Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1999, Side 10

10
íennmg
MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999
Dásamlegasta bók

ps ...
Sagan af bláa hnettinum eftir
Andra Snæ Magnason gerist lengst
úti í geimnum á blárri plánetu sem
byggö er bömum. Þar sem engir full-
orðnir eru á hnettinum til að skipta
sér af börnunum eða ala þau upp eru
þau villibörn sem borða þegar þau
eru svöng og sofna þegar þau eru
þreytt. En þetta eru góð villibörn
sem lenda í ævintýrum á hverjum
degi. Þau lifa af gæðum gjöfullar
náttúru og bera virðingu fyrir lífinu.
Það undursamlegasta sem þau
þekkja er þegar fiðrildin vakna úr
dvala sinum einu sinni á ári og
fljúga um allan heim.
En dag einn
læðist syndin
inn í Paradís í
líkama fullorð-
ins manns. Það
er hann Glaum-
ur Geimmunds-
son, kallaður
Gleði-Glaumur,
geimryksugufar-
andssölumaður og
draumauppfyllinga-
maöur sem er kom-
inn í heimsókn. Hann getur uppfyllt drauma
villibarnanna og fyrir það biður hann aöeins
um brot af æsku þeirra. Vitanlega gleypa böm-
in við þessu einstaka tilboði. Glaumur ryksýg-
ur duftið af fiðrildunum, dreifir yfir villiböm-
in og kennir þeim að fljúga. Þá verða dagarnir
svo skemmtilegir að nóttin verður óbærilega
leiðinleg og fyrir annan dropa af eilífri æsku
barnanna neglir Glaumur sólina fasta. Eftir
það ríkir endalaus gleði á bláa hnettinum. Svo
gerist þaö að hetjur sögunnar, þau Hulda og
Brimir, fljúga of hátt og fjúka yfir á dökku hlið
í heimi
I
Andri Snær og Aslaug Jónsdóttir voru í gær tilnefnd til
Barnabókaverölauna Reykjavíkur fyrir Söguna af bláa hnett-
inum. Andri Snær var þar aö auki tilnefndur til íslensku bók-
menntaverölaunanna fyrir sögu sína. DV-mynd E.ÓI.
Bókmenntir
Margrét Tryggvadóttir
bláa hnattarins, þar sem nóttin er dimmari en
kók, villidýr em á hverju strái og börnin sem
þar búa eru að deyja úr hungri. Og þá kynn-
umst við myrkrinu.
Sagan af bláa hnettinum er ævintýri eins og
þau gerast best. Hið góða i sögunni
er sakleysið en hið illa em töfra-
lausnirnar sem við erum flest öll
svo ginnkeypt fyrir. Glaumur kann
ráð við öllu og ég fékk sting i hjart-
að þegar ég las rnn lausn hans á
vanda barnanna á dökka helmingi
hnattarins: „Ef við hjálpumst öll
að og sendum bömunum í myrkr-
inu mat og teppi og skó þá björgum
við lífi þeirra en höldum naglanum
í sólinni. Þá verða allir glaðir!"
(bls. 72.) Hve oft höfum við ekki
reynt þetta? Og enn deyja böm úr
hungri úti um allan heim.
Myndlýsingar og bókarhönnun
Áslaugar Jónsdóttur era mögnuð
viðbót við makalausan texta Andra
Snæs og heildaráhrifin era engu
lík. Ég las bókina fyrir strákinn
minn sem er að verða sjö ára og
við hlógum saman þegar villibörn-
in flugu um himininn og við urð-
um döpur saman í myrkvuðum
skóginum hjá hungraðu börnunum. Þessi bók
er jólagjöf handa öllum sem enn eiga æskublóð
í hjarta sínu. Ég ætla að gefa ömmu eina.
Ég óska Andra Snæ og Áslaugu Jónsdóttur
til hamingju með bókina. Eina áhyggjuefnið er
að allar aðrar bækur blikni við samanburðinn.
Andri Snær Magnason
Sagan af bláa hnettinum
Áslaug Jónsdóttir myndlýsti og hannaöi
bókina
Mál og menning 1999
I
Þrettán alvörusögui
í smásagnasafni El-
ínar Ebbu Gunnars-
dóttur, Ysta brún, er
sagt frá fólki sem allt
eins gæti verið ná-
grannar manns. Á
Ystubrún 8 býr t.d.
maður sem er að tapa
geðheilsunni vegna
svefnleysis, við sömu
götu er gamall maður
að reyna aö forðast
afskipti þeirra sem vilja setja hann á stofnun,
við Miðina er hús kaldhæðins rithöfúndar sem
bítur af sér alla blaðamenn og á sjöundu hæð í
blokk nr. 19 glíma lítil systkini við erfiðar heim-
ilisaðstæður. Sögusvið allra sagnanna er þetta
afmarkaöa svæði sem gæti verið gata í Reykja-
vík. Maður einn, sem tortryggir konu sína, horf-
ir t.d. út um gluggann á hús svefnlausa manns-
ins, og systur í einni sögunni tala um það sem
gerðist í annarri sögu aðeins fyrr í bókinni.
Þessar tengingar í rúmi og tíma era frekar yfir-
borðslegar og jafnvel óþarfar. Þótt sögumar séu
allar samtímasögur í raunsæislegum stfl þar
sem vandamálum hversdagsins er lýst, era þær
allólíkar sin á milli.
í Ystu brún er fjallað af vægðarleysi um sam-
skipti fólks, útbrunnin hjónabönd og bilið milli
kynslóða. Karlmennimir í bókinni eiga flestir
sameiginlegt að vera vonlausir. Einn er t.d. fóta-
laus og skeytir skapi —
sínu á fómfúsri
konu sinni, annar er
harðstjóri í eðli sínu, —
sá þriðji er geðveik-
ur og svo mætti
lengi telja. Þeir hafa —
yfirleitt verið giftir lengi en era ófúllnægðir,
vonsviknir og lifsþreyttir. Ágætt dæmi um þetta
er eiginmaðurinn í sögu sem ber það furðulega
nafn „Smokkfiskur í basilikusósu“. Hann er
óaðlaðandi, hirðulaus um útlit sitt og algerlega
skeytingarlaus um konu sína þar til hann fer að
hafa áhyggjur af því aö annar karlmaður sé í
spilinu. Þolinmæði og umhyggja konu hans er
með öllu óskiljanleg. Persónur sagnanna era yf-
irleitt fjarlægar og nafnlausar, ógæfúfólk sem
Bókmenntir
Steinunn Inga Ottarsdóttir
maður kærir sig lítið um að kynnast nánar.
Sögumar birta brot úr daglegu lífi og hefjast
flestar í miðjum klíðum. Lesandinn er t.d.
skyndilega áhorfandi að heimiliserjum þar sem
langvarandi óánægja og biturð krauma undir
niðri eða brjótast upp á yfirborðið með ýmsum
hætti. Jafnsnögglega er manni kippt út úr sög-
- unni án þess að nokk-
ur lausn sé í sjónmáli
eða von um betri tíð.
— Sögumar enda ein-
hvem veginn ekki -
sem er stærsti kostur
þeirra því efiiið held-
ur áfram að leita á mann að lestri loknum. ■
Þessar þrettán sögur era sundurleitar '
eins og hvimndagurinn. Þær varpa allar
raunsæju ljósi á niðurdrepandi aðstæður
hamingjusnauðra persóna. Elínu Ebbu er
mikið niðri fyrir og alvaran ræður ríkjum í
Ystu brún. Enda er þrettán óhappatala.
Elín Ebba Gunnarsdóttir
Ysta brún
Vaka Helgafell 1999
Gúllíver í Putalandi
Saga Kára Stefánssonar, Kári í jötunmóð,
eftir Guðna Th. Jóhannesson, er löng blaða-
grein. Þar er dregin saman fjölmiðlaumfjöllun
um Kára Stefánsson og fyrirtæki hans, Is-
lenska erfðagreiningu, seinustu misseri og
hún sett í samhengi. Fyrst er rakin „forsaga"
Kára og reynt að lýsa manninum. Síðan er sagt
frá erfðavísindunum og þróun þeirra. Og loks
kemur að fyrirtækinu sem allt snýst um og
hinu mikla áformi um að breyta íslenskum
sjúkraskrám og ættartölum í mUljónir.
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
Þaö er vandaverk að fialla um atburði sam-
tímans. Hætt er við að slíkar frásagnir hafi
yfir sér kjaftasögublæ. Slík rit era sjaldgæf hér
á landi en tíð eru þau i Englandi og umfiöllun-
arefniö oftast enska konungsfiölskyldan. Þessi
saga Kára er eðlisskyld slikum ritum (sem sést
m.a. á notkun á nafnlausum heimildarmönn-
um) en þó annað og meira því allnokkur rann-
sóknarvinna hef-
ur verið lögð í
verkið.
Þó kemur ekki
ýkja margt nýtt
fram I bókinni. Á
baksíðu er spurt:
„Hver er maður-
inn Kári Stefáns-
son, hvað býr að
baki áformum
hans og hvert
stefnir?" Eigin-
lega erum við
ekki miklu nær í lokin þó að gott sé að safna
saman öllu því sem um Kára hefur verið sagt.
Bókin er rituð i óþökk Kára og þrátt fyrir góða
viðleitni höfundar til að sýna sem flestar hlið-
ar hans er persónan Kári Stefánsson enn hálf-
gerð goðsögn, hálfgeðveikur snillingur sem
svífst einskis, kannski loddari, kannski vænt-
anlegur nóbelsverðlaunahafi, öragglega með
hálfgert stórmennskuæði, afar hrokafullur í
framkomu og vill alltaf setja reglumar sjálfur.
Þetta er svipuð mynd og hefur verið dregin
upp í fiölda blaðagreina. Ekki virðist Kári ýkja
hrifinn af henni sjálfur og kannski era þetta
ýkjur einar. Er Kári kannski bara gáfaður og
vel menntaður maöur með mikinn sannfæring-
arkraft en skortir þó hæfni í mannlegum sam-
skiptum?
Hvað varðar sjálft málið er það flókið og
greiðist lítið úr fiækjunni í þessu riti, kannski
einmitt vegna þess að höfundi er annt um að
sýna sem flest sjónarmið og gæta hlutleysis.
Fyrir vikið slær hann í og úr og lesandi er jafn
raglaður og áður. Frásögnin er þó sæmileg af-
þreying og stundum býsna spaugileg, sérstak-
lega þegar sjónum er beint að íslensku þjóðfé-
lagi sem er nánast eins og Putaland eftir að
Gúllíver er skyndilega mættur (sjá t.d. bls. 222
um orðaskipti á þingi).
Saga Kára sætir engum sérstökum tíðindum
en er góð viðbót viö íslenska fiölmiðlun, nær
meiri dýpt en vant er á þeim bænum. Ekki er
nema gott um það að segja að slíkar bækur séu
til hér á landi sem annars staðar.
Guðni Th. Johannesson
Kári í jötunmóð. Saga Kára Stefánssonar
og íslenskrar erfðagreiningar
Nýja bókafélagið 1999
Andri brýtur blað
Glöggur maður benti á að allir rithöfund-
amir sem tilnefndir voru til fagurbókmennta-
verðlaunanna á mánudaginn væru eiginlega
ljóðskáld: Andri Snær, Bragi Ólafsson, Sindri
Freysson, Steinunn Sigurðardóttir og Þor-
steinn frá Hamri. Þrjú þeirra eru tilnefnd fyr-
ir ljóðabækur, tvö fyrir sögur. Tveir höfund-
anna, Steinunn og Þorsteinn, hafa hlotið ís-
lensku bókmenntaverðlaunin áöur.
Gaman er að ljóðið skuli sýna þennan styrk
nú þó að einkennilegt sé þetta bókaval að
ýmsu leyti, einkum þegar hafðar eru í huga
hinar myndarlegu skáldsögur sem prýða út-
gáfuna í ár og umsjónarmaður þessarar síöu
spáði góðu gengi fyrir skömmu. Einnig er
erfitt að kyngja því að Sigurður Pálsson skuli
ekki hafa lent í hópnum úr þvi ljóðin vora
„inni“ í ár, en nokkur huggun er harmi gegn
að Sindri hefur sem ljóðskáld lært drjúgt af
honum.
Furðulegt var líka að saman skyldi fara
fyrsta tilnefning til Barnabókaverðlauna
Reykjavikur og fyrsta skiptið sem bamabók
er tilnefnd til íslensku bókmenntaverðlaun-
anna. Hlaut að fara svo að Andri Snær yrði
tilnefhdur á báðum stöðum og er gaman fyrir
þennan orkubolta islenskra bókmennta að slá
svona rækilega í gegn. Stóran þátt í áhrifum
bókar hans á Áslaug Jónsdóttir sem ekki að-
eins myndskreytir bókina heidur brýtur hana
um og notar leturbreytingar á markvissan
hátt. Þessi blanda af heillandi sögu og fiörleg-
um bókarsíðum reynist algerlega ómótstæði-
leg fyrir böm á öllum aldri.
Maður fer á flug...
Sagan af bláa hnettinum
var unnin í samvinnu þeirra
Andra Snæs og Áslaugar á
löngum tíma. „Við hittumst
ekkert fyrsta árið heldur
sendum hvort öðru efni á Net-
inu,“ sögðu þau, „metralöng
tölvubréf með texta og mynd-
um.“ Um sínar óvenjiflegu
myndir í bókinni og hönnun
hennar sagði Áslaug: „Maður fer náttúrlega á
flug þegar maður fær svona texta í hendur!“
Aðspurður hverju hann þakkaði þennan
tvöfalda tilnefningarheiður sagðist Andri
Snær fyrst vilja nefna foreldra sina og eigin-
konu en annars hefði hann stefnt að þessu
lengi, ljóst og leynt. „Ég tel að nú eigi Astrid
Lindgren loksins von í nóbelsverðlaunin,"
sagði hann að lokum.
Líka þýðingar
Gaman var að Gunnar Karlsson skyldi vera
tilnefiidur fyrir Grýlusögu sína, skemmtilega
sögu í bundnu máli um Grýlu gömlu og eina
af hennar misheppnuðu til-
raunum til að fá almennilega
bamakjötsmáltíð. Gunnar
fékk hvorki meira né
minna en Steindór Ander-
j sen kvæðamann til að
kveða vísumar á barna-
bókahátíð í Gerðubergi
fyrir skömmu og hlust-
uðu bömin gersamlega
hugfangin (agndofa?) á
hann.
Að venju era Barnabókaverðlaun Reykja-
víkur líka veitt fyrir þýðingar og hlutu til-
nefningar þau Ömólfur Thorlacius (Hvalir og
Stórir kettir), Hjörleifúr Hjartarson (Ógnar-
langur krókódíll), Guðni Kolbeinsson
(Ógnaröfl), Sigrún Á. Eiríksdóttir (Sannleik-
ann eða áhættuna) og Helga Haraldsdóttir
(Harry Potter og viskusteinninn). Eins og
fram kom í gagnrýni í DV vant-
ar mikið á að söguheimur
Harry Potter sé þýddur þannig
að hann verði eins skýr á ís-
lensku og ensku. Joanna
Rowling leggur mikið í sögu-
heim sinn, þar er hvert heiti j
merkingarbært og lýsandi -
og á það ekki lítinn þátt í
töfrum sögunnar. Hún á
kröfu á að þýðendur henn- _____
ar skili jafn vel unnu verki - en
ekki þannig að sum heiti á stöðum, fólki og
fyrirbæram séu þýdd en önnur ekki.
Svo þýðir Guðni Kolbeinsson vísumar í
bókinni...
■-
*Av¥¥' ’