Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.2002, Blaðsíða 29

LAUGARDAGUR 9. MARS 2002
29
DV
Helgarblað
DV-MYND E.ÓL
„Maður verður að búa yfir vissri forvitnl tll að skrifa.
Þetta er ekki ólíkt því aö vera njósnari þótt maöur sitji ekki meö blokkina á kaffihúsum og skrifi niöur eftir fólki. Þaö setjast í mann samræöur, umræöuefni og erkitýpur. Þaö eru rosalega
frjóar og skemmtilegar sögur allt í kringum mann, “ segir Agnar Jón Egilsson.
Ekki ólíkt því að vera njósnari
- Agnar Jón Egilsson og Lykill um hálsinn
„Lykill um hálsinn er tákn fyrir
leyndarmálið eða það sem þarf að
gera til að opna sálarkytruna fyrir
öðrum. Alla ævi er maður með
þennan lykil um hálsinn og það er
bara spuming um að nýta hann,
maður hefur valið, og þá stendur
hamingjan öllum til boða,“ segir
Agnar Jón Egilsson um heiti verks-
ins Lykill um hálsinn sem frumsýnt
var í Vesturporti um síðustu helgi.
Leikritið er eftir Agnar Jón og leik-
stýrði hann því sjálfur.
Lykill um hálsinn er nútímaverk
um nútímafólk. „í verkinu fókusa
ég mjög á unga fólkið sem lifir í ver-
öld tækifæranna en hefur ekki
dugnaðinn sem þarf til að taka
ákvarðanir og koma sér út úr hring-
iðu þess að vera hálfgerður krakki,"
segir Agnar Jón. „Ég er þeirrar
skoðunar að íslendingar hætti
snemma að vera höm og axli ábyrgð
mjög ungir. Hins vegar held ég að
þjóðin fullorðnist aldrei; maður er
bara leiðinlegur ef maður hættir að
flippa. Þetta er auðvitað jákvætt en
getur valdið því að fólk lifi eins og
óábyrgir krakkar endalaust."
Ógreinileg mörk
„Saga mín er saga eins manns en
í kringum hann eru þrjár manneskj-
ur. Hann býr með systur sinni og
annarri stelpu og saman hafa þau
búið til veröld í íbúðinni sinni sem
einkennist af skemmtistaðastemn-
ingu. I þessari veröld eru engin
mörk; það má segja allt nema það
sem gæti farið að hjartarótunum.
Fyrir utan þessa veröld stendur vin-
ur stráksins. Hann er með allt á
hreinu, búinn að ganga drulluna
upp í hné og kominn yfir pollinn.
Það er mismunandi hvort hin vilja
líta á hann sem ógnun eða góðan og
fallegan kost.
Það má kannski segja að þau
hefðu ekki átt að fara út á lífið þetta
kvöld; það var einhver orka í loft-
inu sem bauð upp á að allt færi á
annan endann og innstu hugsanir,
langanir og þrár leituðu út.
Ég er ofsalega upptekinn af því að
við eyðum lífmu í að komast að eig-
in mörkum, hvort sem það varðar
samskipti við annað fólk, hæfileika
okkar sjálfra eða fjárhag. Mörkin
eru ekki greinileg. Fyrir fjörutíu
árum var fólk fordæmt ef það datt
illilega í það. Nú má allt og það hlýt-
ur að þýða að fólk þroskist öðru-
vísi.“
Þjóðarátakið Finnum agann
Það var þannig áður fyrr að for-
eldrar gerðu flest til að veita böm-
um sínum allt sem hægt var. Nú
hefur þetta líklega snúist við. Áreit-
ið er það mikið og valmöguleikam-
ir svo óendanlegir að foreldrar
þurfa frekar að halda hlutum og
áreiti frá bömum sínum. „Ég finn
fyrir þessu sjálfur því ég vinn mik-
ið með bömum og unglingum. Það
er lítið mál að fá fólk til að njóta
þess að vera bam en aftur á móti er
mikið mál að fá fólk til að gera sér
grein fyrir velsæmismörkum og fá
það til að draga úr tjáningu. Við lif-
um í frábæm agalausu samfélagi
þar sem enginn kann aö biða í röð.
Millivegur er nokkuð sem þjóðin
ætti að leita að: þjóðarátakið Finn-
um agann.
í leikritinu tek ég einleiksformið
aðeins fyrir og með því skírskota ég
til samræðna íslendinga; þeir segja
skemmtilega frá og reyna alltaf að
toppa síðustu sögu. í skoðanaskipt-
um og samræðum em Svíar og Bret-
ar snillingar en íslendingar eru
óþolinmóðir og bíða bara eftir því
að koma sínu að.“
Agnar Jón segist alla ævi hafa
verið skúffuskáld. „Maður verður
að búa yfir vissri forvitni til aö
skrifa. Þetta er ekki ólíkt því að
vera njósnari þótt maður sitji ekki
með blokkina á kaffihúsum og skrffi
niður eftir fólki. Það setjast í mann
samræður, umræðuefni og erkitýp-
ur. Það eru rosalega frjóar og
skemmtilegar sögur allt í kringum
mann. Ég vildi gera tilraun með að
segja sögu af fólki sem lítur ekki út
fyrir að vera skrýtið; það er hvorki
eiturlyfjaneytendur né glæpamenn
þótt það gangi fram af sér. Maður
býst einhvern veginn ekki við því
að það sé eitthvað mikið að hjá
svona fólki. Verkið hefur lika beina
skírskotun í tímabilið í kringum
1990 þegar ungt fólk var að læra á
nýja menningu; allir rembdust við
að koma upp miðevrópskri bar-
stemningu á íslandi. Og við eigum
enn langt í land þótt við getum feng-
ið okkur eitt rauðvínsglas og haldið
geði.“
Nútímalegur nútími
Sumir vilja halda því fram að nú-
tíminn í íslensku leikhúsi sé
kannski ekki svo nútímalegur þótt
undantekningar séu frá reglunni.
„Stundarfriður var tímamótaverk
á heimsvísu," segir Agnar, „og ég
held að íslenska leikritasagan
geymi góð verk inni á milli. Ég er
samt ekki að segja að ég reyni með
mínu verki að koma með einhvem
nýjan sannleika. Kannski ber leik-
húsfólk of mikla virðingu fyrir leik-
listinni til að fást við nútímann.
Leikhúsformið er ekkert merkilegra
en klessulitir. Það þarf að stúdera
listformið og taka það alla leið. Fólk
er oft hrætt við það sem stendur því
nærri. Það er lítil heimspeki í
kringum okkur og fjarlægðin kem-
ur með heimspekinni. Fyrir vikið
erum við gjöm á að velta okkur upp
úr viðurkenndum vandamálum í
stað þess að skoða betur og sjá nýja
póla.“
„Frábært hjá þér!“
Agnar Jón segir að aðsókn í leik-
hús á íslandi sé mun meiri en ann-
ars staðar á Norðurlöndum. „Þetta
er hluti af sögu okkar,“ segir Agnar
Jón. „Allir eiga ömmu eða afa sem
tilheyrðu litlu leikhúsi. Félagslffið
sem skapaðist í kringum leikfélög
landsins hefur búið til sterkan
áhuga. Við erum aðeins að byrja að
týna því niður og sú þróun heldur
áfram ef við viðurkennum ekki að
menning imgs fólks er líka menning
og íslendingar búa líka í Reykjavík.
Ég er ekki úr sveit og hef aldrei
unnið í fiski en ég er samt íslend-
ingur. Ég er ekki með skammdegis-
þunglyndi, prjóna ekki sokka og
flnnst súr matur vondur en þjóð-
arsálin er samt í hjartanu.
í verkum Tsjekhov stefna allir til
Moskvu. Á íslandi er ungt fólk með
útþrá; það þráir stærra samfélag og
nafnleysi. Það er ekki hægt hér. Það
er merkilegt að fólk leyfir sér, þrátt
fyrir smæðina, að vera skemmtilegt
og skrýtið. Reykjavík er þrátt fyrir
allt smáborg sem hefur allt að bjóða.
Ef maður gerir eitthvað af sér héma
þarf maður að horfast í augu við
það daginn eftir. Það segja allir „frá-
bært hjá þér!“ - en það verður horft
á þig.“
Tölvan bráðnaði
Hugmyndin að Lykli um hálsinn
kviknaði fyrir þremur árum og per-
sónur og söguþræðir mótuðust jafnt
og þétt. „Lengi þróaðist verkið á
póstkortum," segir Agnar Jón, „lítil
samtöl hér og þar. Það var voðalega
þægilegt því þá setti ég mig ekki í
neinar sérstakar skriftastellingar.
Ég fékk þetta á heilann og varð að
gera eitthvað úr þessu. Það
skemmtilegasta i ferlinu var líklega
þegar ég sat á flugvellmum í Fær-
eyjmn og beið eftir flugi. Flugsam-
göngur til Færeyja eru svona og
svona og því þurfti ég að bíða í sól-
arhring. Ég var með ferðatölvuna
með mér en hún bráðnaði. Verkið
var bara til á pappír og ég þurfti að
skrifa það allt aftur. Ég varð auðvit-
að brjálaður þá en ég held að þetta
hafi verið guðsgjöf því það gaf mér
fjarlægð á verkið og ég þurfti að
súmmera upp þriggja ára vinnu.
Kannski ég hefði átt að rífa útprent-
in.“
Agnar Jón segir að verkið hafl
sótt mjög á hann. „Ég held að það sé
nauðsynlegt að fá hluti á heilann í
smástund en maður verður að hafa
vit á því að hvíla sig. Ég komst líka
að því að þegar ég tjáði mig um hug-
myndir sem ég fékk þá dó einhver
neisti. Þessu var ætlað að vera
leyndarmál og þá verða skrffin að
hálfgerðri þráhyggju; ég var stund-
um við það að springa því mig lang-
aði að segja frá pælingum mínum.
Það reyndist því betra að hripa hug-
myndina niður eða henda henni inn
í tölvu frekar en hleypa hugmynd-
inni út og sóa henni."
Höfundinum fannst hann þó
aldrei vera kominn of langt inn í
persónumar og söguþráðinn. „Ég er
að gera upp tímabil í lffi mínu og
hluti af mér er því í leikritinu þótt
engin persóna sé ég sjálfur. í leik-
skránni þakka ég fólki fyrir að hafa
verið hluti af lffi mínu á tíma þegar
það var viss geggjun i loftinu. Ég er
ekki að skrifa mig frá neinu vanda-
máli en ég er að gera upp við heims-
mynd sem ég vissi ekki að væri til
fyrr en ég skrifaði verkið. Það er
rótleysi og eirðarleysi í verkinu.
Það er reyndar eins og íslendingar
hafi ekki ætlað að vera hér, hafi
alltaf verið á leiðinni eitthvert ann-
að; ísland er bara viðkomustaður.
Ég heyrði í útvarpinu um daginn að
við værum líklega ekki af norræn-
um uppruna heldur hefði þjóð úr
austri sest að í Skandinavíu en
helmingur hennar haldið áfram til
íslands. Ég er helst á því að við
séum komin af sígaunum: við stel-
um svolítið, skemmtum okkur fram
á rauða nótt og sleppum fram af
okkur beislinu því að á morgun bíð-
ur okkar nýr staður.“ -sm