Dagblaðið Vísir - DV - 21.01.2003, Síða 21

20
ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 2003
ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 2003
21
13V
Skoðun
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Orn Valdimarsson
Aóalrltstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aóstoóarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift:
Skaftahlíð 24, 105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagið DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viömælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Lykilhlutverk fiskeldis
Samherji hf. hefur á undan-
förnum misserum lagt aukna
áherslu á fiskeldi. Haft hefur
veriö eftir Þorsteini Má Bald-
vinssyni, forstjóra félagsins, aö
fiskeldi, hvort sem er laxeldi
eða þorskeldi, gegni lykilhlut-
verki í þróun sjávarútvegs í framtíðinni. í ljósi þessa eru
eftirtektarverð kaup Samherja hf. á 2,6% eignarhlut í
norska sjávarútvegs- og fiskeldisfyrirtækinu Fjord Seafood
ASA. Jafnframt hefur Samherji gert víðtækan samstarfs-
samning við norska fyrirtækið sem m.a. tekur til samstarfs
félaganna í fiskeldi og sölu sjávarafurða.
Þótt við búum að gjöfulum fiskimiðum umhverfis landið
er sú auðlind takmörkuð. Verulegur vöxtur í sjávarútvegi
verður því vart nema til komi öflugt fiskeldi. Aðstæður til
þess eru heppilegar hér. Því er eðlilegt að öflugustu sjávar-
útvegsfyrirtækin hér á landi leggi aukna áherslu á fiskeld-
ið. Tilraunir hafa verið gerðar á nokkrum stöðum á
áframeldi þorsks sem veiddur er sem þyrsklingur. Þorskur-
inn er alinn í kvíum og slátrað þegar hann hefur tvöfaldað
þyngd sína. Sjávarútvegsráðuneytið hefur stutt tilraunir í
þessa átt með úthlutun kvóta til nokkurra sjávarútvegsfyr-
irtækja víða um land.
Á vegum Samherja hefur fiskeldi verið í vexti hjá ís-
landslaxi í Grindavík og Silfurstjörnunni í Öxarfirði. í sam-
vinnu við Síldarvinnsluna hf. í Neskaupstað er unnið að
því að byggja upp sjókvíaeldi Sæsilfurs í Mjóafirði. Starf-
semi Samherja í fiskeldi tekur til alls ferilsins, klaks, seiða-
framleiðslu, matfiskseldis, slátrunar, pökkunar og mark-
aðssetningar afurðanna. Heildarframleiðsla eldisstöðva
Samherja og tengdra fyrirtækja í fyrra var um 3.300 tonn af
laxi og bleikju. Þá voru framleiddar um 2 milljónir seiða.
Áætlað er að framleiðslan tvöfaldist í ár.
Fjord Seafood, sem er þriðja stærsta fyrirtæki heims í
laxeldi, býr eðlilega yfir mikilli þekkingu og reynslu í
greininni. í samstarfssamningi Samherja og norska fyrir-
tækisins er Samherja tryggður aðgangur að þekkingar-,
innkaupa- og söluneti hins stóra fiskeldis- og sölufyrirtæk-
is. Þá tekur samningurinn til samstarfs í markaðssetningu
á ferskum bolfiski og laxi. Forstjóri Samherja segir samn-
inginn einnig mikilvægan vegna aukningar Samherja í
framleiðslu fiskimjöls og lýsis sem er meira en helmingur
hráefnis í fiskafóður. í samningi fyrirtækjanna tveggja er
kveðið á um samstarf um þróun og þekkingarmiðlun í
framleiðslu á fiskafóðri, auk þess sem Samherji hefur rétt
til afhendingar á fiskimjöli og lýsi á markaðsverði inn í fóð-
ursamninga Fjord Seafood.
íslendingar standa frammi fyrir aukinni eftirspurn eftir
fiski. Stofnarnir í hafinu standa ekki undir þeirri eftir-
spurn. Því ber að styrkja þann vaxtarbrodd sem nú er í
fiskeldinu. Engin ástæða er til að ætla annað en að í fram-
tíðinni nemi framleiðsla hér a.m.k. tugum þúsunda tonna.
Til samanburðar má nefna að framleiðsla Fjord Seafood á
- laxfiskum var 87 þúsund tonn í fyrra og heildarframleiðslu-
geta eldisstöðva fyrirtækisins víða um heim er um 120 þús-
und tonn á ári. Dótturfyrirtæki þess, Fjord Marine, er
framarléga í framleiðslu ýmissa hvítfisktegi.mda, barra,
steinbíts og þorsks.
Allt eru þetta spennandi framtíðargreinár hér á íandi. Á
föstudaginn v'erður t.d. efnt til ráðstefnu á Akureyri þar
sem gert verður ráð fyrir stefnumótunarvinnu vegna fram-
tíðar þorskeldis á íslandi. Óhætt er að segja að vakning hafi
orðið hvað þorskeldið varðar með aðkomu stóru sjávarút-
vegsfyrirtækjanna, auk smærri aðila sem koma að til-
raunaverkefnum.
Framtíð flskeldis hér ætti því að vera björt, haldi menn
rétt á spilum.
Jónas Haraldsson
Sosíalismi andskotans
í umræðum um miklar fyr-
irgreiöslur ríkis og borgar
við Kárahnjúkavirkjun og
þar með áiver í Reyðar-
firði voru þau orð látin
falla, að hér væri á ferð
afleitur „ríkissósíalismi“.
Þetta er rangnefni: ágæt
hefð er fyrir því að nefna
efnahagslegar æfingar af
þessu tagi „sósíalisma
andskotans".
Það var Stefán Jón Hafstein sem
hafði orðið og tók undir við marga
aðra menn sem hafa lýst þvi, hvern-
ig íslenska ríkið greiðir niður álver-
ið á Reyðarfirði fyrir Alcoa með
orkusölu sem er svo hæpin að raf-
orkuverðið er ríkisleyndarmál, með
því að sleppa náttúruspjöllum úr öll-
um útreikningum og með þvi að ríki
og borg niðurgreiða lánsfjárkostnaö
til framkvæmda með þeim ábyrgðum
sem um var deilt i borgarstjórn á
sögulegum fundi í fyrri viku.
Þetta athæfi allt, sem þau Bjöm
Bjarnason, Alfreð Þorsteinsson og
Ingibjörg Sólrún sameinuðust um að
styðja fyrir sitt leyti, vildi hann svo
kalla ríkissósíalisma og það er í
meira lagi hæpin nafngift.
Þjónusta við hverja?
Ríkissósíalismi hefur að sönnu
nokkur andlit. En við íslendingar
höfum til þessa þekkt hann í tiltölu-
lega saklausu formi, sem
ágætur fræðaþulur, Pétur
Pétursson, hefur reyndar
kallað „pósthússósíal-
isma“. Með öðrum orð-
um: ríkið rekur ýmislega
þjónustu fyrir þegnana
sem mönnum sýnist
óþarft eða óráð að einka-
væða, svo sem þá að
koma pósti til skUa. ís-
lensk sjúkrahús, ríkisút-
varpið og obbinn af ís-
lenskum skólum falla
undir þennan „sósíal-
isma“, sem margir kapp-
samir markaðssinnar
vilja feigan eins og allir
vita. Pósturinn er reynd-
ar horfmn úr þessum
geira - og hefur víst eng-
inn orðið var við það að
sú einkavæðing hafi gert
póstþjónustu betri eöa
ódýrari, eins og jafnan er
lofað þegar einkavætt er.
En það er annað mál.
Umsvif á borð við fyr-
irgreiðslur ríkis og bæj-
arfélaga sem eiga í
Landsvirkjun við Kára-
hnjúkavirkjun og því
sem henni fylgir eru af
öðru tagi. Með slíkum af-
skiptum er verið að þjóna
einkafyrirtækjum, í þess-
um dæmi hinum banda-
ríska álrisa, með marg-
víslegum hætti. Losa þau
við kvaðir, létta af þeim
sköttum, draga úr fram-
kvæmdakostnaði, stund-
um er hlaupið undir
bagga með miklum fram-
lögum til að forða þeim
frá gjaldþroti. Vilmundur
Jónsson landlæknir og
þingmaður, sem ekki var
„nútímakrati“ heldur
klassískur jafnaðarmað-
ur, kallaði slíkt athæfi
þessu ágæta nafni, sósíal-
ismi andskotans. Skil-
greining hans var á þá
agg
Landsvirkjun - „Eina stórfyrirtœkið sem
enginn heimtar að einkavœtt sé, það má
ekki, svo rœkilega er búið að fella það að
þjónustuhlutverki í því kerfi sem við leyfð-
um okkur hér að kalla sósíalisma
andskotans með fulltingi ágœts fulltrúa
klassískrar jafnaðarstefnu. “
leið, að þegar allt sem
arðvænlegt þykir er sett
í einkarekstur meðan
töpin eru þjóðnýtt þá
hafi menn fengið yfir sig
sósíalisma andskotans.
Dæmin kallast á
Sú vofa hefur lengi
farið ljósum logum um
heiminn. Jafnvel þeir
valdsmenn sem telja sig
sannasta gæslumenn
kapítalískra lögmála
víla aldrei fyrir sér að
vekja hana upp hvenær
sem henta þykir. Ég
nefni til bandaríska for-
seta á borð við Bush og
Reagan og þeirra ráð-
herra: þegar miklir spá-
kaupasjóðir þar í landi
hafa farið svo glæfralega
að ráði sínu að hriktir í
samanlögðu hagkerfinu,
þá eru „töpin þjóðnýtt",
sjóðir ríkisins eru látnir
koma til bjargar.
Norðmenn lentu í því
nokkru eftir að þeir
einkavæddu sína banka
að ríkið þurfti að leggja
til gífurlegt fé til að
bjarga þeim úr kröggum
- rétt að rifja það upp nú
á dögum liflegrar banka-
sölu á íslandi sem allir
segjast mjög sælir með
nema nokkrir rauðgræn-
ir sérvitringar. Sjálfir
eigum við íslendingar
vitanlega sæg af dæmum um allskon-
ar fyrirgreiðslur við þá sem kenna
sig við fjárfestingar og athafnaskáld-
skap - á kostnað samfélagsins og svo
vamarlítilla einstaklinga. Má reynd-
ar segja að sum þau dæmi sem
stærst eru kallist á með beinum
hætti, taki við hvert af öðru.
Fyrst fá sægreifar að fitna á gjafa-
kvóta frá ríkinu meðan sjávarpláss
og íbúar þeirra mega taka á sig
hvem skellinn af öðrum af ævintýra-
legum tilfærslum kvótaaðalsins á
einkavæddum rétti til sameignar
þjóðarinnar, fiskimiðanna. Við þau
ósköp öll verða margir í dreifðum
plássum landsins svo illa haldnir af
framtíðarótta að þeir sjá allt sitt
traust í því að fá um sinn að vera
með í því að reisa stíflur, sökkva
landi og bræða ál með niðurgreiddri
orku frá Landsvirkjun. Landsvirkjun
er, vel á minnst, eina stórfyrirtækið
sem enginn heimtar að einkavætt sé,
það má ekki, svo rækilega er búið að
fella það að þjónustuhlutverki i því
kerfi sem við leyfðum okkur hér að
kalla sósíalisma andskotans með
fulltingi ágæts fulltrúa klassískrar
jafnaðarstefnu.
Þetta mikla fyrirtæki sýslar nú,
meðal annars, við það, að taka við
ýmsum hörmulegum afleiðingum
þess að réttur til að draga fisk úr sjó
var af fólkinu tekinn - og allt fellur
þetta að þeirri formúlu sem áðan var
nefnd: gróðinn er einkavæddur, töp-
in þjóðnýtt. - Og þessu fer öllu fram
undir formerkjum þeirrar hug-
myndasnauðu nauðhyggju sem segir:
það er ekki um annað að ræða.
Sandkom
sandkorn@dv.is
Sterkir á pappímum
Það ræðst á
næstu dögum hvort
Ellerti B. Schram
verður að þeirri ósk
sinni að verða boðiö
5. sæti á lista Sam-
fylkingarinnar i
Reykjavíkurkjör-
dæmi-suður. Upp-
stillingarnefnd flokksins bauð hon-
um sem kunnugt er 6. sætið, enda
búið að velja fimm fyrstu í próf-
kjöri. Menn hafa undrast nokkuð að
uppstillingarnefnd skyldi yfir höfuð
hugkvæmast að hafa samband við
Ellert, sem sat jú á Alþingi fyrir
Sjálfstæöisflokkinn í samtals meira
en áratug. Skýringin mun reyndar
vera sú aö Ellert hafði látið þau boð
berast til nefndarinnar að hEum gæti
verið til í slaginn. En sem frægt
varð þótti Ellert ekki spennandi að
verma varamannabekkinn í 6. sæti
og baö um 5. Þar situr fyrir - eftir
harðan prófkjörsslag - Éinar Karl
Haraldsson sem vill hvergi hopa-og
Ummæfi
Og hvaða flokkur
væri þá góður?
„[Fyrirhugaðar stóriðjufram-
kvæmdir] eru áskorun fyrir þá
sem fara með hagstjóm í landinu.
Með samstilltu átaki þeirra má
hins vegar koma í veg fyrir veru-
lega lækkun á gengi krónunnar og
að atvinnuleysi aukist mikið þegar
framkvæmdunum sleppir. Við mat
á því ættu, að mati Greiningar
ÍSB, fjárfestar, sem og aðrir, m.a.
að líta til hagstjómarinnar í hag-
sveiflu undangenginna ára, breyt-
mun ömgglega hafa sitt fram. I þess-
um átökum - ef átök skyldu kalla -
felast hins vegar þáttaskil i íslensk-
um stjórnmálum, því hver hefði
spáð því fyrir örfáum árum að rit-
stjóri Vísis og ritstjóri Þjóðviljans
myndu berjast um sæti á lista eins
og sama stjórnmálaflokksins ...
Er það gott?
Bifreiðar og landbúnaðarvélar era
núna að kynna nýjan Renault Méga-
ne, sem þykir mikill kostagripur og
hefur meðal annars verið valinn bíll
ársins í Evrópu. í kynningarbréfi til
fjölmiðla eru kostir bílsins raktir
fram og til baka en heldur virðist
hugmyndaflugið hafa borið bréfrit-
ara hátt. Bréfið byrjar svona: „Lipur
og snarpur, með stílhreint útlit og
mikið frumkvæði." Flestum bílstjór-
um finnst víst ábyggilega notalegra
að ráða mestu um það sjálfir hvenær
bíll tekur af stað og hvert hann fer.
Hvernig ætli auglýsingarnar verði?
„Langar þig heim? Mégane segir
hingaö og ekki lengra - þú átt skilið
góðan .bíltúr út á land ...“
inga á fyrirkomulági í stjórn pen-
ingamála og niðurstöðu kosninga
til Alþingis í vor.“
Umfjöllun um efnahagsmál í mark-'
aösyfirliti Greinlngardeildar
Islandsbanka.
Ást á Bessastöðum
„Ekki við fyrstu sýn en má vera
að slíkt hafi gerst við aðra sýn.“
Dorrit Moussaieff í viötali viö Morg-
unblaöiö, aöspurö hvort kynni þeirra
Ólafs Ragnars hafi veriö ást viö
fyrstu sýn.
Vísindi misnotuð
yiSINDIN EFLA ALLA DAÐ,
NA STYRK.JA. VILJANN HVESSA
ONÍNA GLÆÐA, HUGANN HRESSA,
ARSÆLDUM VEFJA LYÐ OG LAÐ.
,.v , :

A' ■% - NxA
;; ■ v.
„ Vandamál vísindanna er að þau eru oft iðkuð úr tengslum við þann veruleika
þar sem niðurstöðumar cettu að gagnast. En vísindi eru í eðli sín ieit að nýrri og
betri þekkingu og þvísjálfbœtandi og nauðsynleg.“ -
„Vísindamenn telja aö:
neysla dýrafitu auki
kólesteról— flúortöflur
séu góöar fyrir tennurn-
ar— hvalastofnar séu
í útrýmingarhættu —
loftslagið sé aö
spillast vegna gróður-
húsaáhrifa — þorsk-
stofninn sé ofveiddur —
heilahrörnunar-
faraldur berist úr
kúm í menn —klór-
flúorkolefni stækki
ósongatiö."
Þetta eru dæmi um fréttir af vís-
indum sem við höfum verið mötuð
á. Þegar menn heyra þetta halda
þeir að á ferðinni sé heilagur sann-
leikur, „vísindalegar niðurstöður“
sem allir ættu að hegða lífi sínu eft-
ir. Þegar betur er að gáð er svo ekki,
um getur verið að ræða meðvitaðan
falsáróður, ótímabæra yfirlýsinga-
gleði eða tilbúning af öðru tagi.
Starfsaðferöir vísindamanna
Þær „niðurstöður vísindamanna"
sem sagt er frá í fréttunum eru oft
engar endanlegar niðurstöður held-
ur kenningar. Fólk sem hlustar get-
ur ekki gert greinarmun á kenning-
um og niðurstöðum, enda ekki von.
Það sem menn grípa á lofti eru
einmitt kenningamar, og helst þær
sem eru krassandi. Menn átta sig al-
mennt ekki á að nútíma starfsað-
ferðir vísindmanna, ekki sist í vis-
indum sem snerta almenning beint,
byggjast yfirleitt á þvi að slá fram
kenningu, studdri með einhverjum
sæmilega sannfærandi röksemda-
færslum. Og það er alveg sama
hvort kenningin er rétt eða röng,
hún fær að standa þar til hún hefur
verið afsönnuð. Kenningar sém
hljóma sannfærandi geta lifað lengi
áður en þær eru, afsannaðar eða
færðar nær sahni.
Vísindi í áróöursskyni
- „Vísindaniðurstöðumar" sem
raktar em hér i byrjun eru dæmi
um ósánnaðar kenningar og ómagn-
greindar áætlanir sem hafa orðið að
stofnanavæddum og „viðurkennd-
um vísindum". Sumar eru runnar
undan rifjum óskammfeilinna öfga-
hreyfinga sem eyða stórfé i að búa
til fréttir og mata fjölmiðlana á
þeim. Þar eru svokölluð umhverfis-
verndarsamtök fremst í flokki. Þau
hafa sérhæft sig í að dreifa ýktum
eða ósönnuðum staðhæfingum um
slæm áhrif manna á umhverfið.
Sömuleiðis hafa stjómmálahreyf-
ingar, hagsmunasamtök og fyrir-
tæki tekið þátt í svipuðum áróðri.
Menn láta stundum „smíða“ fyrir
sig kenningar sem falla að þeirra
stefnumiðum. En í sumum tilvikum
eru aðeins vísindamenn að koma
sínum verkum á framfæri til þess
að eiga auðveldari leið að fjármagni,
og er þá líklegast til árangurs að
kenningin boði einhverja vá. Mikið
af gármagninu sem kemur til vís-
inda er úr opinberum sjóðum auk
söfnunarfjár samtaka sem berjast
fyrir sérstakan málstað og þurfa á
kynningu að halda
Ákvaröanir á vísindagrundvelli
Vaxandi tilhneiging hefur verið
síðustu áratugi aö velta ábyrgðinni
af alls kyns ákvarðanatöku yfir á
vísindastofnanir, með því fororði að
„vísindaniðurstöðurnar eru það
besta sem við höfum“.En margir
gera sér ekki grein fyrir því að ýmis
vísindi, t:d. hagvísindi, félágsvísindi
eða viss náttúruvisindi eins og um-
hverfisvísindi, eru flókin og sum
hver mjög ónákvæm og stutt á veg
komin.
Þessi vísindi eru morandi í kenn-
ingum sem settar hafa verið fram,
jaínvel fyrir mjög löngu, og eru
ósannaðar en samt notaðar enn. All-
ir þekkja Alþjóðahvalveiðiráðið,
gróðurhúsaáhrifin eða fiskveiði-
stjómun á íslandsmiðum, þar sem
veiðimagn er ákveðið á grundvelli
vísindalegrar ráðgjafar. Niðurstað-
an er að þorskveiði við ísland er
orðin svipur hjá sjón hjá því sem
áöur var. Ástæðan er að magngrein-
ing vísindamannanna á áhrifum
veiða á lífríki hafsips er ekki langt
komin ennþá. Þeir verða því eðli-
lega aö fara varlega í ráðgjöfma.
Bæði vísindastofnanimar, og sér-
staklega þó þeir sem taka ákvarðan-
imar, hafa ekki nýtt þekkingu og
reynslu þeirra sem starfa við þau
svið sem vísindin fjalla um, sbr.
fiskveiðarnar. Sú þekking er al-
mennari og reynsluríkari en rann-
sóknarstofuvísindin.
Misnotkun
Vandamál vísindanna er að þau
eru oft iðkuð úr tengslum við þann
veruleika þar sem niðurstöðumar
ættu að gagnast. En vísindi eru í
eðli sín leit að nýrri og betri þekk-
ingu og því sjálfbætandi og nauð-
synleg. Ef allt væri vitað, væri ekki
þörf á vísindum. En misnotkun
þeirra hefur spillt trausti manna á
vísmdamönnum, þótt flestir þeirra
séu vandvirkir og óháðir áróðrin-
um. Vísindamenn eru eins og aðrir
menn, alltaf er hægt að finna and-
stæðar skoðanir, sérstaklega ef um
er að ræða ónákvæm vísindi. Og
reynslan sýnir að þeir sem síst
skyldu geta haft rétt fyrir sér, vís-
mdi „viðurkenndra stofnana" eru
ekki ömgg að byggja á. Þeir sem
taka eiga ábyrgar ákvarðanir verða
að hlusta á sjálfstæðar raddir vís-
indamáhnanna sjálfra, ekki bára yf-
irlýsingar heilla §tofnana. *
Þaö er ekki haégt að nota vísindi,'. ’
og .allra síst „viðurkennd stofnana-
vísindi" i ónákvæmum náttúrú- eðá
umhverfisfræðum sem einasta,-
grundvöll ákvarðana. Þar veröur aö
koma til víðtækari þekking og
reynsla og skynsamlegt mat bestu
manna með ábyrgðartilfinnmgu.
Það er misnotkun vísindanna þegar
ófullkomin vísmdi eru notuð, ann-
aðhvort til þess að styðja áróður
öfgafullra hópa eða til þess að af-
saka vafasamar ákvarðanir sem
menn hafa ekki sjálfir kjark til þess
að takast á við og bera ábyrgð á.