Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.2002, Blaðsíða 24

24
Helgarblað
LAUGARDAGUR 13. APRÍL 2002
DV
„Ég hef tent í því aö átta mig á því eftir á að verk sem ég hélt aö væri fyrst og fremst skáldskapur og hugmyndaflug,
Maríusögur, var miklu tengdara mér en ég haföi gert mér grein fyrir. En maöur veröur aö fara varlega, maöur veit svo
lítiö. Þaö er ekki hægt aö sverja þetta af sér en maöur leggur heldur ekki upp meö sjálfan sig sem aöalviöfangsefniö
og alls ekki egópartinn, þennan mikla karakter sem allir buröast meö, “ segir Þorvaldur Þorsteinsson.
Hinn dásamlegi
misskilningur
- Þorvaldur Þorsteinsson talar um óhugnaðinn,
þversagnirnar í sér og hið eina sanna hlutverk
Er það ekki það sama og tvö-
faldur café au lait?“ spyr af-
greiðslustúlkan ansi höst
þegar ég bið hana um tvöfaldan
espresso með flóaðri mjólk. Ég næ
ekki að svara því hún heldur
áfram: „Þið getið sossum fengið
það en við viljum helst ekki gera
svoleiðis. Fólki finnst það ýmist of
sterkt eða of þunnt; það er engin
leið að þóknast fólki.“
„Við lofum að kvarta ekki,“ seg-
ir Þorvaldur Þorsteinsson auð-
mjúkvu: og ég kinka kolli til sam-
þykkis. Smástund líður mér eins
og ég sé lentur inni í verki eftir
Þorvald. Og þótt fátt í íslenskri
leiklist síðustu árin jafnist á við
And Björk, of course ... sem var
frumsýnt í Borgarleikhúsinu um
síðustu helgi og er eftir Þorvald þá
vildi ég siður að örlög min væru
þau að eigra það sem eftir er til-
veru minnar í afhjúpandi sviðs-
ljósi hans. Við fjarlægjumst af-
greiðsluborðið, fáum okkur sæti
og raunveruleikablærinn færist
aftur yflr tilveruna. Við súpum á
hinum forboðna kaffidrykk og
ólíkt því sem gerðist i annarri
leikmynd skógivaxinni með öðr-
um persónum og epli í stað kaffis
þá erum við báðir nokkuð sáttir og
enginn reiður leigusali á efri hæð-
inni til að böggast í okkur. Þor-
valdur segir mér í stuttu máli
hvað hann eigi Andrési Sigurvins-
syni mikið að þakka en það var
einmitt hann sem sagði honum að
skrifa fyrsta leikritið sem var sýnt
hjá P-leikhópnum á óháðri listahá-
tíð árið 1992. í framhaldi af því
varð Skilaboðaskjóðan til sem
leikrit og árið 1995 skrifaði Þor-
valdur Marlusögur í einum rykk á
þremur vikum.
Togstreita tveggja póla
„Það er alltaf einhver óhugnað-
ur í ævintýrum og þau notarðu í
Skilaboðaskjóðunni. í Maríusög-
um er óhugnaðurinn fólgin í kyn-
ferðislegri misnotkun föður á dótt-
ur sinni,“ segi ég en Þorvaldur
grípur fram í fyrir mér.
„Þar er það ekki misnotkunin
sjálf sem óhugnaðurinn felst í
heldur afneitunin," segir Þorvald-
ur og ég held áfram: „í hinum fal-
legu barnabókum um Bliðfinn er
óhugnaðurinn undirliggjandi, tvö-
feldnin er ríkjandi í skáldsögunni
Við fótskör meistarans og í And
Björk, of course ... nær óhugnaður-
inn líklega ákveðnu hámarki.“
„Ég er búinn að hreinsa út skit-
inn og ég veit hvar ég er búinn að
setja hann,“ segir Þorvaldur bros-
andi og vitnar til samræðna í And
Björk, of course..En auðvitað er
ég álíka langt frá því að vera bú-
inn að kljást við þessar ólíku hlið-
ar mannsins eins og ég er búinn að
fara á klósettið eða búinn að
borða. Ég er saddur og þarf ekki
að borða framar. Ég skal aldrei
gera þetta aftur.
Mér flnnst ég aldrei hafa gengið
of langt í óhugnaðinum og ekki
heldur í nýjasta verkinu." Það
kemur smáþögn og svo bætir hann
við: „Jæja, þú spyrð bara.“
„Það er dálítið hallærislegt að
tala um boöskap. Sest einhver nið-
ur og skrifar með ákveðinn boð-
skap í huga? Segir: mórall sögunn-
ar er ...?“ spyr ég.
„Nei.“
„En þegar þú lítur til baka,“
held ég áfram, „geturðu þá fundið
boðskap í verkum þínum?“
„Já.“
„Og hann er?“
„Sko,“ segir Þorvaldur. „Hvort
sem mér líkar betur eða verr er
auðvelt að fmna boðskap í öilum
verkum mínum. En það gerir ekki
verkin að þvi sem þau eru, það er
ekki boðskapurinn sem ræður úr-
slitum. Boðskapur er viðkvæmt
mál sem menn forðast. Hann er
hallærislegur en maður er álíka
vamarlaus gagnvart því að vera
með boðskap í verkum sínum og
því að fólk les út úr látbragði
manns, augnaráði og framkomu
einhver skilaboð. Maður getur
ekki stjómað þvi. Við þekkjum öll
þann dásamlega misskilning sem
er alltaf til staöar í mannlegum
samskiptum. Við misskiljum boð-
skap hvert annars, sérstaklega
þegar við ætlum ekki að segja
neitt því þá tölum við mest. Maður
er vamarlaus gagnvart þessu. í
réttu hlutfaUi við það sem höfundi
liggur á hjarta hleðst upp boðskap-
ur. í And Björk, of course ... eru
margar klisjur sem ég nota til að
tengja við fólkið i salnum og í
hvert skipti sem þær koma fyrir
hlýtur fólk að upplifa: „það er
þetta sem verið er að segja!"
Ég er satt að segja alveg lens
gagnvart þessu. Það er einhver
togstreita sem kemur fram í öllum
verkum mínum milli þess ytra og
hins innra, þess sem maður er og
á að vera; togstreita milli tveggja
póla sem oft em siðferðislegir, rétt
og rangt, raunveruleikinn og upp-
spuninn."
Enn ein mótsögnin
„Heldimðu að samfélagið myndi
ganga ef allir væm sannir?" spyr
ég Þorvald.
„Nei, þetta er mjög merkilegur
punktur,“ svarar Þorvaldur. „Ég
nota þetta mikið þegar ég kenni;
hvet nemendur mína miskunnar-
laust til að vera í eins mörgum
hlutverkum og þeim sýnist. Maður
á ekki á unga aldri að vera upptek-
inn af þvi að vera sannur því mað-
ur veit svo lítið um sjálfan sig á
þessum aldri, þekkir ekki mögu-
leikana. Maður verður að prófa og
gera mistök til að vita eitthvað.
Við erum svo upptekin af þessum
heiðarleika og því að vera sönn.
Hvenær er maður í þessu eina
sanna hlutverki? Er ekki réttast
að gefast upp og sætta sig við það
að á hverju augnabliki erum við
bara brot af okkur sjálfum? Er það
ekki fallegast, langheilbrigðast og
best fyrir meltinguna?
Þú ert ljósmyndari," heldur Þor-
valdur áfram og beinir nú orðum
sínum til ljósmyndarans. „Ég kref
þig ekki um skoðanir á Palestínu
eða skólamálum núna. Á eftir
verðurðu kominn í annað sam-
hengi, allt aðrar aðstæður og þá
hefur kannski enginn áhuga á ljós-
myndaferlinum. Á einum degi
gengur maður á milli hlutverka.
Það væri hrein geðveiki að hugsa
á kvöldin: djöfull er ég búinn að
vera óheill í dag!
í And Björk, of course ... er þessi
kunnuglega leit að sjálfum sér til
umfjöllunar meðal annars. Hún er
dæmd til að vera bein leið til glöt-
unar, finnst mér, því það má ekki
gleyma praktíkinni. Hinn „sanni
ég“ er svo einangrandi pæling og
hinn besti indverski gúrú hlýtur
að gerast sekur um að vera ekki
alltaf eitt heilt fyrirbæri, sem bet-
ur fer. Hann er hluti af annarri
heild."
„Ertu þá að segja að þerapía sé
ekki gagnleg?“ spyr ég, „að sjálfs-
skoðun geri ekkert nema ýfa upp
sár?“
„Þetta er enn ein mótsögnin,"
svarar Þorvaldur. „Rétt eins og
mótsögnin hinn ljúfi Blíðflnnur og
hinn voðalegi Indriði í And Björk,
of course ... Líf mitt í dag og ham-
ingja mín byggist á því að ég nái
árangri í ákveðnu prógrammi sem
er ekki mitt eigið prógramm. Ég
trúi hundrað prósent á þá hjálp
sem ég, sem lasinn maður, get
fengið hjá samborgurum mínum
og Guði almáttugum. Ég er háður
því að vera í ákveðnu samhengi
sem snýst inn samhjálp til að
halda heilsu og ná þroska. Það er
sérkennilegt að á sama tíma er ég
að skrifa verk sem virðist beina
spjótum sínum gegn þeirri við-
leitni að breytast og leyfa sér að
þroskast. Sannleikurinn er sá að
þetta námskeið sem persónumar í
And Björk, of course ... eru á er af-
skaplega ófullkomiö. Það er dæmi-
gert íslenskt fúsk sem við erum öll
full af og er allt i kringum okkur.
Það er lífshættulegt; ef ég fúska í
mínu prógrammi er ég í lífsháska.
í leikritinu birtist sinnuleysi
fólks og ábyrgðarleysi gagnvart
samborgurunum; fólk hlustar
ekki, sér ekki og heldur sér í
ákveðinni fjarlægð. Þegar byrjar
að hitna í kolunum kemur afneit-
unin til sögunnar. Ég er heUlaður
af afneitun sem fyrirbæri í ís-
lensku samfélagi. I verkinu birtist
hún í öllum myndum og í ýktri
mynd í lokaatriðinu. Svo skal böl
bæta að benda á klósettpappir.
Námskeiðið er ófullkomið eins
og önnur mannanna verk. Nám-
skeiðið sem verkið er rammað inn
í er í raun eins og íslensk stjóm-
mál, íslensk trúarbrögð og stjóm-
un margra íslenskra fyrirtækja
sem ég hef kynnst: fúskið, eig-
ingimin, græðgin, sinnuleysið,
umgengni okkar við menningu og
náttúra. Þannig er námskeiðið
sem við eram á. Við eram með