Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.2001, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 2001
Menning
DV
Haldið til haga
Gylfí Gröndal hefur sent frá
sér síðara bindið af Leit að
ævi skálds um Stein Steinarr.
Það hefst 19. júní 1945 þegar
Steinn heldur af iandi brott
með Esju til Svíþjóðar og rek-
ur æviatriði hans uns yfir lýk-
ur 25. maí 1958. Á þessu tíma-
bili kvæntist Steinn Ásthildi
Björnsdóttur sem bjó honum
hans fyrsta heimili í raun og
veru. Hann ferðaðist nokkuð um heiminn, án Ást-
hildar og með henni. Hann gaf út sína síðustu ljóða-
bók og þá sem halda mun nafni hans lengst á lofti,
Tímann og vatnið, og er lítillega fjallað um þann
bálk í bókinni. Best nýtist Gylfa þar prýðileg úttekt
Sveins Skorra Höskuldssonar á vinnu skáldsins við
þessi ljóð.
K
Merkilegt er að lesa um ríkismannalætin í Steini
þessa mánuði í Svíþjóð í upphafi bókar, kostuð af
Ragnari í Smára, og nýtur Gylfi þess að hafa að
heimildarmanni Hannes Sigfússon sem var samtíða
Steini í Svíþjóð og skrifaði ítarlega um kynni þeirra
í síðara bindi sjálfsævisögu sinnar, Framhaldslíf
fórumanns (1985). Hannes var einstakur stílsnilling-
ur og svo hreinskilinn og nærgöngull við sjálfan sig
og samferðamennina í ævisögu sinni að af ber.
Enda birtir Gylfi langa kafla úr bók Hannesar, ým-
ist innan gæsalappa eða lauslega endursagða. Lýs-
ing Hannesar á Steini við morgunsnyrtingu sína
(bls. 49) er til dæmis óviðjafnanleg. Hefði Gylfi vel
mátt nefna bók Hannesar í meginmáli sínu því hún
er ekki á of margra vitorði. Betur fer hann með
annan góðan heimildarmann síðar, Agnar Þórðar-
son sem skrifaði Kallað í Kremlarmúr (1978) um
Rússlandsför þeirra Steins og ileiri árið 1956, sú
bók er endurbirt að hluta í ævisögunni og getið í
meginmáli. Þessir menn eru Gylfa dýrmætir því
ekki skrifaði Steinn bréf heim eða dagbækur.
Steinn Steinarr leggur af stað til Svíþjóöar í stríösiok
Ein fjölmargra mynda sem prýöa síöara bindi ævisögunnar.
Raunar ganga báðar þessar sjálfsæviögur mun
nær einstaklingnum sem þær lýsa í samspili við
annað fólk en Gylfl gerir í sinni bók, og hið sama
má segja um fleiri þekktar ævisögur síðari ára.
Ævisöguritarar gegna vel því hlutverki að safna
saman og skrásetja en veigra sér við að túlka og
skilja.
Sá ljóður var á fyrra bindi þessa verks að langar
ævisögur annars fólks fleyguðu frásögnina en sár-
lega vantaði umíjöllun um bækur Steins - um hvað
var hann að yrkja og hvernig þróaðist
skáldskapur hans? Hvernig var bókum hans
tekið? í þessu nýja bindi eru hinar lengri
ævisögur að heita má horfnar en stuttlega
er þó rakinn æviferill ýmissa manna
óskyldra. Ekki er enn farið skipulega í
skáldskapinn, sem er þó margnefnd ástæða
þess að sagan var rituð, og aðeins vísað í
brot af þeim fræðigreinum sem ritaðar hafa
verið um verk Steins, af innlendum og er-
lendum mönnum.
Flestu öðru um Stein er haldið til haga,
vísunum sem hann birti ekki í bókum sin-
um, botnunum sem hann orti í vísnaþáttum
Sveins Ásgeirssonar og voru yfirleitt heldur
síðri en annarra i hópnum. Sömuleiðis er
haldið til haga mörgu um tilhögun lista-
mannalauna og deilurnar um ljóðformið um
1950, og hefur Gylfi þar gott gagn af úttekt
Eysteins Þorvaldssonar í Atómskáldunum
(1980).
Varla verður margt fleira uppgötvað um
ævi Steins, og á Gylfi þakkir skildar fyrir
dugnaðinn; þó verður myndin af honum
býsna einhæf og séð utan frá, einkum af því
að Gylfi neitar sér um að skoða þann Stein
birtist í ljóðunum. Segja má að Aðal-
steinn Kristmundsson birtist hér eins og
samtímamenn sáu hann, en Steinn Steinarr
verður áfram verkefni fyrir forvitna
ljóðalesendur.
í þessu bindi er leiðréttingakafli og má auka lít-
illega við hann í síðari prentunum. Passíusálmur
nr. 52 sem Gylfi veit ekki höfund að (bls. 126) er
birtur í ljóðabók Karls ísfeld, Svartar morgunfrúr
(1946), og ekki sé ég betur en Stefán Hörður Gríms-
son sé ónefndur á mynd á bls. 197.
Silja Aðalsteinsdóttir
Gylfi Gröndal: Steinn Steinarr. Leit aö ævi skáids. JPV
útgáfa 2001.
Bókmenntír
Öðruvísi líf
Niko er 14 ára strákur, nýkominn með hvolpa-
vit, og lifir hversdagslegu lifi eins og önnur börn
á hans aldri um allan heim; fer í bíó, í skólann,
á skíöi, leikur tölvuleiki og hefur lítinn áhuga á
stjórnmálum. En skyndilega er friðsælli tilveru
hans snúið á haus. Niko á heima í Sarajevo og
þar brýst út borgarastyrjöld.
Nú er liðinn áratugur frá því að borgarastyrj-
öldin í Júgóslavíu braust út en hún náði að
breiðast um allt landið. Mjög slæmt var ástandið
í Bosníu-Herzegóvínu en þar höfðu búið saman
Serbar, Króatar og múslímar. í þessu borgara-
stríði fóru nágrannar að berja hver á öðrum og
sérstök vandamál sköpuðust hjá blönduðum fjöl-
skyldum, þ.e. þar sem fólk úr ólíkum hópum
hafði gifst og eignast börn. í sögunni um Niko
eftir Önnu Gunnhildi Ólafsdóttur er horft á þetta
stríð með augum unglings.
Sterkasti hluti sögunnar er sá sem gerist í
Sarajevo. Tilfmningum fólks er lýst á trúverðug-
an hátt. Fyrst í stað eru flestir vantrúaðir á að
stríð brjótist út og þegar það gerist verður fólk
bæði undrandi og hrætt. Síðan tekur sjálfsbjarg-
arhvötin yfirhöndina. Vina- og fjölskyldusam
bönd reynast brothætt á átakatímum og tor-
tryggni er fljót að taka öll völd. Niko er Króati
en vinir hans, Miroslav og Tanja, eru af
serbnesku bergi brotin og tilheyra rétttrún-
aðarkirkjunni. Mikil spenna myndast
vegna þessa. Því er síðan lýst þegar Niko
og móðir hans flýja land en faðir hans
verður eftir en hann er ritstjóri dag-
blaðs í Sarajevo. i
Niko er jákvæð persóna; fulltrúi “
stillingar í brjáluðum heimi. Tilfmningum
hans og samskiptum við aðra er vel lýst.
Miroslav er líka vel heppnuð persóna en Tanja
kannski síður; hún gerir allt eins og stelpur eiga
að gera, er í flnum fötum, mætir á fótboltaleik-
inn til að styðja strákana og hefur meira gaman
af að hlusta á fullorðna en að fíflast.
Sagan er skrifuð í nokkuð mórölskum tón,
einkum eftir að
leikurinn berst
frá Sarajevo og
dregur það dálítið
úr gildi hennar
sem skáldsögu.
Hins vegar er áhuga-
vert að fá barnabók
um þetta efni. Sagan -
og eftirmálinn eftir Na-
tösu Babic - ætti að
vekja íslensk ungmenni
__ til umhugsunar um stöðu
flóttamanna um allan heim
og hvernig stríð þessa heims
bitna ekki síst á börnum og
unglingum.
Katrín Jakobsdóttir
Anna Gunnhildur Olafsdóttir: Niko. Mál og menning
2001.

Bókmenntir
Beðið eftir sunnanvindinum
I bókinni Waiting For the
South Wind lýsir Valgarður
Egilsson vel lífínu hér áður
fyrr á afskekktu sveitaheimili
norður undir Dumbshafi. Les-
andinn kemst ekki hjá því að
hrífast með þegar beðið er eft-
ir vorkomunni. Veturnir eru
langir og næturnar langar.
Valgarði tekst að semja spenn-
andi söguþráð í byrjun bókar-
innar þar sem einföldustu
þættir náttúrunnar eru meginatburðarásin. Það
verður ævintýri á þessum norðlægu slóðum þegar
lóan kemur, vorboðinn, og ljóst er að heybirgðirnar
muni endast. Þegar drengurinn kemur heim og seg-
ist hafa heyrt i lóunni breytist allt, eftirvæntingin,
gleðin vaknar og spurt er: „Ertu viss?“ Umhverfið
breytist, fjallalækirnir hoppa og skoppa niður hlíð-
arnar í leysingunum og frjóvga engið og störin fer
að grænka. Lesandinn skynjar hversu rikur þáttur
þetta er í lífi fólksins og um leið hversu lífsbarátt-
an er hörð.
Sagan er öðrum þræði sjálfsævisaga og athyglis-
verð er lýsingin á uppvaxtarheimili Valgarðs. Allir
vinna, jafnt bömin sem fullorðnir, frá morgni til
kvölds. En eigi að síður setur menningin svip á
heimilið. Húsmóðirin sem aldrei
fellur verk úr hendi syngur við
vinnu sína. Það er mikið starf á
sveitaheimili með mörg börn,
staga föt og sjá um matinn og
sinna öllum mögulegum og
ómögulegum verkum. En innan
úr bænum berst söngurinn út á
hlað, Lórilei, Heiðarósin, og ef
fallegur menúett er í útvarpinu
kallar hún börnin til og segir
þeim að hlusta. Þegar húsbónd-
inn kemur heim að loknum
löngum vinnudegi sest hann við
og les íslendinga sögur. Hann
lifir sig inn í Njálu og Laxdælu
og ræðir persónumar og örlög
þeirra við börnin. Við aðstæður
þar sem baráttan fyrir lífinu er
flestum næstum ofurefli eiga
hljómlistin og bókmenntirnar
hug húsráðenda.
Lýsingin á lífi og aðstæðum verður í höndum
Valgarðs ljóðræn og hrífur lesandann inn í þennan
heim. Mér finnst talsverður söknuður í þessari bók,
þrátt fyrir allt saknar höfundur horfins heims sem
aldrei kemur aftur og inn í þetta allt fléttast missir
bróður og viðbrögð foreldranna
við sorginni, sumir syngja þegar
vandamálin ber að höndum en aðr-
ir draga sig inn í skelina og segja
ekkert, þögnin verður þeirra mál.
Þegar jörðin er seld er þessum
þætti lífsins lokið; störin, fjalla-
lækirnir og heimilisdýrin kvödd.
Að loknum lestri þessarar bókar
hljóta að koma i hugann undarleg
mannleg örlög. Drengurinn sem
ekki fer í skóla fyrr en um 16 ára
aldur verður síðan læknir og einn
af frumkvöðlum erfðavísinda á ís-
landi en jafnframt skáld, semur
leikrit, kvæði, sögur.
Höfúndur velur að rita bókina á
ensku og freista þess að þannig
rati hún inn í heim erlendra
manna sem þá kynnast þessum
þætti íslenskrar menningar og að-
stæðum sem erlendum gestum
okkar eru framandi.
Guðmundur G. Þórarinsson
Valgarður Egilsson: Waiting For the South Wind. Leifur
Eiríksson publishing Idt. 2001.
Hestaheilsa
Út er komin bók-
in Hestaheilsa eftir
Helga Sigurðsson
dýralækni. Þetta er
endurbætt útgáfa af
fyrri bók höfundar
með sama heiti,
sem kom út haustið
1989 og varð met-
sölubók. Óhætt er
að segja að sú Hestaheilsa sem nú lít-
ur dagsins ljós hafi tekið mikið stökk
í þroska, bæði innræti og útliti.
Bókin skiptist í 33 kafla, hún er í
stóru broti og í henni eru 400 ljós-
myndir og teikningar. Aðalatriði eru
látin njóta sín í gluggum og framsetn-
ing er afar myndræn, sem gerir bók-
ina auðvelda aflestrar. Svo er hún
sérlega aðgengileg sem uppflettirit.
Fremst er nákvæmt efnisyfirlit og aft-
ast er atriðisorðaskrá og skrá yfir
teikningar og myndir.
Hestaheilsa fæst í flestum bókaút-
sölustöðum um land allt. Útgefandi er
Eiðfaxi ehf.
Gersemar goðanna
Selma Ágústsdótt-
ir hefur skrifað sína
fyrstu bók. Gersemar
goðanna heitir hún
og segir frá systkin-
unum Baldri og Sól-
eyju sem fara í heim-
sókn til Nóa afa síns.
Nói gamli er um
margt sérkennilegur
karl, hann er einfari og býr í bát sem
rak á land í fárviðri fyrir löngu.
Fyrstu nóttina hjá afa á Baldur
erfitt með að sofna og einhverra hluta
vegna vekur báturinn sjálfur óhug
með honum. Dularfull hljóð berast
inn til hans sem hann getur ekki leitt
hjá sér og þegar hann loksins sofnar
taka ill öfl völdin og leiða hann inn í
skuggalegan heim þar sem mikil æv-
intýri gerast...
Selma vinnur sögu sína með hlið-
sjón af norrænni goðafræði eins og
hún kemur til okkar frá Snorra
Sturlusyni í Eddu hans og munu les-
endur hennar kannast við flestar per-
sónurnar sem börnin hitta í dular-
heimum þó að atburðir séu um margt
frábrugðnir. Það er meira að segja
sjálfur Sleipnir, hestur Óðins, sem
skilar börnunum aftur heim til afa í
sögulok.
Myndskreytingar gerði Ingibjörg
Helga Ágústsdóttir og Iðunn gefur
bókina út.
Síðasta
náttfatapartíið
Æskan gefur nú
út sjöttu bókina i
hinum vinsæla
flokki um Evu og
Adam eftir sænska
höfundinn Máns
Gahrton. Hún heitir
Síðasta náttfatapar-
tíið og segir frá því
þegar pabbi Adams fær nýtt starf. Þá
er spurningin hvort Adam þarf að
flytjast úr bænum. Og ef svo verður,
hvernig fer Eva að án hans? Hún fær
hann til að halda kveðjuveislu (sam-
ánber partíbókina sem líka kemur út
í ár) og vonast ákaft eftir kraftaverki!
Johan Unenge gerir myndirnar og
Sigrún Á. Eiríksdóttir þýðir bókina.
Meistari Jakob
Meistari Jakob á Skólavörðustíg 5 í
Reykjavík er gallerí rekið af tíu
myndlistarmönnum. Þau hafa nú gert
tímabundna hústöku i sýningarsal á
loftinu hjá Ófeigi í sama húsi til að
fólk geti enn betur skoðað verk
þeirra. Hústakan stendur frá laugar-
deginum 15. des. til janúarloka á
næsta ári.
Þau sem reka Meistara Jakob eru
Aðalheiður Ólöf Skarphéðinsdóttir,
grafik, Auður Vésteinsdóttir, listvefn-
aður, Elísabet Haraldsdóttir, leirlist,
Guðný Hafsteinsdóttir, leirlist, Krist-
ín Sigfríður Garðarsdóttir, leirlist,
Kristín Geirsdóttir, málverk, Margrét
Guðmundsdóttir, grafík, Sigríður
Ágústsdóttir, leirlist, Þorbjörg Þórð-
ardóttir, listvefnaður, Þórður Hall,
málverk. Auk venjulegs afgreiðslu-
tíma tíma frá kl. 11-18 verður opið öll
kvöld til kl. 22 frá mánudegi 17. des.
fram að jólum.