Dagblaðið Vísir - DV - 05.02.2000, Blaðsíða 15

I>"V LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2000
15
Heiðarleikinn sem eign
Við fjölmiðlungar höfum undan-
farið, eðli máisins samkvæmt, ver-
ið nokkuð duglegir við að skrifa
og flytja fréttir af viðskiptaháttum
sem hafa viðgengist innan nokk-
urra fjármálafyrirtækja. Verklags-
reglur, sem íjármálafyrirtækin
hafa sjálf sett, hafa verið beygðar -
undanþágur veittar til einstakra
starfsmanna til að stunda við-
skipti með hlutabréf fyrirtækja
sem ekki eru skráð á opinberum
markaði - fyrirtækja sem lúta
ekki almennum leikreglum sem
nauðsynlegt er að farið sé eftir á
opnum hlutabréfamarkaði.
Ég hef á undanfömum
árum fengið að fylgjast
með
þróun
frá reglunum er það vegna þess að
reglurnar sjálfar eru gallaðar en
ekki vegna þess að undanþágur
frá settum reglum séu eðlilegar.
Ekki aðeins fjármála-
fyrirtæki
Nokkur ár eru síðan flest fjár-
málafyrirtæki settu sér og starfs-
mönnum sínum sérstakar verk-
lagsreglur og þær ásamt lögum og
öðrum skráðum og óskráðum regl-
um mynda þann ramma sem unn-
ið er eftir. Vandinn er auðvitað sá
að það fer ekki alltaf saman að
fara eingöngu eftir lögum og regl-
um og fylgja siðferði heiðarleik-
ans.
Þær gífurlegu breytingar sem
orðið hcifa á íslenskum fjármála-
markaði undanfarin ár vekur hins
vegar upp þá spurningu hvort aðr-
ar starfsstéttir þurfl ekki að setja
sér ná-
kvæm-
ar
áhrif á umhverfí heilla atvinnu-
greina eða einstakra fyrirtækja.
Hér verður þvi ekki haldið fram
að þingmenn stundi störf sín með
hliðsjón af fjárhagslegum hags-
munum. En á meðan þingmenn
leggja ekki spilin á borðið, upp-
lýsa almennt um fjárhagslega
hagsmvmi sína og sinna nánustu
og setja sér nokkurskonar verk-
lagsreglur, geta grunsemdir af
þessu tagi vaknað.
Hvað með blaðamenn?
En á sama hátt og alþingismenn
þurfa fjölmiðlungar að huga vel að
sínum málum. Blaðamenn
starfa að vísu eftir
skráðum og óskráð-
um siðareglum
og í 5. grein
siða-
ís-
lensks
fjár-
mála-
markaðar
sem blaða-
maður. í
flestu hefur
þessi þróun ver-
ið ánægjuleg,
enda stigin stór
skref í frjálsræðisátt.
En eins og oft vill
verða þegar þróunin er
hröð hafa menn misstíg-
ið sig nokkrum sinnum en
ekki mjög alvarlega. Að
minnsta kosti hafa mistök-
in ekki haft neikvæðar af-
leiðingar í för með sér fyrir
íslenskan fjármálamarkað.
Nái ljármálafyrirtækin að
vinna sig með trúverðugum
hætti út úr þeim erflð
leikum sem þau glíma
við nú vegna vafa-
samra viðskipta-
hátta getur það
haft jákvæð áhrif.
Sé rétt á málum
haldið eiga fyrir-
tækin alla mögu-
leika á því að standa
sterkari eftir - auka
þann trúnað og traust
sem þau verða að njóta
til að ná hámarksár-
angri.
Heiðarleiki
Ég hef oftar en einu sinni
fjallað opinberlega um nauð-
syn þess að trúnaður og traust
ríki í viðskiptum og þá ekki síst
á fjármálamarkaði. Pétur Blön-
dal alþingismaður hefur raunar
bent á þá einföldu staðréynd að
heiðarleiki í viðskiptum sé ekki
ósvipuð eign og hver önnur.
Með nokkrum rökum má halda
fram að helsta eign þess sem
stundar verðbréfaviðskipti sé
heiðarleikinn. Sé hann dreginn í
efa er verið að rýra eignina með
svipuðum hætti og ef unnin væru
skemmdarverk á fasteign eða vél-
um fyrirtækis. Af þessum sökum
er það mikilvægt fyrir fjármála-
fyrirtæki og þá ekki síður ein-
staka starfsmenn þeirra að verja
heiðarleikann - eignina - með öll-
um tiltækum ráðum. Skýrar
verklagsreglur eru ein helsta
vörnin og allar undanþágur frá
þeim eru til þess fallnar að
vekja upp spumingar og þar
með rýra heiðarleikann sem
eign. Ef nauðsynlegt er
talið að veita undanþágur
lagsregl-
ur - siða-
reglur til að
vinna eftir.
Þeir sem hæst
hafa gagnrýnt
fjármálafyrirtæk-
in síðustu daga og
vikur eru einmitt
þeir sem helst þurfa á slíkum
reglum að halda. Mér sýnist að
hægt sé að halda því fram að bæði
stjórnmálamenn og blaðamenn
hafi í gagnrýni sinni verið að
kasta steinum úr glerhúsi.
Engar upplýsingar liggja fyrir
opinberlega um þátttöku alþingis-
manna í atvinnulífinu - um hluta-
bréfaeign þeirra í skráðum eða
óskráðum hlutafélögum. Davíð
Oddsson forsætisráðherra hefur
að vísu upplýst að hann eigi ekki
hlutabréf, sem þýðir auðvitað að
hann hefur engra beinna fjárhags-
legra hagsmuna að gæta. (I þessu
sambandi ber þess að geta að eig-
inkona Davíðs, Ástríður
Thorarensen, á nokkurn hlut í fyr-
irtæki frá gamalli tíð, en upplýs-
ingar um þá eign hafa legið lengi
fyrir.)
Það er ekkert óeðlilegt að al-
þingismenn eigi hlutabréf í hinum
og þessum fyrirtækjum, skráðum
og óskráðum. Raunar má halda
því fram að það sé á margan hátt
æskilegt að þeir taki beinan þátt
í atvinnulífinu með þeim hætti.
. Hitt er svo annað að umsvif
þingmanna á þessu sviði geta
leitt til hagsmunaárekstra
þegar verið er að afgreiða
lög sem hafa veruleg
reglna
Blaða-
mannafélags ís-
lands segir orðrétt:
‘Blaðamaöur varast að
lenda í hagsmunaágrein-
ingi, til dœmis með því að flytja
fréttir eóafrásagnir affyrirtœkjum
eða hagsmunasamtökum þar sem
hann á sjálfur aðild. Hann skal
fyrst og síðast gœta hagsmuna les-
enda og sóma blaðamannastéttar-
innar í hverju því sem hann tekur
sér fyrir hendur í nafni starfs
síns. “
Mér er hins vegar til efs að þessi
látlausa grein í siðareglum okkar
blaðamanna dugi í því flókna um-
hverfi viðskiptalífsins sem fjöl-
r
Laugardagspistill
Óli Björn Kárason
ritstjóri
miðlar lifa i - umhverfi sem á eft-
ir að verða flóknara og á margan
hátt erfiðara viðfangs á komandi
árum. Líklega þurfa fjölmiðlarnir
sjálfir að draga upp reglur um
þátttöku frétta- og blaðamanna í
íslensku atvinnulífi - reglur um
kaup og sölu hlutabréfa hvort
heldur er í skráðum eða óskráðum
hlutafélögum. Það er vandrataður
vegur hlutleysis þegar menn eiga
beint eða óbeint fjárhagslegra
hagsmuna að gæta. Fréttir af fyrir-
tækjum geta ráðið miklu um gengi
þeirra á hlutabréfamarkaði, eins
og dæmin sanna.
Samkeppnin
Samkeppni um athygli almenn-
ings hefur margfaldast og á eftir
að harðna enn frekar samhliða
aukinni fjölbreytni í miðlun upp-
lýsinga og afþreyingarefnis. Þessi
aukna samkeppni hefur kallað á
gjörbreytt vinnubrögð þeirra sem
standa í atvinnurekstri.
Hagsmunimir sem eru í húfi
eru gífurlegir og eiga eftir að
aukast á næstu ámm. Skiptir engu
hvort um er að ræða fyrirtæki,
íþróttafélög, stofnanir eöa einstak-
linga. Sú ímynd sem dregin er upp
í fjölmiðlum getur ráðið miklu um
hvemig þessum aðilum vegnar.
Leiktjaldasmiðir
Fjölmiðlar gegna mikilvægu
hlutverki á fjármálamark-
aðinum því þeim er ætlað,
líkt og opinberum eftir-
litsaðilum, að beita
markaðinn og fjár-
málafyrirtækin að-
haldi með skyn-
samlegum hætti.
Allir þeir sem
þurfa á athygli al-
mennings að halda
og þá ekki síst fjár-
málafyrirtæki og fyrirtæki
sem annað hvort eru á hlutabréfa-
markaði eða stefna á hlutabréfa-
markað, munu nýta sér fjölmiðla
til að koma sjónarmiðum sínum
og upplýsingum á framfæri. Hætt-
an er sú að það verði ekki siðferði
heiðarleikans - sannleikans - sem
ræður þar ferðinni heldur flókinn
vefur hálfsannleika og leiktjalda.
Hvemig við sem vinnum á fjöl-
miðlum verðum í stakk búnir til
að mæta þessari auknu ásókn get-
ur haft mikil áhrif á það hvernig
hlutabréfa- og annar verðbréfa-
markaður þróast og þar með al-
mennt siðferði í viðskiptum.
Starfsreglur af því tagi sem áður
eru nefndar kunna að auðvelda
okkur að stunda þá blaðamennsku
sem við viljum og eigum að
stunda.
Því miður höfum við fjölmiðl-
ungar á stundum fallið í þá gryfju
að verða boðberar hálfsannleikans
eða sviðsmenn leiktjalda. Leik-
tjöldin voru óvenjuglæsileg þegar
„ævintýrafyrirtæki“ í hugbúnað-
argerð var hafið upp til skýjanna,
hrósað í ritstjórnargreinum og
hampað sem dæmi um það hvem-
ig íslendingar gætu unnið sig út
úr djúpstæðri efnahagskreppu.
Svo heillaðir voru fjölmiölar af
fyrirtækinu að engum datt í hug
að spyrja áleitinna spurninga.
Gengi hlutabréfanna rauk uppúr
öllu valdi, en síðar kom í ljós að
engar efnislegar forsendur voru til
slíks.
Með hliðsjón af þessari reynslu
gæti verið hyggilegt fyrir fjölmiðla
að huga vel að fréttaflutningi af
nýjum fyrirtækjum ekki síst fyrir-
tækjum þar sem hlutabréf ganga
kaupum og sölu án þess að nokkr-
ar upplýsingar liggi þar til grand-
vallar. Um leið verður að tryggja
að fjárhagslegir hagsmunir við-
komandi blaða- eða fréttamanns
liti ekki frásögnina.
Við sem vinnum á fjölmiðlum
eigum að minnsta kosti eitt sam-
eiginlegt með verðbréfamiðlurum;
heiðarleikinn er okkar helsta eign.