Dagblaðið Vísir - DV - 06.09.2003, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2003 SKOÐUN 11
Það er leikrit að læra
LAUGARDAGSPISTILL
Kjartan Gunnar Kjartansson
blaöamaður - kgk@dv.is
Á haustin þegar skólabjöll-
urnar taka að hringja til sinna
tíða birtast gjarnan á forsíð-
um biaðanna myndir af smá-
börnum á leið í skólann í
fyrsta sinn. Það er eitthvað
við þessar myndir sem fær
okkur flest til að hugsa sem
svo:„Æ, æ, greyin litlu."
Líklega er það augljós kvíðasvip-
urinn á þessum krflum sem vekur
samúðina eða allt of stór skólatask-
an sem þau rogast með. Þessi stóra
taska verður óhugnanlega táknræn
fyrir þá byrði sem samfélagið er í
þann mund að leggja á herðar
þessara litlu sálna.
„í skólanum, í skólanum ..."
Það hefur löngum þótt sjáifsögð
skemmtun að ljúga að börnum, s.s.
um tilvist Grýlu, jólasveina, tann-
álfa og Óla lokbrár, svo eitthvað sé
nefnt. Vinsæl skröksaga, sem mjög
er haldið að börnum við upphaf
skólagöngu, kveður á um það
hversu gaman sé í skólanum. Þessu
til áréttingar er skólabarnagælan
gamla og góða sem hefst á slagorð-
inu: „f skólanum, í skólanum, er
skemmtilegt að vera.“
Þessi þula hefur verið margtugg-
in kynslóð fram af kynslóð og ekki
að ástæðulausu. Hún á að sjá til
þess að þegar börnunum fer að
leiðast í skólanum þá kenni þau
ekki skólanum um heldur sjálfúm
sér.
Er ekki gaman í skólanum?
Og ekki er nóg að gert. Til að
hnykkja á þessum ljóta leik er
blessað barnið gert meðsekt í sam-
særinu með því að þvinga það til
ósannsögli. Mér erenn minnisstætt
frá fjölskylduboðum fyrsta skólaár-
ið mitt hvernig sama spurningin
dundi á manni úr öllum áttum frá
skælbrosandi frænkum og frænd-
konum: „Er ekki gaman í skólan-
um?“ Áður en skólaárið var úti var
maður búinn að ljúga að öfum og
ömmum og öllum hugsanlegum
frændum og frænkum að víst væri
voða gaman í skólanum. - Og hvers
vegna ekki? Ekki fór maður að
koma sér í klandur með því að segja
sannleikann.
Musteri meðalmennskunnar
Reyndar hefur mér löngum
fundist flestir barna- og unglinga-
skólar komast næst þvf að vera
musteri meðalmennskunnar og
hræsninnar þar sem undirgefni,
ófrumleiki og smáborgaraháttur
ræður oft ríkjum. Fyrir þessu eru
ýmsar ástæður og áreiðanlega erfitt
um vik að breyta hér til betri vegar.
Samnefnari samfélagsins
Það sem kannski fyrst og fremst
gerir skólastarfið flókið er fjöl-
breytileiki nemenda og forráða-
manna þeirra, með allar sínar
sérþarfir, tilædunarsemi og ónot.
Almenningsskóla - stjórnendum
hans og öðru starfsfólki - er bráð-
nauðsynlegt að halda uppi trúverð-
ugleika gagnvart öllum þessum
ólíku aðilum. í þeirri viðleitni sinni
þarf skólafólk að setja sig í stelling-
ar, sýna myndugheit og virðuleika,
sem ekki er alltaf innstæða fyrir, og
grípa til goðsagna um göfugt hlut-
verk skólans og margþvældra slag-
orða um menntun og manngildi.
Skóli og leikhús
Ég hlýddi eitt sinn á lærðan fyrir-
lestur heimsfrægs réttarheimspek-
ings um skyldleika réttarhalda og
leikhússins. Ég held að skyldleikinn
við leikhúsið eigi ekki síður við um
skólastarf, einkum í barna- og ung-
lingaskólum.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
skólinn fyrst og fremst leikhús,
kennarinn leikari og kennslustund-
Þegar öllu er á botninn
hvolft er skólinn fyrst
og fremst leikhús,
kennarinn leikari og
kennslustundin leikrit...
... Skólastjórinn er líka
leikari. Hann leikur
dramahlutverk fyrir ein-
staka nemanda efkenn-
arinn dettur út úr rull-
unni.
in leikrit. Það sem skiptir mestu
máli fyrir kennara er ekki undir-
búningur hans, eða það hvernig
hann kemur námsefninu til skila,
heldur hitt, að halda andlitinu
gagnvart nemendum sínum, hvað
sem á dynur.
Skólastjórinn er líka leikari.
Hann leikur dramahlutverk fyrir
einstaka nemanda ef kennarinn
dettur út úr rullunni. En hið vanda-
sama hlutverk skólastjórans er að
leika fyrir tvo vandláta hópa, ann-
ars vegar forráðamenn nemenda
og hins vegar fræðsluyfirvöld.
Hinn dæmigerði skólastjóri
Þetta er ekki heiglum hent. Þess
vegna hafa skólastjórar lengst af
verið ráðnir á flokkspólitískum for-
sendum. Þess vegna er hinn dæmi-
gerði skólastjóri tungulipur sátta-
semjari sem enginn skyldi treysta -
síst fyrir barninu sínu. Það er sjaldn-
ast meginhlutverk skólastjóra að sjá
til þess að börnum líði vel í skólun-
um eða börn séu að læra þar eitt-
hvað uppbyggilegt á markvissan
hátt. Ó nei - þeir eiga fyrst og fremst
að halda friðinn, hvað sem það
kostar. Þeir eiga a.m.k. að koma í
veg fyrir að ófriður innan skólans,
milli kennara, nemenda og forráða-
manna, komist í fréttir fjölmiðl-
anna.
Þess vegna er hinn dæmigerði
skólastjóri taugaveiklaður stuðari
milli ólflcra aðila - milli steins og
sleggju.
Slíkum skólastjóra er best lýst í
bók Péturs Gunnarssonar, Persónur
og leikendur. Þar segir um gagn-
fræðaskólastjóra Andra, aðalsögu-
hetjunnar: „Skólastjórinn var svo
stressaður að hann virtist fúllkom-
lega rólegur."
Skólagoðsögnin...
En það koma fleiri hér við sögu. f
rauninni tökum við öll þátt £ þessu
forkostulega skólaleikriti. Okkur er
öllum tamt að líta svo á að barna- og
unglingaskólar séu eitthvað annað
og meira en þeir ( rauninni eru. í
umræðum um skólamál er nánast
alltaf gengið að því sem vísu að skól-
arnir séu fyrst og síðast mennta-
stofnanir.
... og raunveruleikinn
Þetta er auðvitað meginfirra. ís-
lenskir barna- og unglingaskólar eru
fyrst og fremst geymslustofnanir.
Þeir gegna því meginhlutverki að
safna saman þéttbýlisbörnum og
halda þeim frá götunni svo að þau
fari sér ekki að voða og séu ekki að
þvælast fyrir hraðskreiðum bflum
og vinnandi fólki.
Auðvitað læra börn eitt og annað
í skólum. En fyrr má nú vera, frá sex
ára aldri og fram að samræmdum
prófum. Börn eru hvort eð er alltaf
að læra, hvar sem þau eru, og þarf
síst kennara til. Þokkalega greindur
unglingur getur undirbúið sig vel
fyrir samræmd próf á einum og
hálfum til tveimur vetrum þó hann
gangi ekki í barnaskóla frá fimm eða
sex ára aldri.
Við skulum líka hafa í huga að
bamaskólar eru sífellt að halda aftur
af námfúsum bömum og þeim hef-
ur oft tekist bærilega að gera greind
börn endanlega afhuga námi því að
í skólakerfinu okkar má helst eng-
inn skara fram úr öðmm.
í dreifbýlinu er þessi geymsluþörf
ekki jafn brýn og oft ekki fýrir hendi.
Þar hefur líka oft verið þörf fyrir
vinnuframlag barna. Af þessum
sökum var barnaskólahald og af-
staða til þess lengi vel allt önnur til
sveita, og kannski heilbrigðari - allt-
ént hreinskilnari - en í þéttbýli. f
sveitum tíðkaðist lengst af að börn
væm f skóla nokkrar vikur á vetri og
væm þar til að læra en ekki slæpast.
Og stóðu sig bara vel.
Auðvitað hafa skólarnir mennt-
unarhlutverki að gegna. En það er
ekki meginhlutverk þeirra, hvort
sem kennurum og skólastjórum lík-
ar það betur eða verr.
En þó skólarnir séu fyrst og
fremst geymslustofnanir er ekki þar
með sagt að það sé slæmt - eða að
skólarnir séu slæmir. Ég er þó nokk-
uð viss um að íslenskir barna- og
unglingaskólar geti verið miklu,
miklu betri en þeir eru.
Fyrsta skref okkar í þeirri viðleitni
að bæta skólana felst í því að kalla
hlutina.réttum nöfnum og hætta að
ljúga að sjálfum okkur - og
saklausum börnunum.