Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.2003, Blaðsíða 31
51
MÁNUDAGUR 12. MAÍ 2003
DV TilveraJ
Skilningsleysi kennara stærsti
þpöskuldurinn í skólunum
- segir Bryndís Guðmundsdóttir heyrnarfræðingur
£*» i ft
,i £
■i X I í i jjf
DVA1YND HARI
Heyrnarfræðingurinn
„Þaö er auövelt aö komast á ákveöinn grunn í táknmálinu en til aö geta rætt
það hnökralaust, eöa kennt, tekur nokkur ár aö læra þaö eins og önnur
tungumál, “ segir Bryndís.
30-35% meö varalestri sem þýðir
aö þaö eru 65-70% sem maður
nær ekki,“ segir hún. Eyrún seg-
ir námið í Heyrnleysingjaskól-
anum hafa aðallega verið bundið
raddþjálfun og talþjálfun á henn-
ar tíma en venjuleg skólafóg hafi
setið á hakanum. „Lengi vel var
haldið að heyrnarlausir gætu
ekki lært venjuleg fög og ég sá
að bróðir minn var með miklu
þyngri bækur en ég. Mér sárn-
aði en hafði samt ekki orða-
forða þá til að lýsa þeirri líðan,“
segir hún.
Eyrún kveðst hafa verið tvö og
hálft ár í Fjölbrautaskólanum í
Ármúla og reynt að lesa af vör-
um og skrifa af töflunni, enda
enga túlkaþjónustu að fá þá.
„Mig langaði rosalega að verða
stúdent," segir hún en kveðst
hafa geflst upp og þess í stað far-
ið í Iðnskólann og tekið sveins-
próf sem setjari. Það nám nýttist
henni er hún hóf að vinna á
Samskiptamiðstöð fyrir heynv
arlausa við gerð kennsluefnis. í
framhaldi af því fór hún að
kenna táknmál í Þroskaþjálfa-
skólanum, Samskiptamiðstöð-
inni og síðan Vesturhlíðarskól-
anum. „Ég hafði áður lýst því yf-
ir að ég ætlaði aldrei að verða
kennari en svo sló ég til og hugð-
ist prófa í eitt ár en þau urðu
fimm. Áhugi á kennararéttind-
um kviknaði en ég óttaðis að
komast ekki inn í Kennarahá-
skólann af því mig vantaði stúd-
entsprófið. Það tókst og nú er ég
að klára,“ segir Eyrún ánægju-
leg.
Systurnar lærðu saman
„Þetta var öðruvísi hjá mér
því á aldrinum 8-16 ára var ég
bæði í Heyrnleysingjaskólanum
og Kársnes- og síðan Digranes-
skóla sem reyndust mér vel,“
segir Ragnheiður Sara. „Enginn
túlkur var með mér lengst af en
systir mín og ég lærðum saman.
Þegar ég var 12-14 ára var hún
samt komin með miklu þyngra
námsefni og ég var ekki ánægð
með það. Okkur krakkana í
Heyrnleysingjaskólanum lang-
aði rosalega að læra ensku og á
endanum var það samþykkt og
gekk mjög vel og þegar ég var
15-17 ára þyngdist námið þar
sem betur fór. Svo fór ég í MH
og naut þar túlkaþjónustu frá
samskiptamiðstöðinni. Heyrnar-
lausir eru þar með sömu fög og
aðrir en öðruvísi kennslu í ís-
lensku, dönsku og ensku. Þaðan
útskrifaðist ég stúdent 1998 og
það var stór áfangi í mínu lífi.“
Hún bætir því við að nýlegar
rannsóknir í Bandaríkjunum
sýni að heymarlausir nái sér
núorðið yfirleitt í betri menntun
en heyrnarskertir af því að þeir
noti táknmálið. Heyrnarskertir
reyni að nota talmálið en nái
ekki öllum upplýsingum og rek-
ist því oft á enn fleiri veggi en
heyrnarlausir.
Uggandi um táknmáliö
- Nú stefna þær báðar á kennslu
með haustinu og segja að því
fylgi tilhlökkun en líka kvíði
vegna breyttra aðstæðna skól-
ans. Eyrún útskýrir það nánar:
„Menning heyrnarlausra er sér-
stök og byggist mjög mikið á
táknmálinu. Nú förum við inn í
Hlíðaskóla sem lítil deild og þá
er spuming hvernig áhrif það
hefur á okkar menningu." Ragn-
heiður Sara tekur undir það en
kveðst vonast til að með því að
blanda saman heyrnarlausum og
heyrandi takist að skapa um-
hverfi þar sem þessir tveir hóp-
ar geti lært hvor af öðrum. Hún
segist þess fullviss aö með
menntuðum kennurum með
táknmál sé ungum heyrnarlaus-
um börnum betri framtíð búin
en áður og hún á lokaorðin: „Við
Eyrún erum sönnun þess að
heymarlausir standa heyrandi
jafnfætis og verðum þeim von-
andi hvatning til dáða sem hafa
litla eða enga heym.“
Árlega fæðast að meðaltali tæp-
lega tvö heyrnarlaus böm hér á
landi og nokkru fleiri heyrnar-
skert. Að sögn Bryndísar Guð-
mundsdóttur, heyrnarfræðings hjá
Heyrnar- og talmeinastöðinni, upp-
götvast heyrnarskerðing að jafnaði
við tveggja og hálfs árs aldurinn
við núverandi aðstæður. Hún segir
þó fram hafa komið nýjar aðferðir
til að heymarmæla ungbörn á auð-
veldan hátt sem geri kleift að upp-
götva heymarskerðingu miklu fyrr
og þegar séu hafnar viðræður inn-
an heilbrigðiskerfisins á íslandi
um að koma upp slíkri mælitækni.
Bryndís er sú sem tekur við börn-
unum þegar heyrnarskerðing hefur
verið staöfest og vegur og metur,
með lækni hvort heymartæki séu
nauðsynleg. Þá þarf aö smíða stykki
inn í hlustina og velja tæki sem
barninu hentar. Hún er síðan í
vikulegu sambandi við bamið og
foreldrana til að byrja með.
Tæki gefa mikla heyrn
Þegar um heyrnarleysi er að
ræða er foreldrunum boðið upp á
fræðslu um kuðungsígræðsluað-
gerð og kynningu á táknmáli hjá
Samskiptamiðstöð heyrnarlausra
og heyrnarskertra. Þar er líka boð-
ið upp á táknmálsnámskeið fyrir
foreldra og aðra í folskyldunni.
Bryndís segir kuðungsígræðslu-
tæknina gefa börnum mikla mögu-
leika á að tileinka sér talmál ef þau
greinist nógu snemma til að nýta
sem mest af máltökuskeiðinu. Slík-
ar aðgerðir hafa 18 íslendingar, á
ýmsum aldri, farið í og síðustu ár
hafa þær verið gerðar á Hudd-
Óli Þór fæddist í mars 1999, al-
gerlega heyrnarlaus. Hann var
eins árs þegar heyrnarleysi hans
var staðfest og þá þegar var byrj-
að að hafa samskipti við hann á
táknmáli. Átján mánaða fór hann
í kuðungsígræðsluaðgerð til Sví-
þjóðar og er fyrsti og eini íslend-
ingurinn sem hefur fæðst heyrn-
arlaus og farið í slíka aðgerð.
Hann talar bæði táknmál og ís-
lensku og stendur nú, tveimur
árum seinna, næstum jafnfætis
heyrandi jafnöldrum sínum í tal-
skilningi og talþroska. Slíkt gerist
þó ekki fyrirhafnarlaust. „Þetta er
þrotlaus vinna hjá honum og
þeim sem í kringum hann eru, tal-
meinafræðingum, leikskólafólki
og okkur foreldrunum," segir fað-
ir hans Sigurjón Ólason. Móðirin,
Andrea Guðnadóttir, tekur undir
það: „Kuðungsígræðsla er ekki
kraftaverkalausn. Hún gefur
barninu tækifæri á að heyra en
eftirfylgnin gefur 99% af ár-
angrinum. Að sjálfsögðu gildir
annað um þá sem hafa lært að
tala áður en þeir af einhverjum
ástæðum missa heymina.“
Hljóðið angraði í fyrstu
Með kuðungsígræðsluaðgerð-
inni er tölvutæknin nýtt til hjálp-
ar. Aðgerðin er löng og tekur um
tíu tíma en búnaðurinn sem
settur er við eyrað er lítið stærri
en venjulegt heyrnartæki.
Tveimur mánuðum eftir að-
geröina á Óla Þór var í fyrsta
skipti kveikt á tækinu og það
stillt voða lágt í byrjun. Hann
ingesjúkrahúsinu í Stokkhólmi.
„Eftir aðgerðina fer barnið í gegn-
um mikla þjálfun sem talmeina-
fræðingur sér um. Markmiðið er að
talmál verði þess fyrsta mál en það
kunni jafnframt táknmál því tæki
geta bilað. í upphafi er heldur ekki
hægt að fullyrða hvort sú heyrn
sem bamið fær nægi því til að
stunda sitt nám á talmáli ein-
göngu," útskýrir Bryndís.
Börnin fljót að læra
„Táknmálið er fallegt og
skemmtilegt mál,“ heldur Bryndís
áfram og kveðst hafa lært það af
nemendum sínum í Heyrnleys-
ingjaskólanum. „Ég útskrifaðist úr
þekkti ekki hvað hljóð var og í
upphafi angraði það hann vem-
lega. Fyrstu mánuðina var hann
ósáttur við að fá á sig tækið en
fljótlega áttaði hann sig á að hann
gæti haft af því not.“ Spurður um
kostnað svarar Sigurjón: „Þetta er
dýrt í byrjun en á móti kemur að
Óli Þór sleppur að öllum líkind-
um við að þurfa túlkaþjónustu
alla ævi, að minnsta kosti í þeim
mæli sem annars hefði orðið. Út-
tekt á kostnaðarþáttum sem gerð-
Kennaraháskólanum 1977 og það
vor var auglýst eftir nýútskrifuð-
um kennurum til starfa við Heyrn-
leysingjaskólann. Við vorum fimm
sem réðum>okkur þótt við kynnum
ekki eitt einasta tákn. Ég tók að
mér bekk með heyrnarskertum
nemendum og einum heyrnarlaus-
um sem eldri og reyndari kennari
hjálpaði mér með og bar ábyrgð á.
Af þessum bömum lærði ég tákn-
mál og átti að heita kennari þeirra
í eitt ár. Síðan fór ég út til Svíþjóð-
ar til náms og var talandi á sænskt
táknmál þegar ég kom þaðan íjór-
um árum seinna.“ Spurð hvort ís-
lenska táknmálið sé erfitt svarar
hún. „Það er auðvelt að komast á
ar hafa verið erlendis sýnir að
þjóðhagslega hagkvæmt er að
greiða fyrir þessar aðgerðir."
Samskiptin dýrmæt
Sólborg er eini leikskólinn í
borginni sem hefur sérstaka deild
fyrir heyrnarlausa og heyrnar-
skerta og þar er starfsfólkið
talandi á táknmáli. Siginrjón og
Andrea segjast hafa fundið fyrir
gríðarlegum þroskamun hjá Óla
eftir hann komst inn í það samfé-
ákveðinn grunn, en til að geta rætt
það hnökralaust eða kennt, tekur
nokkur ár að læra það eins og önn-
ur tungumál. Eflaust nær maður
aldrei þeirri færni sem heyrnar- ’ -
lausir hafa, frekar en frönsku eins
og innfæddir, og það er eins með
táknmál og önnur mál að börn eru
miklu fljótari að ná því en fullorðn-
ir.“
MH í fararbroddi
Bryndís segir ráðgjafarþjónustu
við heyrnarskerta nemendur í al-
mennum skólum hafa dottið upp
fyrir eftir að sveitarfélög tóku við
þeim en segir Fræðslumiðstöð
Reykjavíkur lofa bót í þeim efnum
með haustinu. Brottfall úr skólum
vegna heyrnarskerðingar hefur
ekki verið mælt hér á landi en
Bryndís segir Menntaskólann í
Hamrahlíð eiga hrós skilið því að f
hann hafi veitt heyrnarskertum
verulega námsaðstoð. Tölvutæknin
sé lika mikilvæg. Stærsti þröskuld-
urinn í skólunum sé skilningsleysi.
„Það hefur oft verið ótrúlega erfitt
að opna augu kennara fyrir þvi að
þótt hægt sé að tala viö nemendur
óhindrað í rólegu umhverfi geti
þeir átt í erfiðleikum með að nema
nýjar greinar ef heyrnin er ekki í
lagi.“ Hún er ánægð með að náms-
bók með táknmálinu sé nú dreifl í
öllum grunnskólum enda séu börn
opin fyrir þvi og finnist það
skemmtilegt. „Ég læt mig ekki
dreyma um að fólk læri táknmálið
til fulls í stórum stíl en ég held að
við vinnum almennan skilning á
stöðu heyrnarskertra með þessu
framtaki," segir hún að lokum.
lag. „Á Sólborg er unnið frábært
starf og það eru forréttindi að fá 1
að hafa börnin sín þar, hvort sem
þau eru fótluö eða ekki,“ segja
þau. Sjálf tókust þau á við að
læra táknmál hjá Samskiptamið-
stöð og segja það að mörgu leyti
eins og hvert annað tungumála-
nám. Oli Þór hefur lært tvö mál
samtímis, táknmál og íslensku,
tíminn leiöir síðan í ljós hvort
þeirra hann velur sér sem sitt
fyrsta mál en hann á nú mögu-
leika á hvoru tveggja. „Það er ósk
okkar foreldranna að hann nái að
verða fullkomlega tvítyngdur og
teljum alls ekki óraunhæft að það
takist. Til að tryggja hámarksár-
angur þarf að fara með börn í f
kuðungsígræðslu eins fljótt og
hægt er til að nýta sem mestan
hluta málþroskaskeiðsins sem
stendur til ca sex ára aldurs. Viö
gátum því ekki valið kuðungsí-
græðslu fyrir Óla Þór á öðrum
tímapunkti," segir móðir hans
Andrea, Þegir smástund og segir
svo: „Heyrnarleysi er að sumu
leyti meiri fötlun á íslandi en
víða annars staðar vegna þess að
málsamfélagið er svo lítið.“ Sig-
urjón er sama sinnis. „Munurinn
á því að vera heyrnarlaus og ekki
heyrnarlaus er ekki síst sam- -c
skiptin við alla. Óli er fyrsti
heyrnarlausi einstaklingurinn
sem fjölskyldur okkar þekkja og
með því að gefa honum mögu-
leika á því að heyra og tala ís-
lensku er verið að opna fyrir
samskipti hans við ættingja og
vini. Þaö er mikils virði.“
Óli Þór fjögurra ára fæddist heyrnarlaus:
Talar nú bæði táknmál og islensku
A róló
DVWND SIGURÐUR JOKULL
Hjónin Andrea Guönadóttir og Siguijón Ólason, ásamt syninum Óla Þór Sigur-
jónssyni. Þegar Óli Þór fer í sund eöa baö er tölvan tekin af honum og þá
notar hann táknmáliö.