Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.1997, Blaðsíða 10

ÞRIÐJUDAGUR 1. APRÍL 1997 U"V
10 fflenning
W •ét 'é
Svart-hvít sjálfsmynd í litum
Þótt sýning Hannesar Lárussonar,
„svart/hvítt“, í sýningarsalnum 20 fermetrar að
Vesturgötu 10 hafi verið einföld í sniðum þá eru
skilaboðin sem hún sendir frá sér flóknari. I
þessu litla en hentuga sýningarrými sjáum við
sjónvarpstæki uppi í einu horninu, í því gengur
þögult myndband sem sýnir listamanninn þar
sem hann situr á kolli og horfir alvörugefinn í
myndavélina, kviknakinn, nema hvað hann er
með ljósgullna hrokkna hárkollu. Myndbandið
gengur látlaust í tvær til þrjár klukkustundir án
þess að nokkuð gerist í myndinni annaö en minni
háttar hreyfingar fyrirsætunnar, eins og til að
bægja burt náladofa og þreytu af kyrrsetunni.
Kassann sem fyrirsætan situr á sjáum við aftur
mannlausan í frumgerð sinni á miðju salargólf-
inu. Hann er svartur, smíðaður úr frekar gróf-
hefluðum fjölum og með tveim handföngum. Set-
an ofan á kassapum er hins vegar brún, úr ómál-
aðri eik, vandlega unnin, og eru förin fyrir
rasskinnamar mótuð mjúklega og finpússuð ofan
í setuna. Setan vísar frá sjónvarpinu í áttina að
inngangi salarins. Annað er ekki sjáanlegt í saln-
um nema gestabók.
Það er ekki nema von að það vefjist fyrir gest-
um hvaða skilaboðum verið er að koma á fram-
færi, enda er sýningin óvenjuleg þótt hún sverji
sig lúmskt í ætt við hefðina. Eða eigum við ekki
Caravaggio: Hinn sjúki Bakkus (sjálfsmynd), ca 1597.
Hannes Lárusson: „svart/hvítt“ (sjálfsmynd) 1997.
gervi Bakkusar eða mál-
aði hrokkinhærða
sveina í sama hlutverki,
sem líkt og léku á mörk-
um hins kvenlega og
karlmannlega. Hannes
gerir það sama (eins og
hárkollan vitnar um),
hann leikur á þessum
mörkum í hlutverki
nektarfyrirsætunnar.
Það er reyndar leikið
á fleiri mörkum í þessu
verki. Um leið og við
erum á mörkum hefð-
bundinnar portrett-
myndar og hinnar lif-
andi myndar eru í verk-
inu vísanir til þeirra
marka sem við gerum á
fræðin lætur undan mjúkum formum sitjandans
þá eru litaheitin ekki heldur algild frekar en hug-
takið portrettmynd eða hugtakið karlkyns/kven-
kyns. Það er leikið á mörkum þessara hugtaka og
við upplifum ákveðna upplausn fyrirframgefinna
staðreynda og afmarkaðra hugtaka andspænis
þessu verki.
Sú tilfinning sem málverk Caravaggios af ung-
um sveinum vöktu fyrir réttum 400 árum mun
hafa verið að einhverju leyti hliðstæð. Það voru
portrettmyndir, málaðar eftir uppstilltri spegil-
mynd, sem voru hvort tveggja i senn óraunveru-
legar og á einhvem hátt nær raunverulegri eftir-
líkingu en þekkst hafði í málverki til þess tíma.
Þessi sjálfsmynd Hannesar Lárassonar er til þess
fallin að vekja okkur til vitundar um gildi sem
standa utan við skilgreiningarvald hinna frum-
spekilegu/algildu hugtaka, bæði hvað varðar lit-
inn, formið, listhugtakið og inntak sjálfsmyndar-
innar sem viðtekins listfræðilegs hugtaks.
milli lita. Verkið heitir „svart/hvitt“, og hvað er
nú svart og hvað er hvitt? Sjónvarpskassinn er
svartur og sömuleiðis kassinn sem setið er á,
nema hvað setan er brún. Veggirnir í salnum eru
hvítir, sem og veggirnir í bakgrunni myndarinn-
ar á skjánum. Maðurinn á myndinni er líka
„hvítur“ að því leyti sem hann tilheyrir „hvíta
kynstofninum“. Á raunverulega kassanum lýsir
hann reyndar með fiarveru sinni. Svo virðist sem
Hannes sé að gefa til kynna að það sem við köll-
um í daglegu tali hvítt og svart tengist meira
þeim hlutum sem bera litinn en þeim eiginleik-
um sem aðskilja þessa liti sem ljósfræðilegar
staðreyndir. Jafnvel svarti kassinn, sem er hreint
form, fær ekki að vera heill kassi og er ekki all-
ur svartur heldur virðist þar meðvitað vikið frá
hinni geometrísku og algildu formfræði um leið
og hann er fagurlega lagaður að sitjanda fyrirsæt-
unnar (er það kannski tilvísun í træga afsteypu
eftir Marchel Duchamp af farinu eftir afturenda
á manni?).
Við finnum óbeint að rétt eins og hörð form-
mörg dæmi úr listasögunni um mannamyndir og
portrettmyndagerð á borð við þá sem myndband-
ið sýnir? Það þótti ekki tiltökumál að gera mynd-
ir af nöktum körlum meðal Forn-Grikkja og Róm-
veija og þekktist líka síðar, á endurreisnartíman-
um, barokktímanum og á tímum nýklassíkur og
rómantíkur á 18. og 19. öld. Að vísu voru slíkar
myndir oftast hoggnar í marmara, stundum mál-
Myndlist
Úlafur Gíslason
aðar á vegg eða léreft, en aldrei sýndar af lifandi
myndbandi. Hreyfingin (þó takmörkuð sé) og
tímatenging myndbandsins gerir þessa sjálfs-
mynd Hannesar i vissum grundvallaratriðum frá-
brugðna þeim myndum sem ítalski málarinn
Caravaggio málaði af léttklæddum sveinum af
ætt Díonýsosar
skömmu fyrir aldamót-
in 1600, svo nærtæk
hliðstæða sé tekin, en
þar sat hann ýmist sjálf-
ur fyrir léttklæddur í
Messías í Langholti
Það tók Hándel ekki nema liðlega þrjár vikur,
síðsumars áriö 1741, að semja Messías. Ef til væri
aðferð til að meta verðmæti tónlistar yrðu þessar
þrjár vikur vafalítiö með þeim dýrmætustu í tón-
listarsögunni. Charles Jennens vann texta verks-
ins og byggði á Biblíunni.
Verkið er gjarnan sagt vera óratoría þótt það
vanti ýmsa grundvallarþætti þess forms, til að
mynda persónur og eiginlegan söguþráð. Það má
skipta Messíasi i þrjá þætti; í fyrsta hlutanum er
koma Krists boðuð, í öðrum hlutanum er sagt frá
lífi hans og í þeim þriðja er mikilvægi sögunnar
ígrundað. Kór og Kammersveit Langholtskirkju
og einsöngvaramir Ólöf Kolbrún Harðardóttir,
Valgerður G. Guðnadóttir, Sverrir Guðjónsson,
Björn Jónsson og Loftur Erlingsson fluttu verkið
í kirkjunni á skírdag undir stjórn Jóns Stefáns-
sonar. Konsertmeistari var Júliana Elín Kjart-
ansdóttir.
Síðustu ár hafa túlkunaraðferðir eldri tónlistar
verið í endurskoðun og kapp lagt á að færa túlk-
un nær því sem tíðkaðist á þeim tíma er verkin
voru samin. Þegar stórvirki barokkmeistaranna
fóru að heyrast aftur um miðja nítjándu öld, eft-
ir aldarlanga þögn, var rómantíkin við lýði og
þessi verk voru þá flutt á þann máta sem tónlist-
armönnum þótti bestur þá. Þannig komu þau til
okkar inn í tuttugustu öldina, í rómantískri túlk-
un, flutt af stórum kórum og einsöngvurum sem
þekktu bæði Wagner og Verdi. Jón Stefánsson
kaus að fara hina hefðbundnu leið að Messíasi,
með þeirri undantekningu að láta kontratenór
syngja hlutverk sem alt-söngkona syngi annars.
Ég er ekki viss um að það hafi verið rétt. Þótt
Sverrir Guðjónsson hafi skilað sínu með sóma tel
ég heildarsvipinn hafa orðið sannari með alt-
Tónlist
Bergþóra Jónsdóttir
söngkonu. Ólöf Kolbrún beitti allri þeirri róman-
tísku hlýju sem rödd hennar býr yfir og söngur
hennar var ákaflega fallegur, einkum í „He shall
feed his flock“ og ariunni „I know that my
redeemer liveth“. Valgerður Guðnadóttir söng lít-
ið hlutverk sitt afar músíkalskt og vel. Sverrir
Guðjónsson söng sína rullu prýðilega, einkum
aríuna „He was despised". Ánægjulegt var að
heyra í ungum tenórsöngvara, Birni Jónssyni.
Röddin er glæsileg og söngurinn var jafnan góð-
ur en túlkunin full dramatísk. Loftur Erlingsson
var frábær í sínu hlutverki og músíkalskur söng-
ur hans í ariunni „The trumpet shall sound“
verður eftirminnilegur. Þar lék Ásgeir Stein-
grímsson sóló á trompet á móti söngröddinni og
gerði mjög vel. Leikur hljómsveitarinnar var létt-
ur og hreinn.
Kór Langholtskirkju var að sjálfsögðu í aðal-
hlutverki. í upphafi virtust innri raddimar, alt
og tenór, ekki alveg nógu „heitar“ og voru mátt-
litlar og loftmiklar í upphafskóraum. Er á leið
efldist þrótturinn og margir kórar voru mjög vel
sungnir, til dæmis „Great was the company of the
preachers" og „All we like sheep“, sem var
rytmískur og kröftugur, og hljóðlátt niðurlagið
sérlega fallega mótað af hendi Jóns Stefánssonar.
í heild var þetta fínn flutningur á Messíasi en
herslumun vantaði á að hann yrði með þeim
bestu sem hér hafa heyrst.
í miðri altaríunni, „He was despised", gerðist
það að inn í kirkjuna arkaði maður, merktur
Stöð 2, með þrífót, tökuvél og hljóðnema og tók að
skrúfa upp þrífótinn og stilla hljóðnemanum upp.
Af þessu hlaust skark og truflun á allra viðkvæm-
asta stað í verkinu. Slíkt tillitsleysi er óþolandi.
„Köld, margslungin,
þétt og brilljant"
Sjálfstætt fólk eftir Halldór
Laxness fær verðskuldaða
dóma vestanhafs þessar vikum-
ar og er gaman að fylgjast með
upplifunum bandarískra gagn-
rýnenda á þessari bók bóka.
„Fáar söguhetjur öðlast aðra
eins dýpt og Bjartur, og fáar nú-
tímaskáldsögur sýna önnur
eins meistaratök,“ segir í
Kirkus Reviews, og: „Þetta er
ein af þeim stóru.“ ^
„Laxness tekur
Bjart engum vettl-
ingatökum, enda
er hann þver-
girðingurinn
uppmálaður,“
segir í Publ-
ishers
Weekly:
„Bjartur er per-
sóna sem
Sturluson hefði kannast við.‘
„En þrátt fyrir alla kostina
verður að vara hinn djarfa les-
anda við: bókin er erfið,“ segir
Herbert Mitgang í grein í The
News & Observer sem ber sama
heiti og þessi frétt; honum
finnst sagan segja frá fólki sem
er æði ólíkt hinum bandaríska
meðaljóni, og lái honum eng-
inn! En einmitt það gerir bók-
ina ögrandi, að hans mati. Hún
vekur honum hungur eftir
fleiri af þessu tagi: „Hvar eru
norrænar nútimabókmenntir?"
spyr hann.
Snorri^--^/
Leikhús- og dansstyrkir
Tvö verkefni fá hæsta styrk-
inn frá Teater og dans i Nor-
den- nefndinni þennan ársfiórð-
| ung, 70.000 danskar krónur:
Helsinin Kaupunginteater til að
fara með sýninguna Rakkaita
pettymyksiá rakkaudessa til
Borgarleikhússins í Stokkhólmi
í september og íslenska Þjóð-
leikhúsið til að fara með Leitt
hún skyldi vera skækja og sýna
: í þjóðleikhúsi Svía núna í maí.
Önnur íslensk verkefni sem
styrk hlutu voru Amlóða saga
sem Bandamenn ætla aö sýna á
leikhúshátíð í Þrándheimi í
september (20.000 d.kr.) og leik-
stjóra Viðars Eggertssonar á
Krabbasvölunum í Færeyjum
(18.500 d.kr.).
Aðeins einn aðili fékk styrk
til að fara með sýningu hingað
til lands. Það er Det lille
Turnéteater frá Danmörku sem
kemur með sýninguna Odys-
seus til Norræna hússins I byrj-
un október í haust (10.000 d.kr.).
„En ég er hér"
Á fimmtudaginn, 3. apríl,
rabbar Helga Kress, prófessor i
almennri bókmenntafræði og
forstöðumaöur Rannsóknastofu
í kvennafræðum, um ljóð
kvenna í stofu 201 í Odda, og
hefst erindið kl. 12. Það heitir:
,,„En ég er hér ef einhver til
min spyrði." Ljóð eftir íslensk-
ar konur 1876-1995.“
Heimsins
besti pabbi
Skjaldborg hefur sent frá sér
lítið fallegt kver með völdum
ummælum og heim-
spekilegum vanga-
veltum bama um
pabba sinn undir
nafninu Heims-
ins besti pabbi.
Helen Exley
safnaði efn-
inu saman en
Guðbrandur Sig-
'laugsson þýddi.
Útgáfan hefur þegar sent frá
sér þrettán bækur í þessari röð
og væntanlegar eru fáeinar í
viðbót um heimsins bestu
mömmu, ömmu og afa.
Silja Aðalsteinsdóttir
r: