Dagblaðið Vísir - DV - 05.08.1999, Side 13
FIMMTUDAGUR 5. ÁGÚST 1999
13
Happdrætti og
feitir kettir
„En hátt ofar þessu vonglaða happdrættisliði tróna svo þeir sem ráða ferð-
inni - að minnsta kosti svo lengi sem verðbréfablaðran ekki springur."
Stéttabarátta var of-
arlega í hugum Evr-
ópumanna hér áður
fyrr og tengdist öflugri
verkalýðshreyfingu og
verkalýðsflokkum. í
Bandaríkjunum náðu
slíkar hugmyndir
miklu minni útbreiðslu
- meðal annars vegna
þess að drjúgur hluti
alþýðu trúði fremur á
ameríska drauminn en
stéttvísi og samtaka-
mátt. Ameríski draum-
urinn átti sér einfalda
formúlu: við lifum í
landi tækifæranna,
strákurinn í næsta
húsi getur orðið milj-
ónamæringur.
Milljónadraumurinn
Á uppgangstímum þar vestra
hefur þessi draumur lifnað við
með nýjum hætti. Milljónadraum-
urinn var áður tengdur við kröfu
um elju og þolinmæði: menn áttu
að vinna sig upp og síðan upp-
skera eins og til var sáð. Nú er
draumurinn tengdur trú á inn-
blástur sem allt í einu gerir mann
ríkan með snjallri hugmynd um
rétta fjárfestingu á réttum tíma.
Það hefur verið löng
uppsveifla á verð-
bréfamörkuðum,
það hafa heyrst sög-
ur um venjulegt
fólk sem hefur
grætt mikið á að
spekúlera með
hlutabréf og allir
eru hvattir til að
dansa með - leggja
nokkur þúsund dali
í púkkið, setjast við
tölvuna og fjárfesta,
kaupa og selja.
Kannski stendur þú
uppi með 200%
ágóða eftir viku
eins og amman í
næsta húsi!
Og af því að slíkar „ömmur“ eru
í rauninni til, og milljónamæring-
um hefur fjölgað, þá grípur um sig
gullæði - og eins og í happdrætti
er slatti af góðum vinningum í
boði og nóg af
miðlungsvinning-
um til að halda
mönnum við efnið.
En hátt ofar þessu
vonglaða happ-
drættisliði tróna
svo þeir sem ráða
ferðinni - að
minnsta kosti svo
lengi sem verð-
bréfablaðran ekki
springur. Þeir sem
eiga og stjóma fyr-
irtækjum. Þeir em
ekki mjög marg-
ir:10% af auðug-
ustu fjölskyldum
Bandaríkjanna eiga 82% hluta-
bréfa - og það eina prósent af
þessu fólki sem er ríkast á svo
helming af þessum hlutabréfum og
þar með nóg til að ráða því sem
ráða þarf. Því fer þetta fólk líka
furðu langt með að vera óháð
gengi fyrirtækjanna. Einn þeirra
„feitu katta“ (en svo kalla blaða-
menn frekustu fulltrúa stóreigna-
manna) skammtar sér 576 miljónir
dollara í árstekjur meðan hluthaf-
ar hans tapa 5%. Og hann er ekk-
ert einsdæmi.
Hnattvæðingin svonefnda þýðir
svo að forstjóraveldið í Evrópu
reynir að herma eftir sigursælum
stéttarbræðrum vestra: Guardian
segir frá því nýlega að í fyrra hafl
stjómendur helstu fyrirtækja þar í
landi skammtað sjálfum sér 26%
launahækkun - sem var vissulega
ekki í neinu samræmi við hagnað-
araukningu sem var að meðaltali
7% - og í þónokkrum tilfellum
engin.
Öngvir málsvarar
Hið bandaríska hugarfar feitra
katta og happdrættisvona í milli-
stétt hefur verið að breiða úr sér
til Evrópu. Það hefur gengið greið-
lega, meðal annars vegna þess að
þeir miðjusæknu menn sem nú
stjórna sósíaldemókratískum
flokkum, hafa lýst því yfir í orði
og verki að stéttabaráttunni sé
lokið. Allir séu í sama báti í þvi að
efla atvinnulífið (m.ö.o. draga úr
kröfum um að fyrirtæki beri sinn
hluta af kostnaði við rekstur sam-
félagsins) og trúa á verðbréfaleik-
inn.
Yfirmaður breska trygginga-
firmans Royal & Sun Alliance
þótti að vísu bíta höfuðið af
skömminni þegar hann sendi
starfsmönnum sínum tölvupóst til
að réttlæta það að hann hafði
hækkað hjá sér kaupið um 67% -
upp í 2,4 miljónir punda á ári.
Líka vegna þess að þúsundir
starfsmanna hans áttu von á því
um leið að missa vinnu sína - en
þeim sagði hann bara að uppsagn-
ir væru nú einu sinni ein af stað-
reyndum lífsins. Og þá heyrðust
menn aðeins æmta um ranglæti og
Verkamannaflokurinn vildi
minna á að hann væri á móti
sjálftöku og ofurlaunum til feitra
katta.
En svo gerist ekki neitt. Enginn
gerist málsvari þeirra sem tapa í
þessu ævintýri. Oskar Lafontaine,
fjármálaráðherra Þýskalands um
tíma, var síðasti stórkratinn sem
gerði sig líklegan til að trufla ró
feitra katta með pólitískum ráð-
um. Enda var hann einróma út-
nefndur hættulegasti maður Evr-
ópu og neyddur til að segja af sér.
Árni Bergmann
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
„Hið bandaríska hugarfar feitra
katta og happdrættisvona í milli-
stétt hefur verið að breiða úr sér
til Evrópu. Það hefur gengið
greiðlega, meðal annars vegna
þess að þeir miðjusæknu menn
sem nú stjórna sósíaldemókrat-
ískum flokkum hafa lýst því yfír í
orði og verki að stéttabaráttunni
sé lokið.“
í kjölfar könnunar
Nýlega var kynnt í fjölmiðlum
ítarleg könnun á högum aldraðra
á landi hér. Margt kom þar fram
allrar athygli vert, en auðvitað
margt ósagt einnig. Þar kom fram
að 4 % aldraðra lifi undir fátækt-
armörkum og þá eðlilegt að álykta
að annar eins eða stærri hópur sé
afar nærri fátæktarmörkum. Eðli-
lega er um ályktanir af þessu öllu
deilt og varasamast og um leið
vítaverðast að leggja áherzlu á
eitthvert meðaltal og draga svo
þær ályktanir af öllu saman að
aldraðir í heild sinni hafi það bara
ágætt.
Uggvænleg staðreynd
Mér þykir það uggvænleg stað-
reynd að á annað þúsund aldraðra
búi við þær aðstæður í aldarlok að
vera undir hinum aumu fátæktar-
rnörkum, fólk sem alla sína ævitíð
hefur unnið að því að eiga unandi
daga í ellinni, fólk af þeirri kyn-
slóð sem við vitum aö hvergi hef-
ur af sér dregið. Og svo allir hinir
sem eru rétt ofan við þessi mörk,
það fólk er ekki öfundsvert af sínu
hlutskipti, arð-
inum af
ævistritinu. En
hjá manni
vakna margar
spurnir í kjöl-
farið. Hvaða
aldraðir eru það
sem svo skelfi-
lega eru staddir
mitt í öllu vel-
megunargóðær-
inu?
Ég þykist þess
fullviss miðað
við reynslu að
umtalsverður hluti þessa hóps
komi úr hópi þeirra sem hafa búið
við örorku skemmri og þó einkum
lengri tíma og hafa þ.a.l. ekki haft
sömu tækifæri og aðrir að búa í
haginn fyrir sig í ellinni. Þetta
segi ég hiklaust þekkjandi til svo
ótalmargra cddraðra öryrkja sem
einmitt búa við þessar þrengingar.
Forvitnilegt hefði
verið að fá þetta
upplýst, því auð-
skUdir eru meiri
erfiðleikar þeirra
sem við skerta eða
jafnvel enga starfs-
orku hafa búið á
hinni venjulegu
starfsævi.
Vilandi tölur
Og önnur enn
áleitnari spurn
vaknar. Hvað þá
um hagi og lífsað-
stæður öryrkja al-
mennt í ljósi þess-
arar könnunar?
Tölur ýmsar í
skýrslu um hag öryrkja sem
kynnt var á þingi sl. vetur voru
raunar ýmsar hverjar villandi að
ekki sé meira sagt en margt kom
þar þó vel fram. Þar kom auðvit-
að glögglega fram að það sem
helzt mun kjaralegt haldreipi
aldraðra, þ.e. greiðslur úr lífeyris-
sjóðum, það haldreipi var hvergi
að finna hjá stórum hópi öryrkja
og hjá þeim sem þó höfðu eðlilega
svo miklu lægri greiðslur al-
mennt en hjá öldruðum þó. Inn í
þetta dæmi koma svo atriði eins
og þjóðfélagsleg þátttaka og erfið
og oftlega dýr hömlun
andlega og líkamlega,
stundum hvoru
tveggja.
Það er nefnilega svo
að um mikinn fjölda ör-
yrkja er að ræða sem er
á viðlíka kjarastigi og
lakast setti hópur aldr-
aðra og ég fullyrði enn
lakari jafnvel. Jón vin-
ur minn Helgason, for-
maður framkvæmda-
nefndar um Ár aldr-
aðra, sagði við kynn-
ingu skýrslunnar að nú
yrði að snúa sér að því
að bæta kjör hinna
verst settu í hópi aldr-
aðra og vonandi að eft-
ir verði farið.
Ekki síður ættu stjórnvöld að
huga að þeim öryrkjum sem rétt
draga fram liflð og eru margir
hverjir enn fjær þvi að eiga fyrir
eðlilegu lifsframfæri. Samhliða
verður á þessari vansæmd að
taka, því veruleg hækkun kjara-
grunns tryggingabóta kemur jafnt
þeim til góða sem við örorku búa
og þeim öldruðum sem lakasta
hafa lífsaðstöðuna. Sú hækkun er
lífsnauðsyn og annað okkur ekki
sæmandi. Svo einfalt er það.
Helgi Seljan
„Mér þykir það uggvænleg stað-
reynd að á annað þúsund aldraðra
búi við þær aðstæður í aldarlok að
vera undir hinum aumu fátæktar-
mörkum, fólk sem alla sína ævitíð
hefur unnið að því að eiga unandi
daga í ellinni, fólk af þeirri kyn-
slóð sem við vitum að hvergi hef-
ur af sér dregið.“
Kjallarinn
Helgi Seljan
framkvæmdastjóri ÖBÍ
Meö og
á móti
Eru reglur Byggöastofnun-
ar um úthlutun byggða-
kvóta eðlilegar?
Styr hefur staðið um úthlutun
Byggðastofnunar á aukakvóta til
byggðarlaga sem standa höllum fæti
vegna hráefnisskorts til fiskvinnslu.
Ekki síst hafa reglur þær sem stofn-
unin hefur lagt til grundvallar úthlut-
uninni þótt orka tvímælis.
Skýrar
forsendur
„Samkvæmt lögum, sem sett
voru á Alþingi sl. vetur, hefur
Byggðastofnun á næstu sjö fisk-
veiðiárum árlega til ráðstöfunar
aflheimildir sem nema 1500
þorskígildum
til að styðja
við byggðalög
sem lent hafa í
vanda vegna
samdráttar í
sjávarútvegi.
Skal þeim út-
hlutað í sam-
ræmi við við-
komandi sveit-
arstjórnir.
Sfjóm Byggða-
stofnunar var sammála um að
hafa skýrar forsendur fyrir út-
hlutun kvótans og samþykkti
samhljóða tillögur starfsmenna
þróunarsviðs Byggðastofnunar
um úthlutunarreglur en þar er
miðað við hvernig þróunin hefur
verið í einstökum byggðarlögum
síðastliðin fimm ár hvaö varðar
kvóta, hlut fiskvinnslu og fisk-
veiða, fækkun ársverka í fisk-
vinnslu og fiskveiðum, meöal-
tekjur á íbúa, fólksfækkun og
íbúafjölda. Eftir þessum reglum
var kvótanum úthlutað. Sumum
finnst þetta eðlileg aðferð, öðrum
ekki en ég býst við að útlokað
hafi verið að semja úthlutunar-
reglur að allra skapi.“
Raunveru-
leikinn
annar
„Reglumar eru flóknar. Þær
taka tillit til margra þátta. Meðal
annars miðast þær við hvort
kvóti í byggðarlagi hafi minnkað
eða ekki. Þar er miðað við varan-
legan kvóta en
ekki er tekið
tillit til þess
hvort
þorskaflahá-
mark hefur
vaxið eða afli í
byggðarlaginu
aukist vegna
krókabáta.
Reglurnar
virðast því
ekki taka mið af raunveruleikan-
um. Þetta er eitt af mörgu sem
vekur spurningar um þessar
reglur.
Það sem skiptir máli er staöa
útgerðar og fiskvinnslu í byggð-
arlögunum. Sú staða getur hafa
styrkst í ákveðnum byggðarlög-
um þótt varanlegar aflaheimildir
hafi minnkað. Á þessu virðist
ekki vera tekið við þessar úthlut-
anir og af því leyti virðast þær
ekki vera raunhæfar." -EIR
Kjallarahöfundar
Athygli kjallarahöfunda er
vakin á því að ekki er tekið við
greinum í blaðið nema þær ber-
ist á stafrænu formi, þ.e. á tölvu-
diski eða á Netinu. DV áskilur
sér rétt til að birta aðsent efni á
stafrænu formi og í gagnabönk-
um.
Netfang ritstjómar er:
dvritst@ff.is