Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.1995, Blaðsíða 22

22
• MÁNUDAGUR 11. DESEMBER 1995
Menning
Heimur
unglinganna
Lárus Már Björnsson.
Það verður að segja alveg eins og
er, að fáir rithöfundar hér á landi
hafa náð að skrifa bækur um ungl-
inga og fyrir unglinga sem gefa
heilsteypta mynd og raunsanna af
heimi þeirra. Líkiega stafar það af
því að menning og dagleg upplifun
unglinga er svo síbreytileg að þeir
sem orðnir eru tvítugir eru eins og
gamalmenni í tali og háttum miðað
við 15 og 16 ára unglinga.
Samkvæmt bókarkynningu um
bókina K/K eða Keflavíkurdagar /
Kefla-víkumætur hefur höfundur
bókarinnar Lárus Már Björnsson
lifað og hrærst í heimi unglinga í
fjölda ára og gjörþekkir yiðfangs-
efni þeirra og væntingar. Án efa er
það rétt og víst er að hann hefur
reynt að tileinka sér málfar ung-
linga og reynt að skynja og skilja
látæði þeirra allt. Það vekur hins vegar athygli les-
andans að framan af bókinni virkar unglingamálið
einhvemveginn yfirþyrmandi. Það era allir svo „kúl“
og „speisaðir“ að við liggur að það
hálfa væri nóg. Þó er ekki hægt að
segja annað en bókin verði mark-
vissari og læsilegri eftir þvi sem á
hana líður.
Sagan fjallar um Ólaf Bjarka
Ragnarsson, fimmtán ára strák
sem býr í Keflavík. Hann hefur átt heldur erfitt upp-
dráttar í skóla vegna eineltis. Eftir að hafa verið einn
vetur á heimavistarskóla fer hann aftur í gamla skól-
ann sinn og sest þar 1 starfsdeild. En í raun hefur
hann bæði metnað og getu til að ná góðum árangri í
námi.
Lykilaðilar í þessari sögu em kennaramir þau Ari
Freyr og Valdís. Ari Freyr leyfir nemendum sínum
að nálgast sig, kennslan er frjálsleg, en um leið og
nemendur fara yfir strikið em mál tekin fóstum tök-
um. En umfram allt öölast Ari traust nemendanna.
Þeir geta rætt viðkvæm mál við hann og hann leitast
við að tala við þau allan tímann, en forðast að tala
Bókmenntir
Sigurður Helgason
niður til þeirra.
Heimilisaðstæður Óla, aðalpersón-
unnar era ekki mjög skemmtileg-
ar. Hann býr með föður sínum og
Kollu stjúpmóður sinnar. Sam-
skiptin innan fjölskyldunnar eru
afskaplega takmörkuð og lesand-
inn hlýtur að draga þá ályktun að
Óli sé ekki mjög vinsæll hjá stjúp-
móðurinni og þar við bætist að
samskiptiu feðganna em stirð.
Milli Óla og þeima tveggja mynd-
ast eins konar veggur sem þögnin
myndar. Eftir deilur er niðurstað-
an margra daga þögn. Engin mál
era rædd, hvað þá leyst.
Þaö er full ástæða til að hrósa Lár-
usi fyrir þessa athyglisverðu til-
raun. Stærsti gallinn á sögunni er
sá að aðstæður ótrúlega margra
unglinga em skelfilega erfiðar og
einhvemveginn virðast fáir eiga sér von um bjarta
framtíð. Það er eins og allir nemendur í þessum
skóla, aö minnsta kosti þeir sem koma við sögu eigi
---------------- við umtalsverða félagslega erfið-
leika að stríða. Slíkt er vissulega
til en það sama á við um það eins
og unglingamálið. Það virðist vera
svolítið yfirþyrmandi. Hins vegar
er kosturinn sá að í raun fá allir
tækifæri til að sýna sínar góðu
hliðar, meira að segja kennaramir. Óg annað gott er
að þrátt fyrir fyrrgreinda galla er sagan að mörgu
leyti raunsæ. Aðalpersónan, Óli, á sér þann draum
stærstan að samskipti sín við sína nánustu styrkist.
Hann þráir eðlileg samskipti við pabba sinn, sem þó
gengur illa. En blátt áfram og þægileg framkoma
kennarans virðist duga honum til að viðhalda lífs-
gleðinni. Og eitt er víst, að til eru margir kennarar
sem búa yfir þessum jákvæðu eiginleikum.
Lárus Már Björnsson:
K/K Keflavíkurdagar / Keflavíkurnætur,
Reykjavík, Mál og menning, 1995.
Læsilegt rit um náttúru,
menningu og trúmál
Páll Skúlason.
Páll Skúlason heimspekiprófess-
or er tvímælálaust meðal eftirsótt-
ustu og vinsælustu fyrirlesara hér
á landi. Um það era rita- og erinda-
skrár Árbókar Háskólans til vitnis.
Á síðustu árum hefur PáU safnað
mörgum erinda sinna saman og
gefið út í bókarformi. Sú bók sem
hér er til umsagnar er níunda bók
höfundar. Hún hefur að geyma er-
indi og greinar sem fjalla einkum
um umhverfis-, menningar- og trú-
mál. Flestar hafa þessar greinar
birst á prenti áður en í mismun-
andi aðgengilegum ritum og er
fengur í því fyrir aUa áhugamenn
um heimspeki að hafa þær á einum
stað.
Raunar á þetta greinasafn erindi
til mikið fleiri en þeirra sem telja
sig sérstaka áhugamenn um heim-
spekileg efni. PáU skrifar um málefni sem alla varð-
ar og gerir það á þann hátt að rit hans á að geta höfð-
að til breiðs lesendahóps. Að loknum lestri þess
finnst mér a.m.k. augljóst hvers -----------------
vegna PáU er jafn eftirsóttur fyrir-
lesari og raun ber vitni. Hann
greinir vandamálin sem við er að
glíma mjög skilmerkUega, kynnir
ólík sjónarmið og tekur þau tfl yfir-
vegunar á ýmsa vegu. Röksemdir
hans em jafnan sérlega skýrar og settar fram á mjög
vönduðu máli.
PáU leitast ekki við, frekar en heimspekin yfirleitt,
að veita endanleg eða einhlít svör, heldur leiðir hann
lesandann áfram og býr í haginn fyrir áframhaldandi
leit hans að svörum úti á vettvangi lífsins.
Hér er að sjálfsögðu ekki rúm tU að rekja efni aUra
greinanna en meðal áhugaverðustu greina þessa rits
fannst mér greinin „Siðfræði og skógrækt". Þar skip-
ar Páll sér á bekk með áhugamönnum um skógrækt
en hana telur hann vera hugsjón sem okkur íslend-
ingum ætti að vera bæði ljúft og skylt að sinna eftir
því sem við höfum orku og vit tU. Ást höfundar á
Bókmenntir
Gunnlaugur A. Jónsson
trjánum dylst ekki. Hann segir að
fyrir tilstiUi trésins öðlumst við
trúnaðarsamband við náttúruna
en bætir því við að erfitt sé að lýsa
á fræðimáli þessu nána sambandi
manns og trés og kýs að ljúka um-
fjöllun sinni á ljóði Hannesar Pét-
urssonar, „Talað við laufgað tré“.
Engu að síður finnst mér að Páli
hafi tekist betur en flestum öðram
að fjalla um þetta efni sem svo
mörgum íslendingum er hugleikið.
í þessari grein er víða mjög vel að
orði komist eins og þegar PáU seg-
ir: „Vandinn er að jarðbinda hug-
sjónina án þess að jaröa hana“ og
einnig þegar hann segir: „Tími
náttúrunnar er langtími en tími
mannsins skammtími." Greinin
„Lífsskoðunarvandi samtímans og
kristin kirkja" fannst mér sömu-
leiðis mjög áhugaverð. Þar heldur PáU því fram að
trúarbrögðin heyri í reynd sögunni til en telur líklegt
að kristindómurinn eigi meiri framtíð fyrir sér en
nokkur önnur trú. Við fyrmefndu
skoðun hans munu væntanlega
margir setja spurningarmerki og
draga réttmæti hennar í efa. Hins
vegar get ég heilshugar tekið und-
ir með höfundi er hann telur kirkj-
una hafa vanrækt einn höfuðþátt
kristindómsins, dulúðina. Hugur Páls til kirkjunnar
dylst þó ekki, sbr. lokaorð hans: „Megi kristin kirkja
dafna og þjóna lífinu og skapara þess um langan ald-
ur.“
Lokaorð mín skulu verða þakkir tfl Páls Skúlason-
ar fyrir sérlega áhugavert greinasafn jafnframt því
sem ég læt þá ósk í ljós að sem allra flestir kynni sér
rit hans því að það er örugglega bæði holl og þro-
skandi lesning.
Páll Skúlason
í skjóli heimspekinnar
Erindi og greinar
Háskólaútgáfan 1995 (183 bls.)
Rúnar Gunnarsson
Mannlif a
ystu nöf
Rúnar Gunnarsson hefur alla tíð
verið maður margra og ört breyti-
legra hugðarefna. Eitt er það þó sem
fylgt hefur honum gegnum flestar
umvendingar, nefnUega trúin á ljós
og linsur. Hann er fjölmenntaður
sem ljósmyndari og kvikmynda-
tökumaður og hefur lengst af starf-
að við annan hvom eða báða þessa
miðla.
Nú hefur Rúnar dregið saman
þær ljósmyndir sínar sem honum
þykir vænst um, rúmlega 90 talsins,
og setf á bók sem hann káflar Eins-
konar sýnir. Hér er um að ræða
kilju í litlu en þó handhægu broti.
Ljósmyndirnar í henni raðast með
klárum og hefðbundnum hætti,
liggja vel á síðum og mynda samstæðar opnur. Viðar Víkingsson fylgir
bókinni úr hlaði með skemmtUegum hugleiðingum. í ljósi margháttaðra
hugðarefna Rúnars bjóst ég sannast sagna ekki við að finna í þessari
bók ýkja heildstæð viðhorf tU lífsins. En ef horft er framhjá nokkmm
einum-of-týpískum skotum úr myndrænum húsasundum, ljósbrigðum á
ísaldarklöppum og hestum í höm, þá opinberast manni á endanum mjög
afdráttarlaus sýn hans á veruleikann.
Engir meðaljónar
Rúnar er framar öðm áhugamaður um mannlíf á ystu nöf eða mark-
að djúpri reynslu, sem oft er eitt og hið sama, hvort sem er í henni
Reykjavík, í Kaupmannahöfn eða úti í Eystrasaltslöndum. Bindisklædd-
ir meðaljónar með stresstöskur koma ekki fyrir í myndum hans.
Hér á ég ekki einasta við líf þess fólks sem á einn eða annan hátt hef-
ur sagt sig undan reglum borgaralegs samfélags, mótorhjólagæjar og úti-
gangsmenn, heldur einnig líf þeirra sem örlögin, stjórnmálaþróunin, sál-
arkreppur, jafnvel listgyöjan, hafa ýtt til hliðar eða fram á áðurnefnda
nöf, þar sem þau standa berskjölduð, rúnum rist - en óbuguð samt.
Magnaðar eru myndim- ----------------------------------
ar af músíkantinum
(21), gamla Eistlend-
ingnum (48), bræðrun- —
um (50 & 51), Árna Hirti
(53), Rósku og Degi (54 &
55), Hjalta trompetleik-
ara (59), konu í Vilnius (79) og sjálfum „Slátraranum méð fæðingarteng-
urnar“, Hrafni Gunnlaugssyni (70) í ljósi síðustu uppákomu hans.
Mannamyndir Rúnars, ótruflaðar af öðru efni, mundu gera sig prýðis-
vel, jafnvel betur, í sérstakri bók. Freistandi er að bera mjög svo róm-
antíska trú Rúnars á innbyggða reisn sérhvers einstaklings, hvernig
sem hann er á sig komin, saman við óvægið raunsæið í ljósmyndum
Þórarins „Agga“ Þórarinssonar af íslenskum utangarðsmönnum, sem
einnig komu út á bók fyrir nokkrum árum.
Rúnar lætur prenta myndimar í dúótóni, sem ég er ekki viss um að
henti þeim öllum. Við hann fá mannamyndimar ákveðna „fyllingu", en
á stundum virkar dúótónninn eins og slikja á yfirborði mynda, slævandi
tilfallandi dramatík ljóss og skugga. En sem betur fer er enginn hörgull
á dramatík í bókinni, sem er höfundi sínum til ítrasta sóma. Og í raun-
jnni ljósmyndasögulegur viðburður hér á landi.
Rúnar Gunnarsson - Elnskonar sýnir
105 bls.
Útg. höfundur, 1995
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
Tónlist
Áskell Másson
Til tónlistarhúss
Þeir ágætu listamenn, Gunnar Kvaran sellóleikari og Gisli Magnús-
son píanóleikari hafa sent frá sér geislaplötu sem Japis gefur út og dreif-
ir.
Platan var tekin upp í júlí síðastliðnum í Víðistaðakirkju, og var
Bjami Rúnar Bjamason tónmeistari en upptökumaður var Georg Magn-
ússon.
Fyrsta verkið á plötunni er Tólf —
tilbrigði um stef úr óratoríunni Júd-
as Maccabáus eftir G.F. Handel.
Þeir Gunnar og Gísli leika verkið —
léttilega og mjög fallega.
Hin mjög svo þekkta sónata Schu-
berts, Sónata Arpeggione op. posth.
er næst. Hér reynir á dýpt og listrænt innsæi listamannanna tveggja og
reyndar, eins og búast mátti við, bregðast þeir ekki. Fyrir smekk undir-
ritaðs hefði fyrsti þátturinn mátt vera örlítið hraðari en allt virkar þó
mjög vel, engu að síður, og hægi þátturinn er einstaklega fagurlega leik-
inn.
Myndir á þili eftir Jón Nordal kemur næst. Verkið er í fjórum, stutt-
um þáttum sem heita Brostin augu vatnanna.../Þegar íshjartað
slær.../Skrifað í vindinn.../Allt með sykri og rjóma...og era titlar þeirra
til marks um stemningu þeirra. Titlarnir eru fengnir úr Ijóðum sumra
helstu nútímaljóðskálda okkar.
Verkið samdi Jón að beiðni stjórnar Listahátíðar árið 1992, að undir-
lagi þeirra Gunnars og Gísla, sem frunifluttu það síðan á Listahátíð í
Reykjavík 1992.
Verkið er ekki flókið að gerð en geysilega stemningsríkt og er það
ákaflega vel og skemmtilega leikið hér á þessari plötu. Síðasta verkið er
sónata op. 40 eftir rússneska tónskáldið Dmitri Sjostakovitsj. Þetta
magnaða verk er í fjórum aðskildum þáttum og hefst sá fyrsti á dular-
fullum sellóeinleik sem Gunnar útfærir geysivel. Samspil þeirra fer í
hæðir þegar líður á verkið og er t.d. Largo- þátturinn sérlega magnaður
og síðasti þátturinn, sem er leikandi hraður, nettilega leikinn af þeim fé-
lögum Gunnari og Gísla.
Þessi plata er gefin út til styrktar einu brýnasta málefni okkar tónlist-
armanna á íslandi: Tónlistarhúsi, og er það vel, með svo vandaða plötu.