Dagblaðið Vísir - DV - 08.04.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 8. APRÍL 2000
DV
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aöstoöarritstjórí: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: http://www.skyrr.is/dv/
Visir, netútgáfa Fijálsrar flölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plótugerð: isafoldarprensmiöja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverð á mánuöi 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl viö þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Gott á ykkur
Dómur Hæstaréttar í Vatneyrarmálinu sendir þau
skilaboð til ykkar, að þið berið sjálf fulla ábyrgð á gerð-
um ykkar og aðgerðaleysi, en getið ekki vænzt þess, að
kæruglaðir sérvitringar og dómskerfið hlaupi í skarðið.
Þjóðin fái þau lög, sem hún eigi skilið.
Þótt úrskurðurinn verði kærður til fjölþjóðlegra
dómstóla, er óvíst, að það breyti miklu. Þeir kunna að
komast að sömu niðurstöðu og Hæstiréttur, að fisk-
veiðistjórnarlögin rúmist innan ramma réttlætis, enda
er algengt, að lög og reglur skekki jafnræði borgara.
Hefð er fyrir byggðastefnu, sem stríðir gegn jafnræði.
Komið hefur verið á fót greiðsluhlutdeild notenda ým-
issar þjónustu ríkisins, sem leiðir til þess, að fátækling-
ar nota þjónustuna síður en efnafólk. Einkavæðing hef-
ur oft reynzt vera einkavinavæðing.
Ýmis fleiri dæmi má rekja um, að margs konar mis-
munun rúmast innan ramma þjóðskipulagsins, þótt er-
lendir dómstólar hafi í öðrum tilvikum þrengt að mögu-
leikum löggjafarvalds og framkvæmdavalds til að taka
sérhagsmuni fram yfir almannahagsmuni.
í hinum vestræna heimi ríkir sífelld barátta milli
sérhagsmuna og almannahagsmuna, þar sem hinir
fyrrnefndu eru studdir góðu skipulagi og miklum fjár-
munum. Dæmi um það er yfirburðastaða framleiðenda
handvopna og tóbaks í Bandaríkjunum.
Ef kjósendur eru eins sannfærðir um nauðsyn rétt-
lætis og jafnræðis í fiskveiðistjórnun og ítrekaðar skoð-
anakannanir benda til, geta þeir einfaldlega látið þá
sannfæringu stjóma gerðum sínum, þegar þeir taka
þátt í kosningabaráttu og kjósa sér fulltrúa.
Fyrir síðustu kosningar var meira eða minna ljóst
öllum þeim, sem skHja vHdu, hvaða stjórnmálamenn og
hvaða stjórnmálaflokkar styddu núverandi yfirburða-
stöðu sérhagsmuna í fiskveiðistjórnun og hverjir ætl-
uðu að láta þá víkja fyrir almannahagsmunum.
Eyjabakkamálið er enn alvarlegra dæmi um van-
nýtta möguleika kjósenda á að hafa áhrif á gang mála.
Fyrir síðustu kosningar var meira eða minna ljóst öU-
um þeim, sem höfðu skHningarvitin opin, hverjir ætl-
uðu að bera umhverfissjónarmiðin ofurliði.
Það voru ekki kjósendur, sem stöðvuðu fórnfæringar
Fljótsdalsvirkjunar. Að hluta voru það umhverfisvinir,
sem skutu Norsk Hydro skelk í bringu, en að stærstum
hluta voru það peningalegar staðreyndir brostinna
gróðavona, sem tóku fram fyrir hendur Alþingis.
í báðum þessum tUvikum var eindreginn vHji þjóðar-
innar í annarri metaskálinni fyrir og eftir alþingis-
kosningamar í fyrra, en kjósendur ákváðu samt að
leggja lóð sitt í hina metaskálina. Það þýðir svo ekki að
koma á eftir og kvarta yfir alþingismönnum.
Ef kjósendur vHja láta helztu hjartans mál sín, eins
og þau mælast í skoðanakönnunum, ná fram að ganga,
verða þeir að láta þau njóta forgangs fram yfir önnur
sjónarmið, þegar þeir velja sér stjórnmálaflokka og al-
þingisfuUtrúa. Þetta hafa þeir ekki gert.
Dómur Hæstaréttar í Vatneyrarmálinu er þörf
áminning tfl kjósenda um, að enginn getur fjarlægt
pólitíska ábyrgð þeirra á réttlæti og ranglæti, jafnræði
og mismunun. Hæstiréttur hefur staðfest fuHveldi Al-
þingis, sem starfar á vegum kjósenda sjálfra.
Erlendis refsa kjósendur stundum flokkum og fuU-
trúum sérhagsmuna á kjördegi, en hér fá þeir að ólmast
að vHd. Þið eruð ykkar eigin gæfu smiðir.
Jónas Kristjánsson
Tilvistarkreppa
alþ j óðastof nana
Það telst ekki til frétta að
ráðist sé á Sameinuðu þjóðirn-
ar fyrir lömun, máttleysi, óskil-
virkni, þýðingarlaust starf og
óskýr markmið. Það verður
hins vegar að teljast fréttnæmt
að nýjasta gagnrýnin af þessu
tagi kemur frá aðalfram-
kvæmdastjóra samtakanna,
Kofi Annan, sem í byrjun vik-
unnar lagði fram skýrslu um
stöðu og tilgang Sameinuðu
þjóðanna. Kofi Annan er af
mörgum talinn hæfasti maður
sem nokkru sinni hefur gegnt
starfi framkvæmdastjóra sam-
takanna sem oft hafa lotið lé-
legri stjóm litið hæfra manna.
Gagnrýni hans á Sameinuðu
þjóðirnar hefur beinst jöfnum
höndum að Allsherjarþinginu
sem eyðir tíma sínum í flóð af
máttlausum og þýðingarlausum
ályktunum og ákvörðunum sem
fáir i veröldinni láta sig nokkuð
varða; að Öryggisráðinu sem
beitir refisaðgerðum gegn heil-
um þjóðum án þess að ná til
leiðtoga þeirra; að skrifstofum
samtakanna, sem eru enn í
mörgum greinum einstaklega
óskilvirkar, og að aðildarríkj-
um Sameinuðu þjóðanna sem veita
samtökunum hvorki fjármagn né völd
í nokkru samræmi við þau verkefni
sem þeim er ætlað að glíma við.
Alþjóðavæðing án stofnana
Tilvistarkreppa Sameinuðu þjóð-
anna nær í reynd til flestra alþjóða-
stofnana samtímans. Peningastofnan-
imar í Washington, Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn og Alþjóðabankinn, sem
formlega tilheyra Sameinuðu þjóðun-
um án þess að gera það þó með
nokkru móti í reynd, hafa farið í
gegnum hverja tilvistarkreppuna af
annarri á síðustu áram og það sama
má segja um hina nýju Alþjóðavið-
skiptastofnun sem nýlega hlaut eld-
skírn á árangurslausri ráðstefnu
sinni í Seattle. Á sama tíma einkenn-
ir ör þróun til alþjóðavæðingar hins
vegar flest viðfangsefni mannlegra
samfélaga. Þetta hefur leitt til mikill-
ar fjölgunar alþjóðasamtaka af marg-
víslegasta tagi og mikillar aukningar
í alþjóðlegu samstarfi en stóru stofn-
animar, sem eiga að ná til umfangs-
mikilla sviða og alls heimsins í senn,
hafa ekki náð að verða kjölfesta í
þessari þróun. Stofnanakerfið í al-
þjóðamálum, sem á sér mestan part-
vald orðið til sem skákar valdi
ríkja heims, nema þá ópersónu-
legt og óhlutbundið vald sem
myndast á alþjóðlegum mörkuð-
um. Átök í heiminum þessi árin
eru hins vegar yfirleitt ekki á
milli ríkja þótt ríki dragist alltaf
inn í átök, eðli málsins sam-
kvæmt, heldur eru flest átök
samtímans í kringum hópa fólks
sem vilja annað ríkisfang en
sögulegar tilviljanir hafa úthlut-
að því.
Endurskoðun brýn
Það er styrkur Sameinuðu
þjóðanna að innan þeirra eru
nánast öll ríki heims, nú tæp-
lega 190 að tölu, en stofnskrá
samtakanna snýst hins vegar
um sammannleg gildi sem
hljóta að vera ofar hagsmunum
ríkja. Afl til sóknar og vamar
fyrir þessi gildi er ekki að fmna
hjá Sameinuðu þjóðunum, eða í
öðrum alþjóðastofnunum, held-
ur aðeins í samstarfi öflugra
ríkja. Viðfangsefhi Sameinuðu
þjóðanna er að virkja slíkt afl
og binda það innan samtak-
anna. Öryggisráðinu var raunar
ætlað að vera slíkur vettvangur.
Það hefur hins vegar sjaldnast virk-
að vel, en þó stundum skárr en Alls-
herjarþingið þar sem öll ríki koma
saman án þess að nokkur taki telj-
andi mark á því sem þar fer fram.
Öryggisráðið gæti hins vegar virkað
miklu betur ef það endurspeglaði
sæmilega núverandi aðstæður í ver-
öldinni, í stað þess að vera klúbbur
stórveldanna sem sigruðu í síðari
heimstyrjöldinni. Líkt og Öryggis-
ráðinu er alþjóðlegu peningastofnun-
um stýrt af fáeinum ríkjum, í þessu
tilviki efnahagsrisum heimsins.
Ólíkt því sem er með Öryggisráðið
ná þessi ríki hins vegar yfirleitt sam-
an í grundvallaratriðum um alþjóð-
leg stefnumótun. Vandræðin í pen-
ingastofnunum eru hins vegar þau
að menn greinir í vaxandi mæli á
um hlutverk þeirra og starfsaðferðir.
Þetta á ekki síst við um Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn sem sennilega jók
á óstöðugleika í alþjóðafjármálakerf-
inu með aðgerðum sínum í Asíu og
Rússlandi, öfugt við það sem til stóð.
Endurskoðun á stofnanakerfinu í al-
þjóðlegum viðskiptamálum, efna-
hagsmálum og stjórnmálum verður
eitt af mikilvægustu viðfangsefnum
alþjóðamála á næstu árum.
Endurskoðun á stofnanakerfmu í alþjóðlegum við-
skiptamálum, efnahagsmátum og stjórnmálum
verður eitt af mikilvægustu viðfangsefnum
alþjóðamála á næstu árum. “
inn með einum eða öðrum hætti ræt-
ur ríflega 50 ár aftur í tímann, hefur
þannig í veigamiklum atriðum lent til
hliðar við hina kraftmiklu þróun til
alþjóðavæðingar sem er ört að breyta
heiminum þessi árin.
Ríki eöa þjóðir
Eitt af því athyglisverða við hug-
myndir Kofi Annans er áhersla hans
á fólk í stað ríkja. Nafn Sameinuðu
Jón Ormur
Halldórsson
stjórnmála-
fræðingur
Erlend tíðindi
þjóðanna hefur raunar alltaf verið
rangnefni því að samtökin eru klúbb-
ur ríkja heims en ekki samtök þjóða
eða almennings. Vald í alþjóðasamfé-
laginu kemur heldur ekki frá almenn-
ingi heldur frá ríkjum og þá fyrst og
fremst frá sterkustu ríkjum heims.
Þrátt fyrir alþjóðavæöingu síðustu
ára hefur heldur ekkert alþjóðlegt