sá sem segir þetta er bandarískur
vísindamaður, Richard Axei. Hann
er prófessor í lifefnafræði og sam-
eindalífeðlisfræði við hinn virta
Columbia háskóla í New York.
í grein sem hann skrifar í tímarit-
ið Scientifíc American, segir Ric-
hard Axel að lyktarboð frá þessum
tveimur mismunandi lyktarskyn-
stöðvum séu send til mismunandi
staða í heilanum og atferlissvörunin
sé því ekki hin sama.
Boð frá kynferðislega nefinu, sem
er staðsett neðarlega í nefmu, fara
beint til þeirra staða í heilanum
sem stjórna eðlislægu atferli okkar
og tilfinningaviðbrögðum.
Boð frá annars konar lykt eru
numin af vefjum í efri hluta nefsins
og fara til æðri miðstöðva í heila-
berkinum, þess svæðis heilans sem
stjórnar hugsun-
um okkar.
Axel segir að kyn-
ferðislega nefið
gegni mikilvægu
hlutverki hjá dýr-
um. Þegar karl-
kynsnagdýr néma
ferómónin sem
kvendýrin gefa frá
sér, svara þau með
því að verða kyn-
ferðislega virk. Ef
vefir kynferðislega
nefsins eru fjar-
lægðir við fæð-
ingu leita kven-
mýs sér aldrei að.
maka.
Vísindamenn hafa
ekki enn öðlast
skilning á kyn-
ferðislega nefinu í
mannskepnunni,
að sögn Axels.
Hann og sam-
starfsmenn hans
hafa hins vegar
fundið út að í manninum og öðrum
spendýrum stjórni um það bil eitt
þúsund gen framleiðslu lyktarnema.
Það þýðir að eitt prósent allra gena
mannsins séu helguð því hlutverki
að nema lykt.
„Hið mikla magn erfðaupplýsinga
sem tengist lyktarskyninu endur-
speglar ef til vill þýðingu þessara
skynfæra fyrir lífsbaráttu og við-
gang flestra spendýrategunda," seg-
ir Richard Axel.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Tom Clancy & Steve Pleczenik:
Mlrror Image.
2. Danlelle Steel:
Wings.
3. Sldney Sheldon:
Nothing Lasts Forever.
4. Stephen Klng:
Insomnia.
5. Nelson DeMille:
Spencerville.
6. Judith Mlchael:
A Tangled Web.
7. Roger MacBride Allen:
Showdown at Centerpoint.
8. Dick Francls:
Wild Horses.
9. Patricia Cornwell:
The Body Farm.
10. Phyllis A. Whltney:
Daughter of the Stars.
11. Carol Shlelds:
The Stone Diaries.
12. John Irving:
A Son of the Clrcus.
13. Stuart Woods:
Unperfect Strangers.
14 Celeb Carr:The Allenist.
15. David Guterson:
Snow Falling on Cedars.
Rit almenns eölis:
1. Paui Reiser:
Copplehood.
2. Tim Allen:
Don't Stand to Close
To a Naked Man.
3. Richard Preston:
The Hot Zone.
4. Delany, Delany & Hearth:
Having Our Say.
5. Mary Pipher:Revlving Ophelia.
6. Clarissa Plnkola Estés:
Women Who Run with the Wolves.
7. B.J. Eadle & C. Taylor:
Embraced by the Llght.
8. Thomas Moore:
Care of the Soul.
9. LouAnne Johnson:
Dangerous Minds.
10. Jill Ker Conway:True North.
11 M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
12. Maya Angelou:
I Know why the Caged Bird Sings.
13. J. Lovell & J. Kluger:Apollo 13.
14. Robert Fulghum:
Maybe (Maybe Not).
15. Thomas Moore:
Soul Mates.
(Byggt i New York Times Book Revlew)
Sykurhörnin
eru grennri
Börn sem borða sykur, neyta
heilnæmari fæðu og eru alla-
jafna grennri en þau sem fá
ekki nein sætindi af því að for-
eldrarnir telja það svo óhollt.
Þetta eru niðurstöður rann-
sóknar sem næringarfræðingar
| við háskóla í London gerðu á
143 börnum á aldrinum ellefu
til þrettán ára. Þar kom einnig
í ljós að börn sem borðuðu syk-
ur lifðu á fjölbreyttara fæði en
hin og neyttu minni fitu.
Niðurstöður þessar ganga í
berhögg við ráð sem foreldrum
hafa verið gefin hin síðari ár
um að varast beri að gefa böm-
unum mikil sætindi.
Aðrir vísindamenn, sem
gerðu rannsókn á mataræði
barna, fundu engar vísbending-
ar sem studdu fullyrðingar um
að sykurneysla væri vond fyrir
heilsuna.
Ný fislátt
rafhlaða
Hollenskir vísindamenn hafa
þróað nýja gerð af liþíumraf-
hlöðu. Hylkið utan um hana er
úr keramikefni sem nær mikl-
um þéttleika við háan þrýsting.
I Rafhlaða þessi er endurhlaðan-
leg.
Vísindamennirnir gera ráð
fyrir að innra viðnám raflilöð-
unnar verði mjög lítið þannig
; að orkutap, bæði við hleðslu og
notkun, verði í lágmarki. Þar
sem rafhlaða þessi skilar fjór-
um sinnum meiri orku en hefð-
bundnar hleðslurafhlöður á
hvert kíló í þyngd eru bundnar
: vonir við að hægt verði að nota
hana í rafknúnum bílum.