Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.2001, Qupperneq 29

28
+
37
Helgarblað
LAUGARDAGUR 28. APRÍL 2001
DV
LAUGARDAGUR 28. APRÍL 2001
x>v
Helgarblað
DV-MYNDIR GVA
Baráttukona í ham
Birna mótmælir æfingu „Þjóövaröliös-
ins“ vi'ö Rockville í júní 1989.
Fram að þessu hafa samkyn-
hneigðir smitaðir karlmenn
verið í formennsku fyrir þeim
samtökum. Maður skyldi ætla að
slíkum hagsmunasamtökum ætti að
veita forystu sá sem á hagsmuna að
gæta. Hvað er Birna að gera þarna?
„Alnæmissamtökin hafa frá upp-
hafi verið opin öllum,“ segir Birna.
„Þau voru stofnuð fyrst og fremst af
aðstandendum smitaðra og sjúkra en
þau sem þá voru smituð og veik voru
svo illa haldin að þau gátu ekki sótt
sinn rétt sjálf. Ég tók einfaldlega að
mér formennskuna vegna þess að ég
var beðin um það. Ég hef starfað sem
stuðningsaðili innan samtakanna og
verið meðlimur í nokkur ár þar sem
ég á marga vini meðal smitaðra. Þeg-
ar ég var beðin skildi ég beiðnina
þannig að það væri gott fyrir samtök-
in að fá nýtt andlit út á við og ég lít
fyrst og fremst á mig sem talsmann.
En ég er náttúrlega ekki ein í stjórn
Alnæmissamtakanna, það er af og
frá.“
Fjöldamoröingjar í heimsókn
Bima segir að enn séu miklir for-
dómar gagnvart smituðu fólki á Is-
landi og fordómar byggist auðvitað
fyrst og fremst á fáfræði. Hún ætli að
leggja sitt lóð á vogarskálamar til
þess að breyta því. Þarna þykir mér
glitta í þá baráttukonu sem Birna
Þórðardóttir hefur ætíð verið í huga
íslendinga.
Manstu hvenær þú fórst aö hugsa
um pólitík, hvenær þér blöskraði
fyrst og hvenær þig langaði til þess
að gera eitthvað í málunum?
„Það var veturinn 1967-1968
og ég átti aö halda ræðu i
málfundafélagi Mennta-
skólans á Akureyri um
Víetnamstríðið. Við
vorum tvö með fram-
sögu og það var
reiknað með því
að ég væri stuðn-
ingsmaður stríðsrekstrar Bandarikja-
stjórnar. Ég hafði raunar ekki pælt
mikið í pólitík áður en ég fór að lesa
mér til og þá sá ég að ég hafði verið að
halda fram tómri vitleysu. Ég las
meira og ég fann sterkt til þess að ég
yrði að standa á fætur og segja að ég
hefði haft rangt fyrir mér - og það
gerði ég. Vinir mínir á þessum fundi
urðu mjög undrandi en glaðir.“
Birna fór til Reykjavíkur eftir stúd-
entspróf og lenti strax í fyrstu Kefla-
víkurgöngunni.
„Sumarið 1968 var Natófundur í
Reykjavik þar sem allir forystumenn
Nató voru mættir og fullt af
fjöldamorðingjum, eins og PipineUis
hjá grísku herforingjastjóminni og
Kanarnir sem stóðu fyrir stríðsrekstri
1 Víetnam. Ég gekk þá í Fylkinguna -
sem á ekkert skylt við
Samfylkinguna,"
segir Birna og
hlær. „En það
var mikil mik-
il ólga í gangi
í þjóðfélag-
inu á þess-
um árum.
Víetnam-
stríðið
hafði
geysilega
mikil áhrif
á þá sem
að hugsa um það á annað borð. Þetta
var svo svívirðilegt," segir Birna og
talar 1 því samhengi um ungt fólk í
dag sem kynnir sér ástandið í Mið-
austurlöndum - því hljóti að ofbjóða
framferði Israelsstjórnar.
„Það er til réttlæti og það er til
ranglæti," segi'r Birna alvarleg.
„Suma hluti er beinlínis rangt að
gera. Út frá þessari staðreynd hljóta
menn að fara að hugsa og það var al-
veg eins með mig. Hvað liggur þarna
að baki og hvað veldur? Maður fer að
hugsa lengra og tengja öðrum hlutum,
eins og pólitískum hagsmunum, hern-
aðarhagsmunum og alþjóðlegum hags-
munum. Eitt leiðir af öðru í slíkum
lestri."
Lamin með fánastöng
Þegar við tölum um þjóðfélagsá-
standið 1968, þegar Birna var að
byrja að hugsa um pólitík, segir
hún að líka hafi verið mikið at-
vinnuleysi á landinu.
„Árið 1970 voru mjög hörð
verkfallsátök hér, sem ég tók
þá þátt í með félögum min-
um í Fylkingunni. Þá
kynntist ég mjög mörgum í
verkalýðshreyfingunni sem
kenndu mér margt sem
maður lærir aldrei af bók-
um. Ég kynntist því þegar
eitthvað kemur við kvikuna í
manni og maður veit að það er
satt og rétt sem verið er að
segja og maður tekur mark á
því,“ segir Birna og bankar sér á
hjartastað. „Þetta voru kallar úr
Dagsbrún sem ég lít enn á sem mína
lærifeður."
- Segðu mér frá fyrstu mótmælun-
um. Varstu ekkert hrædd við lögg-
una, kornung sveitastúlkan?
„Nei, af hverju átti ég að vera
hrædd við hana? Ég reikna ekki
mannskepnuna þannig að ég búist
við því að fólk meiði mig. En auðvit-
að er maður hræddur við að vera
barinn ef menn hafa tólin og tækin
til þess. Eins og Thatcher sagði: Það
er til lítils að eiga kjarnorkusprengju
ef maður er ekki reiðubúinn að nota
hana...“
- Þú varst nú lamin, segi ég og vísa
í myndir af Birnu alblóðugri eftir
barsmíðar lögreglunnar þegar mót-
mælendur á fundi vegna Víetnam-
stríðsins voru yfirbugaðir. Birna seg-
ir að inn í þau mótmæli hafi blandast
mótmæli gegn atvinnuleysinu á ís-
landi.
„Mótmælin beindust bæði gegn ís-
lenskum stjórnvöldum og bandarísk-
um - íslenskum sem algjörum hækj-
um Bandaríkjastjórnar sem sögðu já
og amen við öllu sem þaðan kom.
Þetta var tekið fyrir á fundinum og
síðan átti að ganga með mótmælayf-
irlýsingu upp að sendiráði Banda-
ríkjanna en þá byrjaði lögreglan að
handtaka fólk um leið og það kom út
af fundinum - menn eins og Sigurð
A. Magnússon sem ég veit ekki til
þess að hafi nokkru sinni gert flugu
tnein," segir Birna og bætir við að
alls ekki hafl mátt búast við neinu of-
aftur ef hann fengi að lifa atburðinn
upp aftur. Svona hef ég nú gegndar-
lausa trú á mannskepnunni."
Greip til byssu
Finnst þér þú einhvern tíma hafa
unnið sigur? Þegar þú hefur látið í
ljósi skoðanir þinar með þessum
hætti sem þú lýsir, hefur þú einhvern
tíma gengið frá borði sem sigurveg-
ari?
„Já, kannski eitt augnablik. Mér
fannst mjög skemmtilegt þegar við
tókum Kanasjónvarpið. Það var slik
niðurlæging fyrir þennan her sem
sumir segja að eigi að vernda okkur
fyrir því að engir óæskilegir aðilar
séu hér á sveimi. Að nokkrir einstak-
lingar komi þarna inn og hertaki
helsta áróðurstækið! Þetta er auðvitað
alveg með eindæmum fyndið,“ segir
Birna og glottir.
- En mótmælin við Árnagarð? Fór
ekki William Rogers, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, heim með skott-
ið á milli lappanna?
„Já, það er rétt, en þá lá við að ég
yrði hrædd. Ég sá að einn af öryggis-
vörðum Rogers var að grípa til byssu.
Og ég veit að þessir drengir víla það
ekki fyrir sér að nota vopnin sín.
Ég hef aldrei litið á einstaklinga í
lögreglunni sem einhverja andstæð-
inga mína,“ segir Birna. „En stundum
eru menn innan þeirra raða fengnir
til þess að vinna verk sem mér líka
ekki. Og það er mjög slæmt. Þegar
ábyrgðaraðilar sitja óínáanlegir ein-
hvers staðar annars staðar. Það eru
- Fólki flnnst skoðanir róttækra
vinstri manna úreltar...
„Já. En mér flnnst það svo vitlaust.
Margir hafa spurt mig hneykslaðir:
Ertu enn á móti hernum? Hvers vegna
spyrja menn ekki: „Hvað er herinn,
þessi risaeðla, að gera hér? Hvernig
getiði enn verið fylgjandi hersetu?
Hvernig getiði enn verið fylgjandi
þátttöku í hernaðarbandalagi. Sjáið
þið ekki hvað þetta hefur leitt af sér?
Hvernig getiði verið fylgjandi ein-
hverju bandalagi sem er að
bombardera hér og þar í heiminum?"
- Hvað fmnst þér hersetan hafa
leitt af sér?
„Áhrifin eru bæði pólitísk
og menningarleg. Þau eru
pólitísk vegna þeirrar
samábyrgðar sem
Island hefur tekið
á sig í raun.
Þar er það
fyrst og
fremst
aðild-
in
að Nató. Þegar menn fara
að líta á það sem
eðlilegan og sjálf-
sagðan hlut að
hafa erlend-
an her í
land-
inu þá
er eitt-
hvað að.
Ég veit
ekki um
eitt ein-
asta
Erum engir
geirfiiglar
Birna Þórðardóttir er vel þekkt sem baráttukona.
Hún er friðarsinni og ákafur andstæðingur veru varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli og hefur oft komist í kast við lögin vegna mót-
mæla sinna. Nú hefur hún fundið nýjan baráttuvettvang þar sem
hún hefur nýlega tekið að sér formennsku í Alnæmissam-
tökunum, en í henni slær enn hjarta vinstri róttæklingsins.
ÍijflSllPll
beldi af hálfu fundarmanna, en
þannig sé nú lögreglan oft, afskap-
lega tæp á tauginni og hafi kannski
ekki næga þjálfun í að halda ró sinni.
Þá sé alltaf auðveldára að fá útrás
með einhverjum vanhugsuðum að-
ferðum.
- En löggan lamdi þig í höfuðið
með brotinni fánastöng, nánast í
beinni útsendingu. Urðu engin eftir-
mál af því?
„Nei, ekki nema þeir að ég hef
aldrei getað tekið þátt í fegurðar-
samkeppni," segir Birna og
sýnir mér gríðarstórt ör á
enni. „En annars, ég
held að sá sem lamdi
mig myndi ekki
gera það
aldrei þeir sem taka ákvarðanir sem
fara og kasta bombunni eða skera
börn á háls.“
Komnir í fína stóla
Ef maður fer í 1. maí-göngu sér
maður þig og Ragnar skjálfta, Trausta
veðurfræðing og Svein Rúnar Hauks-
son með skilti og í vígahug. Eruð þið
þau einu sem eruð eftir af vinstri rót-
tæklingum?
„Nei, alls ekki!“ segir Birna og gríp-
ur andann á lofti. „Við erum nú ekki
algjörir geirfuglar! Við erum miklu
fleiri þó að við séum kannski mest
áberandi. En það er rétt að það eru
margir sem hafa hætt að skipta sér af
hlutunum og eru jafnvel einhverjir
komnir í Seðlabankann og fleiri flna
stóla.“
Birna Þóröardóttir
t' Staöa verkalýöshreyfingarinnar er
mjög slæm. Þessi slæma staöa
skapast af mörgum samverkandi
þáttum og endurspeglar viöhorf
samféiagsins. Sjálfhverfan er
ríkjandi: „Ég um mig frá mér til
mín og skítt meö hina!“ Fóik
klifrar upp bakiö á öörum á leiö-
inni upp og þegar þangaö er
komiö ergott aö hafa einhvern
fyrir neöan til þess aö sparka í.
ríki þar sem erlendur her hefur setið
- þar sem ekki er viðurkennt að
áhrifln séu slæm og leiði t.a.m. af
sér spillingu.
- Fólk virðist ekki endilega
vera á móti hersetu heldur er
því alveg sama.
ú, £,§ „Fólk er svo hrætt við
breytingar. Það þorir ekki
að vera án hersins og þorir
ekki að vera utan Nató. Það
þorir ekki að breyta til.
Svo segir fólk að her-
stöðvaandstæðingar séu
gamaldags!"
Kjartan Gunn lét ekki
sjá sig
Þegar einhverju þarf að mót-
mæla - þá ert þú komin á svæðið.
Hvort sem það er Lí Peng eða
herskip í Reykjavíkurhöfn. En
hvað þarf til þess að þú takir
þér stöðu?
„Ég gæti mótmælt
miklu fleiru en ég geri,“
segir Bima. „Fyrir mér
er þetta spurning um
það að gera rétt og
ég verð jafnframt
að vera í sátt við
sjálfa mig. Ég
hef ákveðnar
skoðanir og
ég verð aö
vera sátt við
það sem ég
geri. Ég nenni
ekki að búa
með einhverri
manneskju sem
ég er ósátt við.
Það gengur ekki.
Ef við tökum
dæmi af þessum
umtöluðu mót-
mælum þegar Lí
Peng kom til lands-
ins þá voru þar
einnig mættir dreng-
ir til þess að mót-
m | mæla sem aldrei
nokkru sinni liafa
lyft litlafingri til
þess að mótmæla
ofbeldisverkum.
Ég hugsaði
með mér: „Á
ég að taka
* lVr þátt i þessu?“
Um leið svar-
aði ég sjálfri mér:
„Að sjálfsögðu fer ég
og mótmæli með öðr-
um félögum mínum úr
Amnesty Intemational
vegna þess að ef ég mót-
mæli ekki morðunum á
Torgi hins himneska frið-
ar þá má ég hundur heita.
Síðan, þegar Madeleine
Albright kom nokkru
seinna, átti ég von á því að
Kjartan Gunnarsson kæmi
og stæði mér við hlið í því
að mótmæla þeim ofbeldis-
verkum sem hún hafði
skipulagt og staðið fyrir sem
fulltrúi Bandaríkjastjórnar
víða um heim. En Kjartan
lét ekki sjá sig það síðdegi."
Það skiptir máli hver það
er sem drepur...
„Já, eða hver er drepinn.
Mér hefur alltaf fundist öll
mannslif jafn mikilvæg."
Ungar konur smitast
Nú er það baráttan fyrir
hina veiku og þjáðu i Alnæmis-
samtökunum. Ég hef séð þig i
göngum með samkynhneigðum.
Blandarðu þér líka í baráttu
samkynhneigðra?
„Fyrir mér er þetta einfald-
lega mannréttindabarátta. Það
eru mannréttindi hvers og
eins að geta verið stoltur af
sinni kynhneigð, hver
svo sem hún er, og það
eru mannréttindi að
geta haldið reisn
sinni þó að maður
veikist. Það eru held-
ur ekki endilega þessir hópar sem
skilgreina sig minnihlutahópa held-
ur er það samfélagið sem skilgrein-
ir þá sem „öðruvísi". Við hljótum
að spyrja á móti: Hvernig er þessi
sjálfsskilgreindi meirihluti sem
þjóðfélagið á allt að taka mið af? Er
það ungt, gagnkynhneigt fólk á upp-
leið?“
Hvað er á döfinni hjá samtökun-
um?
„Við erum að undirbúa forvarn-
arherferð í grunnskólum. Ef af því
verður þá verður það í nánu sam-
starfi við landlæknisembættið.
Markmið Alnæmissamtakanna er
að styðja við þá sem eru smitaðir og
véikir og aðstandendur þeirra en
líka að standa að forvömum. Und-
anfarna vetur hefur verið farið í
mjög marga grunnskóla og ungling-
ar hvattir til að vera ekki með
glannaskap í kynlífi."
Birna segir að nú séu að smitast
ungar, gagnkynhneigðar konur - og
karlar líka, en það sé verulegt
áhyggjuefni.
„Unga fólkið í dag er svo fallegt
að það heldur að það verði eilíft.
Alltaf fallegt, aldrei veikt. Þetta er
mjög hættulegt sjónarmið og nýj-
ustu rannsóknir sýna að nýsmitum
hefur fjölgað. Þess vegna teljum við
mjög mikilvægt að auka forvarnir.
Við munum safna fyrir herferðinni
hjá fyrirtækjum og einstaklingum
og vonum að okkur verði vel tekið.“
- Eru ekki einhverjir sem halda
að þetta sé allt í lagi. Það sé hvort eð
er komið lyf við þessu...?
„Jú, því miður, en það er ekki
þannig. Lyfin komu 1996 og þau
hafa gert mörgum smituðum kleift
að ná aftur fótfestu, komast út á
vinnumarkaðinn og lifa nokkum
veginn eðlilegu lífi. En það eru ekki
allir sem þola lyfln. Það eru mjög
margar aukaverkanir og alltaf verið
að skipta um lyfjablöndur. Þó að við
séum heppin hér að búa við heil-
brigðiskerfi sem skaffar sjúkum
þessi lyf - öfugt við fátæk ríki, eins
og mörg ríki í Afríku til dæmis, þá
verðum við fyrst og fremst að gá að
okkur.“
Ég um mig frá mér til mín...
- Hvað ætlarðu að gera 1. maí?
„Ég byrja daginn eins og venju-
lega á því að fara i morgunkaffi hjá
herstöðvaandstæðingum en það er
áratuga hefð hjá okkur að drekka
saman kaffi á þessum degi. Síðan
göngum við saman niður á Ingólfs-
torg þar sem hefst útifundur með
tilheyrandi ræðum verkalýðsfélag-
anna.
- Hvað finnst þér um verkalýðs-
hreyfinguna eins og hún starfar í
dag?
„Staða verkalýðshreyfingarinnar
er mjög slæm,“ segir Birna. „Þessi
slæma staða skapast af mörgum
samverkandi þáttum og endurspegl-
ar viðhorf samfélagsins. Sjálfhverf-
an er ríkjandi: „Ég um mig frá mér
til mín og skítt með hina!“ Fólk
klifrar upp bakið á öðrum á leiðinni
upp og þegar þangað er komið er
gott að hafa einhvem fyrir neðan til
þess að sparka í.“
- Úff. En hvað er til ráða?
„Það sem mér hefur oft blöskrað
er að sömu mennirnir skuli sitja
áratugum saman við stjórnvölinn í
verkalýðsfélögunum. Þeir eru þá
orðnir svo rótfastir í sessi að þeir
fara að líta á hreyfinguna sem sína
eign og finnst að félagið sé til fyrir
þá en ekki að þeir þurfi að gegna
þar einhverjum skyldum. Mikilvæg-
ast er að koma því þannig fyrir að
einstaklingar geti ekki setið við
stjórnvölinn í verkalýðsfélögum
nema ákveðið árabil. Einnig er það
slæmt að sú hreyfing sem á að þjóna
fólkinu sé að verða skrifræðinu að
bráð. Það er alltaf verið að búa til
stærri og stærri einingar og auka
fjarlægðina milli forystumanna og
almennra félagsmanna. Það verður
að þjappa fólkinu saman og skapa
einhug um að breyta þessu.“
-þhs