Dagblaðið Vísir - DV - 09.04.2003, Qupperneq 18

18
Menning
I minningu glerlistamanns
- Sören S. Larsen 1946-2003
Brautryðjendur
Sören S. Larsen og Sigrún Ó. Einarsdóttir taka viö Menningarverölaunum DV í
hönnun áriö 1988. Á milli þeirra er Gunnar Magnússon innanhússarkitekt.
ísland hefur verið heppið með
tengdasyni. Sem er auðvitað til
marks um ágæti þeirra íslensku
kvenna sem gert hafa þá að lífs-
fórunautum sínum. Við hingað-
komu Sörens S. Larsen árið 1980
eignuðumst við íslendingar ekki
einasta vænan mann heldur
einnig hlutdeild í aldagamalli
hefð sem hafði fram að því ver-
ið heimilisföst í útlöndum.
Sören var gagnmenntaður fag-
maður í þeirri töfralist sem
hversdagslega er kennd við
„heitt gler“ og í sameiningu
komu þau hjón, Sigrún Ó. Ein-
arsdóttir og hann, þessari list á
kortið, eins og það heitir. í rúm-
lega aldarfjórðung framleiddu
þau nytjahluti, skrautmuni og
minjagripi fyrir innlendan
markað, en fórnuðu aldrei list-
rænni sannfæringu sinni. Á
sama tíma héldu þau uppi tang-
arsókn á vettvangi hreinnar
glerlistar, innanlands sem utan,
og uppskáru lof og prís hvar sem verk þeirra
voru sýnd. Fyrir DV gerðu Sören og Sigrún
glæsilega verðlaunagripi og árið 1988 hlutu
þau Menningarverðlaun blaðsins fyrir fram-
lag sitt til íslenskrar hönnunar.
Fyrir þeirra tilstilli er íslenska glerlist nú
að finna í helstu hönnunar- og glerlistarsöfn-
um á Norðurlöndum, í Þýskalandi, Sviss og
Bandaríkjunum. Sjálf voru þau Sören og Sig-
rún fulltrúar íslands á samsýningum og ráð-
stefnum um glerlist víða um heim, þar sem
þau lögðu sérstaka áherslu á að upplýsa um
þau áhrif sem náttúra íslands hefði haft á
verk þeirra.
Og kannski er einna
raunalegast við skyndilegt
fráfall listamannsins Sörens
að fyrir stuttu hafði hann
sent úrval nýrra verka til
sýningar í Seattle í Banda-
ríkjunum, þar sem beina átti
sjónum að brautryðjanda-
starfi hans. í heimi alþjóð-
legrar glerlistar höfðu menn
loks sannfærst um að Sören
hefði tekist hið ómögulega,
að steypa stærstu glermassa
utan um fíngerðustu kjarna,
og átti sýningin í Seattle að
verða eins konar staðfesting
á yfírburðum hans á þessu
sviði, kannski aðdragandi að
heimsfrægð.
Það var alltaf upplifun að
fá að fylgjast með vinnu-
brögðum þeirra hjóna við brennsluofnana í
Bergvík. Fyrir bókmenntasinnaðan leikmann
var andrúmsloftið í smiðjunni næsta goð-
sagnalegt: tvær krímugar og sveittar mann-
eskjur með dulur á höfði og stangir á lofti í
taktföstum dansi kringum rauðglóandi deiglu,
eldglæringar og undarleg ljósbrigði endur-
köstuðust af köldu og heitu glerinu allt um
kring, skyndilega voru ósandi glermunir
komnir á fljúgandi ferð um hálfmyrkvaðan
salinn, í útliti eins og þeir hefðu verið málað-
ir innan frá. Hvernig í ósköpunum er þetta
hægt? spurði maður sjálfan sig, og ekki í
fyrsta sinn.
Ekki var síður lærdómsríkt
að skynja hve miklar kröfur
þau hjón gerðu til verka sinna.
Aðeins örfáir glermunir hlutu
náð fyrir augum þeirra, aðrir
lentu i annars flokks sortering-
unni frægu sem fólki bauðst að
kaupa fyrir jólin við vægu
verði, eða beint á brotahaugn-
um. I þessari kröfuhörku var
líka fólgin lexía sem var okkur
íslendingum holl. Sören var
handverksmaður af gamla skól-
anum, með reynslu jafnt af
keramík sem listgleri. Hann
gerði þær kröfur til nemenda
sinna, og íslenskra listhönnuða
yfirleitt, að þeir hefðu hand-
verkið fullkomlega á valdi sinu
áður en þeir gengjust tiltekinni
hugmynda- eða aðferðafræði á
hönd. Því líkaði honum illa þegar
Listaháskóli íslands ákvað að
leggja niður keramík- og textíl-
deildir sínar, taldi það vera skref
aftur á bak fyrir þessar greinar
og handverkið í landinu.
í heildina hugsa ég að Sören
hafi fundist við íslendingar vera
soldið skrýtnir. Þéttriðin fjöl-
skyldunet okkar þóttu honum
uppáþrengjandi á stundum,
skammsýni stjórnmálamanna
hvimleið og sem góður og gegn
Dani gat hann aldrei skilið tví-
skinnung okkar í áfengismálum.
En ég held að hann hafi ekki vilj-
að búa annars staðar en hér. Með
Sigrúnu sinni. Eins og gamall ís-
lenskur bóndi beið hann gjaman
gesta sinna úti á hlaði í Bergvík
og varð þá tíðrætt um nýjustu
andlitslyftingu Esjunnar á sinni
notalega dönskuskotnu íslensku.
Sömuleiðis fylgdist hann grannt
með komu fugla og öðrum árs-
tíðabundnum uppákomum í nátt-
úrunni.
Sören hafði líka ríkan metnað fyrir hönd
glerlistarinnar á landinu. Saman þjálfuðu þau
hjón unga glerlistamenn, fengu erlenda lista-
menn til landsins til að sýna og segja frá
vinnubrögðum sínum, um leið og þau tóku að
sér aö kynna íslenskt hæfileikafólk fyrir er-
lendum starfsbræðrum. Hönnunarsafn ís-
lands var ekki fyrr tekið til starfa en þau
færðu því að gjöf gott úrval eldri verka sinna.
Sören er kannski best lýst í þeim verkum
sem hann gerði síðustu árin, fullþroska lista-
maðurinn. Þau eru stórbrotin, en um leið fin-
gerð í smáatriðum, hrein og afdráttarlaus í
byggingu, samsett af miklum hagleik, djúp að
merkingu en með ívafi græskulausrar kímni.
Sá sem þetta skrifar er í þakkarskuld við
Sören og þau Bergvíkurhjón bæði fyrir ára-
langa uppfræðslu um gler, list og lífshamingj-
una. Menningarsíða DV sendir aðstandendum
Sörens S. Larsen hugheilar samúðarkveðjur.
Aðalsteinn Ingólfsson
Sören S. Larsen: Vessel of the Sky.
Mennlngarverölaunagripur DV
1983 eftir Sören og Sigrúnu.
Tónlist
Samspil Ijóss og sjávar
DV-MYND PJETUR
Helga Ingólfsdóttir semballeikari
Tæknilega var flutningur hennar eins nálægt fullkomnun
og hugsast getur.
Frá „Strönd“ til fjarlægra stranda var yfir-
skrift tónleika sem Helga Ingólfsdóttir semb-
alleikari hélt í Salnum í Kópavogi á sunnu-
dagskvöldið. Var titillinn dreginn af nafni
einnar tónsmíðarinnar sem flutt var, Strönd
eftir Hafliða Hallgrímsson. Samkvæmt tón-
leikaskrá lýsir hún samspili ljóss og sjávar og
er skemmtilega myndræn og ákaflega hnit-
miðuð. Helga lék hana af tæknilegu öryggi og
náði einmitt rétta flæðinu og birtunni í túlk-
un sinni.
Á efnisskránni voru nokkur önnur íslensk
nútímaverk og spilaði Helga næst Taram-
gambadi eftir Elínu Gunnlaugsdóttur. Sú tón-
smíð tengist líka hafinu; Taramgambadi er
nafn á litlu þorpi við Bengalflóa og merkir
„söngur öldunnar". Verkið byggist að hluta til
á austurlenskum tónstigum og er að mörgu
leyti áheyrilegt, grunnhugmyndimar eru góð-
ar en framsetningin dálítið óljós. Fyrir bragð-
ið náði tónlistin ekki að sannfæra mann og
breytti kraftmikil túlkun þar engu um.
Miklu betra var Lamento eftir Oliver Kent-
ish og er ástæðan fyrst og fremst hversu vel
honum hefur tekist að skrifa fyrir sembal.
Hann nýtir sér möguleika hljóðfærisins miklu
betur en Elín og einnig er úrvinnsla grunn-
hugmyndanna afmarkaðri og rökréttari. Var
þetta sérlega áheyrileg tónsmíð sem Helga
flutti afar fallega.
Síðasta íslenska tónsmíðin á efnisskránni
var Vorvísa Karólínu Eiríksdóttur. Eins og
nafhið ber með sér er tónlistin hugleiðing um
vorið og samanstendur af fremur næfum hug-
myndum. Ég veit ekki hvort sumar þeirra
áttu að tákna eitthvað sérstakt, kannski
fuglagarg eða jarm, en þær voru leiðinlega
taugaveiklunarlegar og óaðlaðandi þrátt
fyrir annars skýra uppbyggingu tónsmíðar-
innar. Útkoman var því ákaflega glamur-
kennd og sumt beinlínis óskiljanlegt, eins
og suð á milli útvarpsstöða.
Annað á efnisskránni var mun skemmti-
legra, en það voru verk eftir Couperin,
Bach og Böhm. Eftir þann fyrstnefnda spil-
aði Helga Pavane í fís-moll, sérlega fagra
tónsmíð, og eftir meistara Bach lék hún
Krómatíska fantasíu og fúgu í d-moll, BWV
903. Það var aldeilis túlkun sem varið var í,
svo magnþrungin og dramatísk að maður
féll í stafi. Tæknilega var flutningurinn
eins nálægt fullkomnun og hugsast getur -
auðheyrt er að Helga er semballeikari á
heimsmælikvarða.
Sömu sögu er að segja um tónsmíðarnar
eftir Böhm, sálmapartítuna Ach wie
nichtig, ach wie fluchtig; Prelúdíu, fúgu og
eftirspil í g-moll og loks saraböndu sem
aukalag. Semballinn hljómaði glæsilega og
gaman að segja frá því að hljómburður Sal-
arins í Kópavogi hentar þessu hljóðfæri
einstaklega vel.
Þetta voru frábærir tónleikar með af-
burða listakonu, vonandi á hún eftir að
halda fleiri einleikstónleika í nánustu fram-
tíð.
Jónas Sen
MIÐVIKUDAGUR 9. APRÍL 2003
DV
Umsjön: Silja Aðalsteinsdóttir
Bein Jónasar
í tilefni af útgáfu
bókarinnar Ferðalok
eftir Jón Karl Helga-
son efnir bókaforlagið
Bjartur til umræðu-
fundar á Súfistanum
kl. 20.30 í kvöld um
þjóðargrafreitinn og
bein Jónasar Hall-
grímssonar. Jón Karl fjallar þar um
bók sína og ræðir sérstaklega hvers
vegna þjóðargrafreiturinn var gerður
í kjölfar andláts Einars Benediktsson-
ar árið 1940. Þá ræðir Adolf Friðriks-
son fornleifafræðingur um Þíngvelli,
fomleifafræði og skáldskap. Á eftir
verða umræður.
Ferðalok kemur út í Svörtu línunni
í Vorbókaflóði Bjarts 2003. Meginefni
bókarinnar er örlög beina Jónasar
Hallgrímssonar í skáldskap og veru-
leika. Höfundur fullyrðir að þetta
kostulega mál sé ekki aðeins merki-
legt fyrir þá óvissu sem skapast hef-
ur um innihaldið í kistu Jónasar
heldur ekki síður fyrir það hvemig
það tengist sjálfstæðisbaráttunni,
Keflavíkursamningnum, kaþólskri
dýrlingadýrkun, ódauðleikaþrá ráða-
manna jafnt sem einstaklinga, spírit-
ismanum á íslandi og kvótakerfinu.
Málþing um þjóöerni
Annað kvöld kl. 20
halda Stofnun Sig-
urðar Nordals og rit-
stjórn greinasafhsins
Þjóðerni í þúsund
ár? málþing í fundar-
sal ReykjavíkurAka-
demíunnar í JL-hús-
inu við Hringbraut
121. Þar talar Gottskálk Þór Jensson
um söguleysi íslenskrar sagnfræði,
íslenskt þjóðerni og evrópska latínu-
menningu, Jón Yngvi Jóhannsson
nefnir erindi sitt „Af reiðum íslend-
ingum. Deilur um Nýlendusýninguna
1905“ og Katrín Jakobsdóttir talar um
þjóðernisstefnu Morgunblaðsins.
Þjóðemi í þúsund ár? er greinasafn
13 höfunda um íslenskt þjóðemi frá
landnámi til lýðveldis. Spurningar-
merkið í titlinum er til marks um
efasemdir höfunda um órofna sögu ís-
lensks þjóðernis frá landnámsöld til
lýðveldis.
Að loknum erindum mun Sigur-
borg Hilmarsdóttir, starfsmaður
Stofnunar Sigurðar Nordals, stýra
umræðum.
Heilbrigöi,
hamingja og friöur
Tvö erindi
verða haldin í
Listasafni
Reykjavíkur -
Hafnarhúsi í
kvöld kl. 20 í
tengslum við
sýninguna Heil-
brigði, hamingja
og friður - Sov-
ésk veggspjöld
frá sjöunda og
áttunda áratugn-
um. Guðmundur Oddur Magnússon,
prófessor í grafiskri hönnun við LHÍ,
talar um sovésk áróðursveggspjöld
frá upphafi byltingar og til endaloka
Sovétríkjanna og Jón Ólafsson, heim-
spekingur og sagnfræðingur, nefnir
sitt erindi „Háð og hamingja". Tví-
menningarnir eru sýningarstjórar
sýningarinnar. Aðgangur er ókeypis
og öllum heimill meðan húsrúm leyf-
ir.
Sovésku veggspjöldin eru úr eigu
Listasafns Reykjavíkur en hafa ekki
komið áður fyrir almenningssjónir.
Þau vísa í senn til sterkrar heföar í
grafískri hönnun í Sovétríkjunum og
málefna sem bar hæst þar í landi á
tímum kalda stríðsins. Forsaga þess-
arar merku eignar er sú að sumarið
2000 vildi franski rithöfundurinn Thi-
erry Salvador gefa Erró nokkum
fjölda sovéskra veggspjalda frá sjötta
og sjöunda áratugnum, með þeim
orðum að listamaðurinn gæti líklega
unnið eitthvað úr þeim, en Erró lagöi
að vini sínum að gefa þau Listasafni
Reykjavíkur; þarna væru dýrgripir
sem vert væri að yrði haldið saman
og fengju að njóta sin. Við þeirri bón
varð Salvador.