Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.1998, Blaðsíða 37

LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1998
+

^ðtal
45
„Einu sinni flugum við til skiptis, þrír læknar, til Flateyrar, Þingeyrar og
Hólmavíkur þegar þar var læknislaust. Fljótlega eftir það grófu þeir göng til
ísafjarðar."
bæjarfélögum
tingar hefðu aukist frá þeim
það var nokkuð til í því. “
„Islands helsedirektör siger: Islandske sömænd lidtar forst pa kaptenen, sa
pa gud!“ Biskupinn tók þessu af kímni og mannþekkingu, minn maður.“
Árni Björnsson læknir:
Hefur stækkað embættið
„Embættismenn stækka annaðhvort eða staðna í embætti. Ólafur
Ólafsson hefur stækkað í embættinu, og ekki bara stækkað heldur hefur
hann stækkað embættið. Hann hefur fyrst og fremst gert það mannlegra
og kappkostað að vera framar öllu umboðsmaður sjúklinga i landinu en
um leið forsvarsmaður læknastéttarinnar.
Mín von er að komandi landlæknir haldi áfram á sömu braut en þó
með sínum eigin áherslum.“
var bréf frá dómsmálaráðherra, þar
sem hann fer fram á að landlæknir út-
vegi vistunarpláss fyrir ósakhæfan
geðsjúkan afbrotamann, sem áður
hafði verið vistaður í fangelsi. Ólafur
gerði það og segist þá strax hafa farið
að íhuga þessi alvarlegu mál sem hafa
verið honum svo hugleikin í gegnum
tíðina.
„Hjá siðuðum þjóðum eru starf-
ræktar réttargeðdeildir. Ég hóf strax
baráttu fyrir þessum málum. Sú bar-
átta stóð í 17 ár og endaði með Sogni.
Margir kollegar voru á móti slíkri
stofnun og í ráðuneytinu var mikill
mótvindur alveg þar til síðustu árin
þegar Guðmundur Bjarnason fór að
vinna í málinu og Sighvatur Björg-
vinsson rak smiðshöggið."
Ertu ánægður með hvernig málefn-
um geðsjúkra afbrotamanna er háttað
í dag?
„Sogn er eitt af því sem ég er einna
stoltastur yfir og starfsemin þar geng-
ur mjög vel. Áður var ástandið skelfl-
legt. Geðsjúklingarnir voru stundum
vistaðir erlendis en þegar meðferð var
lokið var ekkert sem beið þeirra hér
annað en fangelsi. í stöðu eins og
þessari verðurðu náttúrlega að vera
óhræddur við að taka slaginn, þó að
þú vitir ekkert hvort hann vinnst eða
ekki. Sumir þeirra sem komnir eru
áfram í kerflnu hafa sagt við mig að
taka ekki slag nema ég sé viss um að
vinna hann. Ég er ekki sammála því.“
Fundur með
Samtökunum 78
Ólafur var landlæknir þegar eyðni-
umræðan hófst og því kom í hans hlut
að gera eitthvað við þessum mikla vá-
gesti. Kom á daginn að hann var jafn-
vel gagnrýndur fyrir að gera of mikið
þegar auglýsingar fóru að birtast.
„Við vissum ekkert við hvað var að
eiga. Ég skrifaði grein í Læknablaðið
1983 um að hér væri einhver ókenni-
legur sjúkdómur á ferð. Þegar um-
ræða um eyðni hófst vorum við með
mjög mikla útbreiðslu miðað við
fólksfjölda, en nú erum við með
lægstu þjóðum í nýgengi. Það eina
sem við vissum var að hommarnir
voru í hættu og okkur fór að gruna að
um væri að ræða smit við mök. Við
héldum að um ónæmissjúkdóm væri
að ræða og ég hringdi í prófessor í
ónæmisfræðum, Helga Valdimarsson,
og við ákváðum að heimsækja Sam-
tökin ‘78. Við töluðum við 40 manns á
fundi hjá samtökunum og sögðum
þeim hreint út frá grun okkar og sögð-
um þeim hvernig þeir ættu að hafa
samfarir. Þeir yrðu að passa að sær-
ast ekki og þeir yrðu því að nota
smokka og vaselín. Þegar litið er á
kúrfuna þá sér maður að það dettur
niður nýsmit á þessum tíma og ég er
ekki i neinum vafa um að fundurinn
skipti miklu máli. Það er svona sem á
að tala við fólk. Ekki stofnanamál sem
enginn skilur. En í auglýsmgaherferð-
inni þótti mönnum við fara ansi
geyst. Nú hefur hins vegar verið slak-
að á í forvörnum en ég tel að brýnt sé
að sinna þeim betur i framhaldsskól-
um og á vinnustöðum."
Líst illa á aagnagrunns-
frumvarpiú
Lengi vel ríkti hér eins konar sátt
með þjóðinni og læknum, að læknar
væru mannlegir og gerðu mistök í
starfi sínu. Fólki fannst að ef slíkt
kæmi fyrir þá yrði bara að kyngja því.
Kærur voru mjög fáar.
„Hvar sem mannshöndin kemur
nálægt má búast við einhverjum mis-
tökum eða óhappaslysum." segir Ólaf-
ur. „En með aukinni menntun manna
fóru menn að skoða þetta og sættu sig
ekki við það. Ég tók málið upp á mína
arma og fór að berjast fyrir því að fá
sjúklingatryggingu sem átti að bæta
sjúklingum meðal annars óhappaslys.
Það reyndist erfitt þar sem einhver
sökudólgur varð að vera ef bætur áttu
að fást greiddar. Árin ‘83-’86 skilaði
ég tillögum inn á þing þessa efnis.
Ráðuneytið var alfarið á móti þessu í
byrjun, en Karvel Pálmason var svo
harður í málinu að hann neitaði að
styðja stjórnina nema frumvarpið
færi í gegn.
Annað mál sem er mikið hitamál í
þjóðfélaginu. Hver er þín afstaða til
frumvarps um miðlægan gagnagrunn
á heilbrigðissviði?
„Mér þykir ánægjulegt að segja að
við biskupinn erum sammála í því
máli. Það þarf að vinna þetta miklu
betur og setja skýrari reglur. Mér líst
ekki á blikuna og ég er feginn að slíkt
frumvarp var ekki samþykkt meðan
ég var landlæknir. Það hefur komið
fram í skoðanakönnunum að stór
hluti þjóðarinnar veit ekkert hvað hér
er á ferðinni. Fólk á að fá að vita
hvaða upplýsingar á að setja í þennan
grunn og hvað verður gert við þær
upplýsingar. íslendingar eru sjálfum
sér nægir, vilja stjórna sér sjálfir og
treysta á sjálfa sig. Við erum komin af
bændum og fiskimönnum.
Þegar Vestmannaeyjagosið var sat
ég í Almannavarnaráði. Gosið vakti
mikla athygli og mikið af blaðamönn-
um komu erlendis frá og tveir þeirra,
frá Verdens gang, tóku mig tali og
spurðu margs. Lokaspurningin var
hvernig sjómennirnir í Eyjum hefðu
tekið gosinu og hvort það hafi verið
trúin sem hjálpaði þeim. Minnugur
þess að trúarofstæki er mikið með-
fram ströndinni í Noregi reyndi ég að
útskýra að sjómennirnir þyrftu mikið
að treysta á sjálfa sig og skipstjóra
sinn í baráttunni við náttúruöflin.
Viku síðar hringir Sigurbjörn Einars-
son biskup í mig og segir: „Ólafur,
ertu búinn að sjá Verdens gang?“ „Nei
hvað stendur þar?“ spurði ég. Jú, það
var forsíða: „Islands helsedirektör
siger: Islandske sömænd lidtar forst
pa kaptenen, sa pa gud!“ Biskupinn
tók þessu af kímni og mannþekkingu,
minn maður.“
Sigrar og ósigrar
Síðasta verk þitt sem landlæknis
var að gagnrýna aðbúnað ör-
yrkja.Heldurðu að þú beitir þér fyrir
einhverjum málum með áþreifanleg-
um hætti eftir að þú ert hættur?
„Það má ná góðum málum fram á
margvíslegan hátt. Ég veit ekki á
hvaða hátt, en þó að ég sé ekki land-
læknir lengur þá hef ég áfram lækn-
ingaleyfi, kosningarétt og málfrelsi.
Þegar litið er á efnahagslegan aðbún-
að öryrkja, þá hefur hann alls ekki
batnað í hlutfalli við hag annarra
þjóðfélagsþegna. Þeir sem hafa kom-
ið hér á almannatryggingakerfi sjá
þetta ekki því þeir gleyma þeirri
staðreynd að ástæðan fyrir vel-
gengni margra íslendinga er mikil
vinna, yfirvinna. Öryrkjar geta ekki
unnið neitt, eða mjög fáar stundir á
viku og hafa því ekki sama tækifæri
og aðrir.“
Hvað ertu ánægðastur með á ferl-
inum?
„Réttur sjúklinga hefur verið auk-
inn og allar reglur varðandi hann
eru skýrari en þær áður voru. Ráðu-
neytið hefur unnið vel að þessum
málum. Svo hlýt ég að vera ánægður
með þá gífurlegu uppbyggingu sem
hefur orðið í heilsugæslu á síðustu
25 árum. Fyrsta árið sem ég var
landlæknir var ég á Ólafsfirði um
tíma og vitjaði þá gamallar konu
sem reri fram í gráðið og grét. Þegar
ég fór að grennslast fyrir um hvers
vegna hún væri svona var mér sagt
að hún væri að bíða eftir plássi á
Grund. Af hverju að rífa þessa gömlu
konu upp og flytja hana alla leið á
Grund? hugsaði ég, hvers vegna má
hún ekki deyja í sínu héraði? Ég átti
svo viðtal við ráðherra, sem varð
upphafið að uppbyggingu dvalar-
heimila úti á landi, en það verk hef-
ur gengið sérlega vel.“
En hefurðu gert mistök?
„Talaðu sem minnst um galla þína
og mistök, aðrir sjá um það. Mann-
skepnan er þannig gerð að hún hefur
sérstaka hæfileika til þess að gleyma
mistökum sinum. En auðvitað hef ég
gert mistök. Það sem hefur hleypt
einna verstu blóði í mig er þegar
mér hefur gengið illa að ná fram
málum. Auðvitað hefði ég líka getað
gert meira. Ég hefði átt að sjá til þess
að þjónustugjöld væru lækkuð og
berjast enn frekar fyrir rétti sjúk-
linga.
Annað sem maður verður að vara
sig á er að stjórna lífi manna. Starf
lækna er þess eðlis að það er alltaf
verið að leita ráða hjá þeim. Eftir
nokkur ár kemur fyrir bestu menn
að þeir halda að þeir viti allan and-
skotann. Ekki bara varðandi heilsu-
far, heldur líka fiskinn og ósonlagið.
Og maður á að vara sig á fólki sem á
svar við öllu,“ segir Ólafur að lok-
um. -þhs
Davíð Á. Gunnarsson, ráðuneytisstjóri:
Er harður í horn að taka
„Ég kynntist Ólafi fljótlega eftir að ég hóf störf hjá Ríkisspítölunum.
Eftir að ég hóf störf hér í ráðuneytinu höfum við átt náið samstarf. Ólaf-
ur er harður i hom áð taka, hann hefur alltaf knúið mjög fast á hvað
varðar hagsmuni skjólstæðinga heilbrigðisþjónustunnar. Það er gott að
vinna með honum. í hans framgöngu er ekki til pot um eiginhagsmuni
né illvilji í garð annarra.
Ólafur er hugsjónamaður sem gaman er að hrífast með. Hann kann
líka að taka því þegar hugsjónir hans ná lengra en efnahagur heilbrigð-
iskerfisins leyfir, þá hægir hann á og bíður næsta færis.
Ólafur er mikill fundamaður og þó að hann tali stundum í löngu máli
þá er kímnigáfa hans og sannfæringarkraftur, sem hann oft blandar fag-
legum rökum, slíkur að honum tekst oftar en ekki að ná viðmælendum
á sitt band.“
Helgi Seljan, formaður Öryrkjabandalags íslands:
Gekk vasklega fram
„Ég hef þekkt Ólaf alla hans landlæknistíð og þegar ég var þingmaður
átti ég við hann mikil samskipti sem alltaf gengu snurðulaust fyrir sig.
Ólafur er traustur maður og réttsýnn. Hann er samviskusamur í vinnu
sinni að málefnum sem varða embættið og er mér sérlega minnisstæð
framganga hans í sjúkratryggingamálunum, eða varðandi Karvelslögin
sk. sem sett voru á til þess að gæta hagsmuna sjúklinga vegna afleiðinga
aðgerða og læknismeðferða. Þar gekk hann vasklega fram.
Það dýrmætasta í fari Ólafs þykir okkur hér hjá Öryrkjabandalaginu
vera samkennd hans með öllum þeim sem á einhvern hátt eiga á bratt-
ann að sækja í lífinu. Hann hefur alla tíð verið óhræddur við að draga
fram staðreyndir byggðar á könnunum og segja þeim sem málum ráða til
syndanna. Ölafur Ólafsson á mikla þökk okkar og virðingu fyrir það
hvað hann hefur tekiö á okkar málum af mikilli mannúð og skilningi."
+-