Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.2001, Blaðsíða 52

60
Tilvera
LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2001
x>v

c.;
/
Francesca og álfarnir
Myndin var tekin 1917 og sagði stúlkan að álfarnir hefðu verið í
mörgum litum, grænir, fjólubláir og Ijósrauðir.
Stókkvandi álfur
Myndirnar af Francescu og álfunum vöktu mikla athygli á sínum tíma.
Þær voru taldar sönnun þess að álfar væru til - myndirnar reyndust
vera falsaðar.
tekið með kostum
og kynjum og
þjónað bæði til
borðs og
sængur enda
hefur þá
önnur yngri
álfkona sleg-
ist í hópinn
sem gerir sér
dælt viö unga
manninn. En þeg-
ar kemur að því
að ganga til rekkju
verður yngri mannin-
um um og ó. Finnst
honum þá leggja slíkan
hita af konunni sem
hann mundi stikna
ellegar fyrir vit
hans bregöur ein-
hverri ónotalykt af
henni svo hann fuss-
ar við með skelfilegum
afleiðingum. Álfkon-
an fokreiðist að
sjálfsögðu og legg-
ur á hann ógæfu
og vesöld. Það
varð því hlut-
skipti þeirra
vesalings
ungmenna
sem ekki
stóðust
viðlíka
mann-
dóms-
vígslu
í álf-
heim-
um að
lifa
undir
þeim álög-
um að þvæl-
stelandi
sveit úr sveit
káfandi
upp undir
hverju kven-
mannspilsi
uns þeir
voru teknir
og hengdir."
Leysa
kind frá
huldukonu
Huldumenn leita iðu-
lega hjálpar hjá mennsk-
um ef ljúflingsfreyjur geta
ekki fætt barn af sjálfsdáðum og
launa ríkmannlega ef allt gengur
að óskum. Ljúflingar eru aftur á
móti hefnigjarnir og langræknir
sé eitthvað gert á þeirra hlut.
Einu sinni var stúlka að sækja
þvott út í kirkjugarð að kvöldi til
þegar ókunnugur maður kom tO
hennar. Maðurinn tók í hönd
stúlkunnar og bað hana að koma
með sér og segir að hana muni ekk-
i saka. „En viljir þú það eigi gjöra,“
segir hann, „þá muntu fá að reyna
umbreytingu á gæfu þinni.“ Stúlkan
þorði ekki annað en verða við bón
hans. Þau gengu saman þar til þau
komu að húsi eða öllu heldur hól.
Maðurinn leiddi hana inn í stóra
baðstofu. Stúlkunni fannst dimmt í
húsinú en hún sá að á miðju gólfmu
lá kona í barnsnauð og
emjaði af kvölum.
„Hjálpaðu konu minni
svo hún fæði bamið,“
sagði maðurinn.
Stúlkan fór höndum
um konuna eftir því
er við átti og greidd-
ist þá fljótt mn fyrir
henni og bamið fædd-
ist.
Þegar barnið var komið í
heiminn færði faðir þess
stúlkunni glcis með vatni og sagði
henni að hella úr því í augu bamsins
en varast að láta nokkuð koma í sín
augu. Hún gerði eins og henni var
sagt en strauk fingrinum um annað
auga sitt. Sá hún þá að margt fólk
var í baðstofunni. Þakkaði maðurinn
nú stúlkunni fyrir hjálpina og sagði
henni að hún yrði gæfukona. Hann
gaf henni efni í svuntu og fylgdi
henni aftur í kirkjugarðinn.
Eftir þetta sagðist hún oft sjá
huldufólk og þegar hún varð hús-
freyja á prestssetrinu lét hún haga
heyskap á bænum í samræmi við
heyskap huldufólksins og famaðist
vel.
Einu sinni þegar stúlkan var orð-
in fulloröin sá hún huldumanninn í
kaupstað þar sem hann bar vaming
út úr verslum huldukaupmanns Hún
gekk að honum og sagði: „Sæll vertu
kunningi og þakka þér fyrir siðast."
Huldumanninum brá en gekk til
hennar. Hann setti fmgur í munn sér
og dró yfir auga hennar. Eftir það sá
hún ekki huldufólk framar.
Plötuspilari huldufólksins
Þrátt fyrir að margir líti svo á að
huldufólk tilheyri gamla tímanum
eru til frásagnir af tækninýjungun
hjá huldufólki. Fyrir nokkrum árum
sagði Inga Lísa Middelton kvik-
myndaleikstjóri frá því í viðtali að
amma hennar og langamma hefðu
verið í sambandi við huldufólk sem
bjó í steini.
„Þær hjálpuðu hvor annarri í
harðindum. Amma lék sér við dóttur
huldukonunnar því að íjölskyldum-
ar vom góðir grannar. Langamma
bannaði örnmn að fara nokkum tíma
inn í síeininn því þá gæti hún lokast
innl Hún máiti aðeins leika sér við
dóttur huldukonunnar fyrir utan. En
amma sá eitt sinn óvart inn í stein-
inn. Hún sá útsaumað rúmteppi og
eitthvert apparat sem hljómlist kom
frá. Á apparatinu var diskur sem
snerist." Á þessum tíma hafði amma
aldrei séð plötuspilara né vissi hvað
það var, því að þetta gerðist í Breiðu-
vik á Tjömesi á árunum 1905 tii
1908.“
Sendið inn huldufólkssögur
Það væri álíka gáfulegt að reyna
að gera islenskum huldufólkssögum
skil í stuttri blaðagrein eins og að
moka sandi í tóma tunnu. Fjöl-
breytni sagnanna er það mikil þótt
fmna megi í þeim sameiginlega þráð.
Það væri mikill fengur ef lesendur
blaðsins sem kunna ljúflingssögur
eða hafa séð huldufólk nýlega heföu
samband við umsjónarmann þessar-
ar síðu og segðu honum sögur.
-kip@ff.is
Stœrsti flokkur íslenskra þjóð-
sagna og sá lífseigasti eru sögur um
álfa og huldufólk, ósýnilegar verur í
mannslíki sem búa í hólum og hœó-
um. Um allt land er fjöldi huldu-
fólksbyggöa og varla er til sá hóll
eða steinn viö bóndabœ sem ekki
hýsir huldufólk.
Fyrr á tímum voru álfar álitnir
minni en huldufólk og litið á ver-
urnar sem sitt hvora tegundina en á
seinni tímum hafa skilin horfið og
þœr runnió saman í eitt. Oft og tíð-
um liggja álög á bústað huldufólks-
ins og menn veigra sér vió aó flytja
álfasteina eða raska ró huldufólks-
ins á annan hátt.
Huldufólk er likt mönnum í útliti
og hegöun, það endurspeglar líf
mannanna nema hvaó lífið hjá því
virðist auðveldara og betra en í
táradal mannheima. í hugum
fiestra tilheyrir huldufólk gömlum
tíma, það lifir svipuöu lífi og mann-
fólkið geröi í lok átjándu aldar.
Huldufólk dansar vikivaka, fer til
berja og stundar búskap, það á
kindur og kýr, konurnar spinna ull
og karlmennirnir róa til fiskjar.
Huldufólk er ýmist gott eða vont og
segja sumir að það góða sé kristið
en þaó vonda rammheiðið. Huldu-
fólk er stundum kallaó Ijúfiingar.
Huldumanna genesis
í Þjóðsögum Jóns Ámasonar seg-
ir að guð almáttugur hafi komið í
heimsókn til Adams og Evu. Þau
tóku vel á móti þeim gamla og
sýndu honum híbýli sín og hluta af
bömunum.
Guði þótti börnin efnileg og
spurði hvort þau ættu ekki fleiri
böm. Eva svaraði því neitandi.
Sum börnin voru óhrein vegna
þess aö hún hafði ekki nennt að
þvo þeim og hún vildi ekki að guð
sæi þau. Þetta vissi guð og sagði:
„Það sem þú nú hefur viljað hylja
og dylja fyrir guði þínum, það veri
héðan í frá hulið og dulið fyrir þér
og bónda þínum og öllum niðjum
ykkar nema þeim einum er ég vU
það veita og engar nytjar né
skemmtun skuluð þið af þeim hafa
héðan af.“
Sálarlaus hulstur
Jón Guðmundsson lærði sem
fæddist í Ófeigsfirði á Ströndum
1574 þótti bæði fróðleiksfús og
greindur. Snemma á ævinni festist
við hann galdraorð og flæmdist
hann milli sveita vegna galdra-
gruns. Jón var einnig hallur tU pá-
písku og höfðu ýmsir horn í síðu
hans vegna þess. Hann var mjög
hjátrúarfuUur og trúði efasemdar-
laust á tilvist ljúflinga. í einu rita
sinna segir hann að skyggnir menn
sjái í gegnum holt og hæðir og inn
á heimili huldufólksins. Honum
verður einnig tíðrætt um bækur
sem skrifaðar eru með álfrúnum
sem er letur huldufólks og ósýni-
legt óskyggnu fólki.
Jón lærði segir að ljúflingar lesi
Biblíuna sér tU skemmtunar og leggi
álíka trúnað á hana og þegar við les-
um riddara- og hetjusögur. Ef marka
má kveðskap Jóns skortir ljídlinga
ódauðlega sál:
Hafa þeir bœöi heyrn og mál,
hold og blóð með skinni,
vantar ei nema sjálfa sál,
sá er hluturinn minni.
Hann telur að það sé þess vegna
sem huldufólk þráir hjúskap við
mennska menn, þvi þegar það giftist
mönnum öðlast það sál.
Ástir manna og Ijúflinga
Margar þjóðsögur fjalla um funheit-
ar ástir manna og huldufólks. Ungar
selmatseljur komust oft í kynni við
huldumenn og áttu með þeim róm
antíska stund sem átti það tU að
enda með þungun. Konumar báru
bamið á laun og fæddu það með
hjálp huldumannsins sem tók
bamið að sér og ól það upp. Árin
liðu en ljúflingurinn gat ekki
með nokkru móti gleymt
ástkonu sinni. Löngu
seinna þegar konan er gift
og ráðsett kemur huldu-
maðurinn heim að bæ
hennar með soninn
og þegar þau hittast
blossar ástinn upp
með slíkum krafti að
hjartað brennur og
faUa þau bæði dauð tU
jarðar.
Doktor Ólína Þorvarðar-
dóttir dregur upp nokk-
uð skoplegri mynd af
„ástarsambandi"
manna og huldu-
kvenna í bók
sinni Álfar og
tröll og sam-
kvæmt henni
hafa
óharðnaðir
menn lít-
ið í ást-
leitnar
huldu-
sinna og
taka þá
með sér
sveinstaula eitt
tiltekið skipti. Er þeim
meyjar
að gera.
„Sögu-
sviðið er
ótUgreind-
ur álfhóU
þangað sem
karlmennirnir
oftast
(h)eldri
menn
(mektugir
bændur
eða prest-
ar) - vitja
vinkvenna
Ohreinu börnin
hennar Evu
- samskipti mennskra og huldufólks