Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.1999, Síða 68

LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 1999
J 72
Saumaþjónusta
Sérsaumar þjóðbúninga,
allt efni til á staðnum.
Ávallt til s lu:
skotthúfur, skúfar, upphlutsborðar, peysubrjóst,
peysufataslifsi, krókfaldar, blæjur, sjöl,
svuntukefli.
Námskeíð í þjóðbúníngasaumí
Þjóðbúningaleiga
Saumaþjónusta
Sólveigar Quðmundsdóttur,
Ásgarði 1, Reykjavík, s. 568 5606.
GEYMIÐ AUGLÝSINGUNA
alkar
virklr

L«Mll
viskíbörnin?

h .1; ki
I MIU' R' ’

Fæst í öllum betri
ÍÓIAT
ALLAR STÆRPÍR
RETRA VERÓ _
pC £ N
SÉMALm /ÓLATRÉ
forðastu
ösina,
komdu á
rólegan
stað
tryggðu
fjölskyldunni
tré í tíma
OPIÐ TIL Kt. 22°° ÖLL KVÖLD TIL JÓLA
MIKLATORGÍ V/BSf
s. 562 2040
EtSTA SÓLATRÉSSALA Á ÍSLANDI StNOVM UM LAND ALLT
ALASKA
bókarkafli
Vilhjálmur
minnti á ísbjörn
Haraldur Bessason segir frá kynnum sínum af frægasta heimskautafara Islands
í nýútkominni bók,
Bréf til Brands, rekur
Haraldur Bessason pró-
fessor ýmsar minningar
úr lífshlaupi sínu og
gerir þaö í sendibréfs-
formi til fóstursonar
síns. DV birtir hér
kafla sem lýsir kynnum
Haraldar af Vilhjálmi
Stefánssyni heim-
skautafara.
Inóvember 1958 bauð ég Vilhjálmi
Stefánssyni að flytja fyrirlestur
við Manitóbaháskóla um sjálfval-
ið efni og naut tilstyrks sögudeildar
háskólans við heimboðið. Farið var
að kólna nokkuð í Manitóba og Norð-
ur-Dakóta en þó snjólaust að mestu.
Þau hjón, Vilhjálmur og Evelyn,
komu fyrst til Mountain á æskuslóðir
Vilhjálms og þangað sótti ég þau og
var það okkar fyrsti fundur. Á leið-
inni til Winnipeg lék Vilhjálmur á als
oddi. Ég reyndi kurteislega að tala
við hann íslensku en hann tók ekkert
undir það en bað Evelyn að syngja
fyrir mig „Hvað er svo glatt sem
góðra vina fundur, / er gleðin skín af
vonarhýrri brá?“ Evelyn hafði (og
hefur) góða rödd en söng um „góðrá
vinna fund“, sem varð Viihjálmi til-
efni til að ræða nokkuð um „long and
short consonants in Icelandic“, en
hann var góður málfræðingur á sín-
um yngri árum. Hætti ég þá í bili að
reyna að tala íslensku við hann. Fyr-
irlestur gamla mannsins við Manitó-
baháskóla var með miklum ágætum.
Við létum hann tala i „gamla leikhús-
inu“ fyrir húsfylli. Hann talaði um
eskimóa í meira en klukkustund án
blaða eða Emnars stuðnings. Hvergi
fipaðist honum og var mér sagt að
jafnvel harðjaxlar hefðu grátið undir
orðum hans.
Eins kjaftfor oy Churchill
Sú saga gekk lengi meðal Vestur-ís-
lendinga að fram eftir þessari öld
hefði enginn tekið þeim Winston
Churchill og Vilhjálmi Stefánssyni
fram í mælskulist á enska tungu.
Vitaskuld eru staðhæfingar af þessu
tagi naumast annað og meira en
goðsagnir. Engu að síður minnir mig
að ég væri byrjaður að trúa þessari
sögu eftir að hafa hlustað á fyrirlest-
ur gamla mannsins í þetta sinn. Var
hann þó búinn að fá slag og heyrðist
ögn á mæli hans. Leist mér ekki
meira en svo á upphafið því að hann
var nokkuð lengi að fikra sig upp á
sviðið og byijaði síðan að segja sögu
mjög veikri röddu. Flögraði þá sem
snöggvast að mér að með heimboðinu
til Vilhjálms hefði ég óafvitandi verið
að ýta örvasa gamalmenni út í tor-
færu sem væri því um megn. Ekki
þurfti ég þó lengi að velkjast í vafa
því að fyrr en varði var ræðumaður
kominn á fullt skrið og búinn að ná
tökum á efni og áheyrendum. Ræðu-
stíll hans þótti mér vera afbrigðilegur
og þó helst það hvemig honum tókst
að fella langa röð frásagna í rökrænt
samhengi jafnvel þótt sjálfar sögum-
ar væm um mismunandi atvik og
efni. Að nokkru minnti hann mig á
eyfirska eða skagfirska sagnaþuli
uppi á baðstofupalli eða einhvers
Haraldur Bessason.
staðar þar sem hæðarmun var að
fmna. Viö ræðuflutninginn átti hann
það líka til að stinga höndum í vasa
og brýna röddina eða breyta til sam-
ræmis við efni og innihald. Úr fleiri
en einni átt gustaði um hærukollinn
á honum og hið innra bjó ekki ein-
ungis kraftur hvítabjamarins heldur
hafði tign jökuls og ísa sett sín mörk
á persónuleikann (það er hreint ekki
út í hött að í Vilhjálms Stefánssonar
vængnum í Explorers Club í New
York er gríðarstór uppstoppaður
hvítabjöm). Inn í þetta blandaðist svo
hjá honum akademískur blær frá
Harvard.
Vantaði eldspýtur
Nærri má geta að Vilhjálmur var
þekktur fyrir kjark og áræði, enda
hafði hann aleinn deilt næturstað
með hvítabimi á ísjaka í frosti og
þreifandi byl norður í heimskauta-
hémðum. Éinn hafði hann farið í
langan göngutúr til þess að sækja eld-
spýtur þegar eldur slokknaði hjá leið-
angri hans á norðurslóð og varið í þá
eldspýtnasókn tveim árum eins og
hann hefur sjálfur sagt frá í einni af
bókum sfnum og í frægum sjópn-
varpsþætti um hann sem CBC sjón-
varpsstöðin í Toronto lét gera. Þó
komst hann einu sinni í vanda sem
hann gat ekki leyst hjálparlaust og
verð ég að láta fýlgja með smásögu
um það þó að hún verði enn einn út-
úrkrókurinn frá sögunni sem ég byrj-
aði að segja þér í upphafi.
Lokaður inni á kamrinum
Eftir fyrirlesturinn í „gamla leik-
húsinu" við Manitóbaháskóla var
efnt til kvöldboðs til heiðurs Vil-
hjálmi og Evelyn heima hjá þeim
hjónum Elvu og prófessor Tryggva
Oleson, en frá honum sagði ég þér í
síðasta bréfi. Þó að þau hjón byggju
vel í afla staði var sá ljóður á ráði
þess mikla gáfu- og fræðimanns
Tryggva að hann var trassi með smá-
muni svo sem hurðarlokur á heimil-
inu, læsingar, handföng á skápum og
annað þess háttar. Klósettið á efri
hæð hússins var að visu rúmgott og
aðlaðandi en hurðarskráin þar hafði
verið biluð í mörg ár þegar mig rak
þar fyrst á fjörur. Bilunin var fólgin í
því að eingöngu þeim sem voru ná-
kunnugir öllum hurðarskrám á
Olesonheimilinu var óhætt að læsa
að sér því að þeir einir höfðu smám
saman hlotið nægilega þjálfun til þess
að geta opnað aftur. Þeir einir vissu
að kippa þurfti í hurðarhúninn af
talsverðu afli, snúa honum fyrst
eldsnöggt rangsælis, síðan mjög gæti-
lega réttsælis og toga hann jafhframt
þéttingsfast að sér til þess að losa
hurðina ögn frá stöfum. Síðan þurfti
að lyfta henni aö framanverðu og
sparka um leið í hana að neðan og
var þá bjöminn venjulega unninn.
Boðið á Olesonheimilinu fyrir þau
Evelyn og Vilhjálm fór vel af stað.
Allir vildu tala við Vilhjálm og hann
virtist kunna vel aflri athyglinni sem
fólk veitti honum. Þegar leið á kvöld-
ið og flestir búnir að heilsa á meistar-
inn tók einhver allt í einu eftir því að
heiðursgesturinn Vilhjálmur virtist
vera horfinn úr samkvæminu. Kona
hans Evelyn gat sér þess til að honum
hefði ef til vfll ekki faUið i geð aUur
tóbaksreykurinn, en margur reykti í
þá gömlu og góðu daga, og því hefði
hann ef tfl viU farið út í garð tU þess
að anda að sér hreinu íofti. Var svip-
ast um eftir honum þar en aUt kom
fyrir ekki. Vilhjálmur virtist hafa
gufað upp. Ungur sonur Tryggva brá
sér á reiðhjóli í stutta ferð um næsta
nágrenni en heimskautakönnuð af