Dagblaðið Vísir - DV - 08.04.2000, Page 11

LAUGARDAGUR 8. APRÍL 2000
11
DV
Skoðun
Silungur
niólablaði
vel menntaður og haíði víða farið.
Um það má meðal annars lesa í riti
Ingólfs Guðnasonar um garðrækt i
Skálholti fyrr á öldum. Þórður
stundaði nám á Hólum, i Kaup-
mannahöfn, á nokkrum stöðum í
Þýskalandi og dvaldist auk þess í
Noregi, Englandi, Frakklandi og á
Niðurlöndum.
Frá tíð Þórðar hefur varðveist
pöntun hjá Eyrarbakkakaupmanni
á fágætri matvöru. Þar sést að bisk-
up hefur m.a. pantað 6 tunnur af
malti og eina af humli. Þá hefur
hann og pantað bygggrjón, bók-
hveitigrjón, ertur, vín og lítilsháttar
af vínediki. Biskup hefur verið
smekkmaður á mat, með bragð-
lauka góða, og kryddað eftir því.
Eyrarbakkakaupmaður var nefni-
lega beðinn að útvega pipar, engifer,
múskat og erlent blóðberg, sykur,
rúsínur og sveskjur. Kúmen rækt-
aði tengdafaðir biskups í Skálholti,
Gísli Magnússon. Sá var Þórði bisk-
upi betri en enginn í ræktun mat-
jurta,. Hann hafði lært heimilis-
garðrækt í Evrópu og ræktaði síðar
sinn garð á Möðruvöllum í Eyja-
flrði, að Hlíðarenda í Fljótshlíð og
loks í skjóli tengdasonar sins bisk-
upsins og dóttur sinnar Guðríðar.
Gísli var ríkur á þeirra tíma mæli-
kvarða og því eignaðist Þórður bisk-
up eina auðugustu jómfrú sautj-
ándu aldar.
Heilsudrykkur herradómsins
Af pöntun Þórðar biskups Þor-
lákssonar má lesa að hann hefur
haldið sig höfðinglega í mat og
drykk. Séð var til þess að öl væri
nóg með keti og fiski og hollt var
grænmetið sem meðlæti. Vín var
drukkið með því fmna og gráfíkjur
góðar og sveskjur gældu við bragð-
laukana í eftirrétt og rétt hugsan-
lega milli mála.
Fyrir þessu var einnig séð þegar
við settumst að veisluborði i Skál-
holti á laugardaginn, í anda Þórðar
biskups, maddömu Guðríðar og
Gísla ríka Magnússonar. Pétur Pét-
Þeir sem farið hafa á kvikmyndir
Hrafns Gunnlaugssonar sjá mið-
aldamálsverði fyrir sér sem grodda-
legar samkomur, rop og fret. Hugar-
heimur leikstjórans er frjór og
myndrænn og myndir hans því lag-
aðar að ímyndunarafli hans. Hugar-
heimurinn er ekki verri en hver
annar en sumt er þar öðruvísi en í
raunveruleikanum. Groddaleg var
matarmenningin í Myrkrahöfðingja
Hrafns en aðra sögu má lesa um
matarstand á höfuðbóli íslendinga,
Skálholti, síðla á sautjándu öld. Þá
sat staðinn Þórður biskup Þorláks-
son. Þórður var heimsmaður i bestu
merkingu þess orðs, fæddur árið
1637, sonur Þorláks Skúlasonar
Hólabiskups og maddömu Kristínar
Gísladóttur frá Bræðratungu. Þórð-
ur var biskup í Skálholti 1674 til
dauðadags árið 1697 og, eins og seg-
ir í samantekt Lofts Guttormssonar
um Þórð biskup, var æviskeið hans
öld visindabyltingar og barokks og i
stjórnmálasögunni lifði hann á öld
rísandi konungseinveldis í Evrópu.
Út aö boröa meö Páli
Þórður biskup er ofar í huga mér
en aðrir biskupar um þessar mund-
ir þar sem framtakssemi hans og
fordæmi á biskupsstóli fyrir rúm-
lega þremur öldum varð óbeint til
þess að við hjónakornin nutum sér-
staks og eftirminnanlegs kvöldverð-
ar í Skálholti um liðna helgi. Við
dveljum stundum í tómstundum
okkar í grennd við biskupsstólinn
fomfræga. Svo var á laugardaginn
sem reyndar bar upp á þann sér-
kennilega dag, 1. apríl. í útvarpinu
var auglýstur sautjándu aldar máls-
verður í Skálholti og var allt frómt
fram sett þótt ótrúlegt væri á tímum
skyndirétta og örbylgjuofna. Starfs-
menn fréttastofu Ríkisútvarpsins,
kannski ekki eins frómir, nýttu sér
tækifærið og lugu því til í tilefni
dagsins að bítillinn Paul McCartney
ætlaði sér að heiðra samkomuna
með einfættri vinkonu sinni. Jafn-
vel auðtrúa sál sem pistilskrifarinn
lét ekki blekkjast af bítlasögum 1.
apríl en kvöldverðurinn sjálfur var
ekkert plat.
Bragölaukar biskups
Þar sem við hjónin vorum í or-
lofsvist i Biskupstungum þessa
helgi verður að viðurkennast að
við vorum ekki skartbúin svo
sem hæfði tilefninu. Það kom
þó ekki að sök. Okkar beið
góður andi, leiðsögn og fé-
lagsskapur þar sem við
færðumst eina kvöld-
stund aftur til tíma
Þórðar biskups Þor-
lákssonar. Eftir alda-
langt hnignunarskeið í
korn- og garðrækt hér
á landi hófst garðrækt
á ný í tíð Þórðar í
Skálholti. Hann var
ursson, rektor i Skálholti, Sigur-
geirssonar biskups, tók á móti gest-
um og bauð kúmenbrennivín og há-
karl. Strax í upphafí gafst því tilefni
til þess að skála fyrir Þórði biskupi.
Pétur tók það fram, þjóökirkjunni
til vamar, að ekki hefði verið búið
að finna upp bindindishreyfinguna
á sautjándu öld. Hans herradómur
Þórður biskup hefur því án efa talið
kúmensnafsinn heilsudrykk, sem
hann raunar er að því gefnu að
neyslan sé í hófi.
Sveppir á túnsúru
í forrétt bauð vertinn í Skálholti,
trúr anda Þórðar, gestum maríner-
aða sveppi á túnsúru og ofnbakaðan
silung í njólablaði með skyrsósu.
Þjóðlegra getur það varla orðið.
Túnsúrurnar, eða hundasúrur eins
og þær hétu í minu ungdæmi, áttu
einkar vel við sýrða sveppina. Kál-
súpa fylgdi í kjölfarið.
Hlaðborðið var ekki síður þjóð-
legt. Þar bar hæst hangikjöt án
nítrats og annarra þeirra efna sem
gera reykta kjötið rautt og kannski
óhollt nú um stundir. Sama gilti um
saltkjötið. Það var brúnleitt líkt og
það hangna. Soðna lambakjötið var
hefðbundið sem og harðfiskur og
smjör. Með fylgdi grænmetissalat,
soðnar rófur og gulrætur, hveitikök-
ur og gróft brauð. Kartöflurnar voru
hvergi sjáanlegar enda ekki farið að
rækta þær á tímum Þórðar biskups
Þorlákssonar.
Með lostætinu var drukkið vatn,
köld mysa og mjöður, svipaður
malti, trúlega líkúr þeim sem Þórð-
ur og húskarlar hans brugguðu
dimmar vetrarnætur í Biskupstung-
um. Ég hélt mig meira að miðinum
en mysunni. Það trúi ég að Þórður
karlinn hafi líka gert
enda var ekki búið
að finna upp
bindindis-
hreyfing-
una þeg-
ar
Jónas
Haraldsson
aöstoðar-
ritstjóri
hann var og hét og kryddaði líf
Tungnamanna og nágranna þeirra.
Hunangá skyr
Milli rétta fræddi rektor við-
stadda um matarvenjur fyrri alda
og ungar stúlkur frá Selfossi sungu
þjóðlög margraddað undir stjórn
Margrétar Bóasdóttur. Ljúfir tónar
stúlknanna komu I stað Páls bítils
og þeirrar einfættu sem fóru mikils
á mis, fengu hvorki túnsúrur né sil-
ung í njólablaði.
Skálholtsvertinn sendi gesti ekki
út í vorloftið fyrr en þeir höfðu
klárað eftirréttinn, skyr og rjóma,
sveskjur, gráfíkjur og rúsínur með
hunangssósu, osta, hnetubrauð og
steikta hveitiparta. Ég lét mér
nægja að væta gráfíkjurnar hun-
angi en þeir djörfustu fengu sér
bæði rúsínur og hunang út á skyrið.
Osturinn var svo sterkur að hann
gat verið úr búri maddömu Guðríð-
ar Gísladóttur.
Ungdómurinn hikar
Kvöldstundin i Skálholti brá upp
heldur þekkilegri mynd af matar-
venjum forfeðra okkar en Hrafn
Gunnlaugsson hefur sýnt okkur í
kvikmyndum sínum. Það var eng-
inn kotungsbragur á Þórði biskupi
þótt vafalaust hafí menn étið tros
hvunndags á biskupsstólnum eins
og annars staðar.
Hver vill hamborgara, pitsu eða
pítu ef boðið er upp á sveppi á
túnsúru og silung í njólablaði? Ekki
ég en kannski ungdómurinn, sam-
anber dóttur okkar hjóna sem
strækaði á að fara með okkur í fom-
matinn í Skálholti. „Ég borða ekki
gamlan mat,“
sagði hún og
við sat.
EssnEpna
Gates og einokunin
„Enginn er haf-
inn yfir lögin,
ekki einu sinni
landvinninga-
menn nýja efna-
hagskerfisins
sem, að fordæmi
Bills Gates,
marka sér heims-
veldi í nýjum
(tölvu) heimi þar
sem efnahagslegar og lagalegar, sem
stjórna hinu gamla, eiga ekki leng-
ur við. Þeir voru fáir sem héldu að
Gates og rafræns einokunarhrings
hans myndu bíða sömu örlög og
Rockefellers og olíueinokunar-
hringsins, Standard Oil, fyrir einni
öld: Hann var settur á gapastokkinn
í krafti Sherman-laganna (gegn
hringamyndun). Úrskurður Jack-
sons dómara innsiglar að vísu ekki
sundurlimun Microsoft og enn á
margt óvænt eftir að gerast i þessari
sögu iðnaðar og lagabókstafs."
Úr forystugrein Libération
4. apríl.
Pútín ætti að hlusta
„Átökin í
Tsjetsjeníu „verða
ekki leyst með
valdi.“ Þannig
hljóða skilaboðin
sem nokkrir leið-
togar stríðs-
hrjáðra þjóða í
norðanverðum
Kákasusfjöllum
hafa sent til
Vladmímírs Pútins (nýkjörins Rúss-
landsforseta) og óskað eftir samn-
ingaviðræðum. Hann ætti að hlusta
á þá. Stríðið veldur ekki aðeins
fólksfækkun í Tsjetsjeníu, heldur
líka gríðarlegum tilflutningum á
fólki og hefur orðið til þess að koma
á ójafnvægi í þessum heimshluta
með því að draga ofbeldishneigð-
ustu mennina úr röðum heittrúaðra
múslíma inn 1 átökin. Vandamálin í
Tsjetsjeniu verða ekki leyst nema
nýi rússneski leiðtoginn leiti frið-
samlegrar lausnar og geri herinn
ábyrgan fyrir mannréttindabrot-
um.“
Úr forystugrein Los Angeles
Times 6. apríl.
Of seint hjá Evrópuráöinu
„Eftir margra mánaða aðgerða-
leysi lætur Evrópuráðið loks til
skarar skríða. Það krefst þess nú að
Rússar hætti striðsrekstri í
Tsjetsjeníu og hefji í seinasta lagi
31. maí viðræður vð leiðtoga
landsins. Annars eiga Rússar á
hættu að verða reknir úr ráðinu.
Evrópuráðið hefur slegið málinu á
frest að mestu leyti í þeirri von að
skjótur sigur Rússa komi á
stöðugleika á ný. Nú er það alltof
seint. Verði friður í Tsjetsjeníu
verður hann algjörlega eftir höfði
sigurvegarans. Landafræði Tsje-
tsjeníu hefur þegar verið rituð
blóði. Alveg óháð þvi hvað
Evrópuráðið segir.“
Úr forystugrein Aftonbladet
7. apríl.
ESB og Afríka
„Allra fyrsti
fundur æðstu
manna í Afríku og
Evrópusamband-
inu, sem haldinn
var í vikunni, var
vonandi upphafið
að miklu framlagi
Evrópuþjóða til
meginlandsins þar
sem eru 33 af 48
fátækustu löndum
heims. En andstaðan innan ESB á
fundinum í Kaíró um að endurtaka
hann vekur upp spurningar um al-
vöruna að baki fógru orðunum. Leið-
togafundurinn endurspeglaði hins
vegar aukinn áhuga á „gleymdu
heimsálfunni" rétt eins og heimsókn
Bills Clintons fyrir nokkru. Kjörorð
opinberrar heimsóknar hans var
„viðskipti, ekki aðstoð“ og þörfin á
auknum efnahagslegum tengslum
var einnig áberandi umræðuefni á
fundinum í Kaíró."
Úr forystugrein Politiken
6. apríl.