Dagblaðið Vísir - DV - 14.03.1998, Qupperneq 10

10
LAUGARDAGUR 14. MARS 1998
ov,
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON OG ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: httpy/www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, slmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverö á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk„ Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Verðbólgan er komin í gang
Við þurfum að hafa gát á góðærinu. Verðbólgan fór að
láta á sér kræla í febrúar. Ef svo fer fram eftir árinu,
kemst ársbólgan í 5%, sem er geigvænlegt, þrisvar til
fjórum sinnum meira en meðaltalsverðbólga helztu við-
skiptalanda okkar í Evrópu, Ameríku og Japan.
Verðbólga er slæmur fylgifiskur góðæris, en alls ekki
óhjákvæmilegur. Norðmenn hafa til dæmis búið við
langvinnt góðæri, en gæta þess jafnan að hafa verðbólg-
una á sama róli og aðrar þjóðir. Annars aflagast gjald-
miðillinn og samkeppnishæfnin á alþjóðamarkaði.
Þjóðhagsstofnun spáir að vísu ekki 5% verðbólgu á
þessu ári, heldur 2,7%. Hún reiknar með, að verðbólgan
haldi ekki áfram með sama hraða og í febrúar. En 2,7%
verðbólga er einnig allt of mikil, nákvæmlega tvöföld
verðbólga helztu viðskiptalanda okkar.
Flest annað gengur okkur í haginn um þessar mund-
ir. Kaupmáttur fer ört vaxandi. Hann hefur aukizt um
14% samanlagt á þremur árum og mun væntanlega
aukast enn um 5-6% á þessu ári. Þetta felur í sér gífur-
leg og snögg umskipti á lífskjörum fólks.
Bætt staða almennings á ekki að þurfa að leiða til
verðbólgu. Vandamálið felst í, að hér er verið að gera
fleiri hluti í einu. Á sama tíma og kaupmáttur er aukinn,
er líka verið að vernda herkostnað við forna atvinnu-
hætti og varðveita dýrtíð af völdum fáokunar.
Bætt lífskjör og stöðugt verðlag hafa haldizt í hendur
í þrjú ár, af því að létt hefur verið á samkeppnishömlum.
Ýmis vara og þjónusta hefur lækkað í verði. Þessi hag-
stæða þróun hefur verið að fjara út í vetur. Því þurfa
stjórnvöld að losa um fleiri hömlur á samkeppni.
Atvinnleysi fer minnkandi og er nú komið niður í
3,6% að meðaltali yfir árið. Þetta er mun minna en þekk-
ist í flestum nágrannalöndum okkar og þýðir í rauninni,
að fleiri störf séu laus en sem svarar hinum atvinnu-
lausu. Lengra verður tæpast komið að óbreyttu.
Aðeins með endurmenntun og starfsþjálfun er unnt að
hraða flutningi fólks úr samdráttarstörfum yfir í þenslu-
störf og lækka þannig atvinnuleysistölurnar. Ríkið getur
lagt hönd á þennan plóg rétt eins og það getur rutt hindr-
unum úr vegi innlendrar samkeppni.
Viðskiptahalli verður allt of mikill á þessu ári að mati
Þjóðhagsstofmmar, tvöfaldur árshalli tveggja síðustu
ára. Eins og verðbólgan er þetta merki um, að lífskjörin
séu að batna hraðar en efni standa til. Þessu þarf að
breyta, en ekki með að hægja á lífskjarabatanum.
Unnt er að framlengja góðærið án þess að auka við-
skiptahallann og vekja verðbólguna að nýju. Það geta
stjórnvöld gert, ef þau vilja. Þau geta dregið úr einokun
og fáokun með því að bæta samkeppnisskilyrði og þau
geta stuðlað að símenntun þjóðarinnar.
Stjórnvöld geta til dæmis hætt afskiptum af landbún-
aði umfram aðra atvinnuvegi. Þau geta boðið út fisk-
veiðikvótann á alþjóðamarkaði. Þau geta selt bankana.
Þau geta tekið upp evru sem gjaldmiðil. Þau geta gert
stafræn viðskipti og samskipti ódýrari en nú.
Verðbólgan í febrúar og viðskiptahallinn sýna nefni-
lega, að við erum komin upp að þaki í bættum lífskjör-
um. Lengra verður ekki haldið í lífskjarasókninni án
mikilvægra breytinga á sjálfri þjóðfélagsgerðinni, svo
sem þeirra, sem nefndar voru hér að ofan.
Við getum haft til marks um, að við séum komin á
rétta leið, þegar ársverðbólgan kemst niður í þau 1,3%,
sem hún er að meðaltali í Evrópusambandinu.
Jónas Kristjánsson
Sænsk sjálfskoðun
Svíar hafa lengi státað sig af hlut-
leysisstefnu sinni. Hún hefur verið
kjarninn í utanríkisstefnu Svíþjóðar
frá því á 19. öld og haldið þeim frá
ófriði og heimsstyrjöldum. í kalda
stríðinu skapaði hlutleysisstefnan
Svíþjóð sérstöðu í alþjóðakerfmu og
var fyrirmynd margra þjóða, sem
vildu feta „þriðju leiðina" milli
kapítalisma og kommúnisma. Það,
sem gerði hana trúverðuga í augum
Svía, var sterkur innlendur her-
gagnaiðnaður. í krafti efnahags- og
hernaðarstyrkleika síns gátu Svíar
síðan haft mun meiri áhrif í alþjóða-
málum en ráða mátti af stærð lands-
ins og íbúafjölda. „Sænska leiðin“,
sem velferðarríkið var tákn fyrir, og
önnur pólitísk gildi urðu heims-
þekkt. Hver man ekki eftir baráttu
Olofs Palme, forsætisráðherra Sví-
þjóðar, gegn utanríkisstefnu Banda-
ríkjanna og Víetnamstriðinu á 8.
áratugnum?
Leiðin frá hiutleysi
Eftir að kalda striðinu lauk, hafa
Svíar átt mun erfiðara með að skil-
greina hlutleysisstefnu sína. I raun
má segja, að þeir hafi horfið frá
meginþætti hennar strax árið 1990,
þegar þeir sóttu um aðild að Evr-
ópusambandinu. Auk þess hafa Sví-
ar tekið virkan þátt í „samstarfi í
þágu friöar" á vegum NATO. í kalda
stríðinu höfðu sænskir sósíal-
demókratar ekki ljáð máls á slíku
efnahags- og hernaðarsamstarfi
vegna þeirra pólitísku skuldbind-
inga, sem því fylgdu. En staðreynd-
in var sú, að áhrif Svíþjóðar á al-
þjóðavettvangi höfðu minnkað veru-
lega á 9. áratugnum. Á sama tíma
hafði efnahagsstaða Svía veikst
jafnt og þétt í samanburði við önnur
ríki í alþjóðakerfinu. Það var án efa
efnahagsveikleiki, sem knúði þá til
aðildar að Evrópusambandinu árið
1995. Og samvinna þeirra við NATO
síðustu ár er tákn um, að þeir njóti
ekki lengur sérstöðu í krafti hlut-
leysisstefnunnar.
Brengluð sjálfsmynd?
Á undanfórnum árum hefur
margt komið fram, sem skyggir á
sjálfsmynd Svía í kalda striðinu. Því
hefur verið haldið fram, að Sviþjóð
hafi í raun verið óformlegur banda-
maður vestrænna ríkja gegn Sovét-
rikjunum. Á sagnfræði- og stjórn-
málafræðiráðstefnu í Kaupmanna-
höfn í síðustu viku voru kunngerð-
ar nýjar upplýsingar, sem vekja
ýmsar spurningar um hlutleysis-
stefnu Svía. Þar var m.a. haft eftir
háttsettum bandarískum herfor-
ingja, að Bandaríkjamenn og Svíar
hefðu ekki aðeins skipst á hern-
aðaráætlunum á 8. áratugnum.
Bandarískir herforingjar hafi einnig
haft aðgang að leynilegum hernað-
armannvirkjum í Svíþjóð. Nú er
komið í ljós, að helstu orrustuflug-
vélar Svía voru í raun búnar banda-
rískum tæknibúnaði. Þannig gátu
Bandaríkjamenn haft meiri áhrif á
stefnu Svía en talið hefur verið.
Sænsk stjórnvöld bönnuðu til dæm-
is útflutning tæknibúnaðar til Sov-
étrikjanna, sem nota mátti í hernað-
Olof Palme baröist gegn Víetnamstríöinu meö hlutleysisstefnuna aö
vopni. Nú eru Svíar aö fjarlægjast þá stefnu. Myndin er tekin í Stokkhólmi
1972 þegar Palme tók á móti fjölda stuöningsyfirlýsinga sem bárust víöa
að úr heiminum viö stefnu hans. Pressens Bild
Erlend tíðindi
Valur Ingimundarson
artilgangi. Og það sem meira er: Til
að vernda eigin hergagnaiðnað
komu Bandaríkjamenn í veg fyrir,
að Svíar gætu séð nokkrum NATO-
ríkjum fyrir Viggen-herflugvélum á
8. áratugnum vegna þess, að um
bandaríska tækni væri að ræða. Og
þegar Svíar ætluðu að selja Indverj-
um sams konar vélar, hindruðu
Bandaríkjamenn það af pólitískum
ástæðum.
Leyndarmál úr kalda
striðinu
Ingemar Dörfer, yfirmaður
varnarmálastofnunarinnar í Sví-
þjóð, upplýsti í vinnuhópi á ráð-
stefnunni, að Henry Kissinger,
þáverandi öryggismálaráðgjafi
Richards Nixons Bandaríkjafor-
seta, hefði viljað hætta að sjá
Svíum fyrir varahlutum í orr-
ustuflugvélar sínar, þegar gagn-
rýni Palme á stríösrekstur
Bandaríkjamanna í Víetnam
náði hámarki. Hins vegar hefði
Melvin Laird varnarmálaráð-
herra komið í veg fyrir það á
þeirri forsendu, að meira máli
skipti fyrir Bandaríkin og
NATO, að Svíar hefðu sterkar
hervarnir gegn Sovétríkjunum.
Eftir að kalda stríðinu lauk, hafa
Svíar fallið frá þeirri opinberu
stefnu sinni að þróa eigin hern-
aðartækni og tekið upp samstarf
við Frakka og Breta í smíði kaf-
báta og annarra hergagna. Þetta
er í andstöðu við forsendu hlut-
leysisstefnunnar, en endspeglar
þann stjórnmála- og efnahags-
veruleika, sem Sviar standa
frammi fyrir. Með hliðsjón af að-
ildinni að Evrópusambandinu
vaknar því sú spurning, hvort
Svíar neyðist ekki til þess fyrr
en síðar að sækja um inngöngu í
NATO. Sænski flugherinn var
stolt Svíþjóðar í kalda strfðinu
og tákn fyrir sjálfstæði landsins
og hlutleysi. Vestrænar þjóðir
litu hins vegar á flugherinn sem
óbeinan stuðningsarm NATO,
ekki síst vegna þess, að hann var
fullkomlega háður bandarískri
og breskri tækni og var beint
gegn Sovétríkjunum.
ekoðanir annarra
Verðskulduð gagnrýni
„Það eru svo margir sem gagnrýna japönsk yfir-
völd þessa dagana aö maður hefur næstum tilhneig-
ingu til aö vorkenna þeim. Þeim er engin vorkunn.
Með því aö neita að leggja af mörkum réttlátan
skerf við lausn efnahagskreppunnar í Asíu skýst
Japansstjóm undan ábyrgð sinni. Stjómin verð-
skuldar gagnrýni. Og því miður er gagnrýni ef til
vill eina leiðin til að þoka stjórnmálakerfinu í Jap-
an í rétta átt þó það sé alls ekki víst.“
Úr forystugrein Washington Post 11. mars.
Hætta á stríði
„Ef ofbeldið í Kosovó eykst gætu átökin breiðst
út til nágrannaríkisins Makedóníu þar sem er
albanskur minnihluti. Þar sem margir nágranna
Makedóníu gera kröfu til yfirráöa svæðisins gæti
öngþveiti þar leitt til þess að Albanía, Búlgaría,
Grikkland og Tyrklandi taki þátt í átökum.
Leiðtogar í Washington og Evrópu hafa ámm
saman rætt um þessa hættu. En jafnvel stjóm
Clintons Bandaríkjaforseta, sem lagt hefur mest af
mörkum til að viöhalda friði, gerir ekki nóg.“
Úr forystugrein New York Times 9. mars.
Hlutverk Pinochets
„ Augusto Pinochet hefur þá skoðun að hann hafi
lokið hlutverki sínu en núverandi stjóm þarf að
glíma við þá erfiöleika sem hann skapaöi. Þó að
hagvöxtur hafi verið mikill hafa ekki allir notið
hans. Eduardo Frei forseti hefur sett baráttuna
gegn fátækt efst á verkefnalista sinn. Víðtækar
áætlanir hafa verið gerðar til að vinna bug á mesta
óréttlætinu. En mikilvægast af öllu er að vinna bug
á þeim sálfræöilega skaöa sem 17 ára einræði olli í
þjóðfélaginu í Chile. Sú vinna er rétt hafin."
Úr forystugrein Aftenposten 12. mars.