Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.2003, Blaðsíða 23

DV Fókus
7 8
Þótt bein sjálfsvörn
sé talin réttlætanleg
ástæða fyrir að
drepa annan mann,
þá telst refsivert að
myrða til að bjarga
lífi sínu með þessum
hætti.
einsdæmi í þá daga. Skipbrotsmenn
höfðu áður viðurkennt að hafa lagt
sér til munns kjöt látinna félaga
sinna, þegar hungurdauðinn blasti
við þeim, og jafnvel að hafa beinlín-
is drepið þá til þess að éta þá. Fram
að þessu hafði verið litið svo á að um
eins konar neyðarrétt sjómanna
væri að ræða í tilfellum sem þessum
og menn höfðu aldrei verið sóttir til
saka fyrir athæfi af þessu tagi, enda
þótt mörgum sem viðurkennt höfðu
mannát væri í reynd útskúfað úr
mannlegu samfélagi. Nú brá hins
vegar svo við að þremenningarnir af
Mignonette voru handteknir og
færðir fyrir dómara, sakaðir um
rnorð og mannát. Réttarhöldin
vöktu enn meiri athygli á rnálinu og
á þeim hátindi Viktoríutímabilsins í
Bretlandi sem þá var við lýði og allt
gekk út á fágaða mannasiði og sið-
iegt yfirborð, þá fór þessi saga um
mannát hinna óhefluðu sjómanna
sem eldur í sinu bæði um ríki Viktor-
íu og víðar um veröldina. Niðurstað-
an varð sú að þeir félagar voru
dæmdir til sex mánaða þrælkunar-
vinnu og mátti það út af fyrir sig
kallast vel sloppið, úr því yfirvöldin
fóru af stað með málssókn á annað
borð. Málið þykir reyndar enn hafa
nokkurt gildi f lögfræði f þeim skiln-
ingi að það er fordæmi um að þótt
bein sjálfsvörn sé talin réttlætanleg
ástæða fyrir að drepa annan mann,
þá telst refsivert að myrða til að
bjarga lífi sínu með þessum hætti.
Allir þrír fluttu síðan úr landi.
Tom Dudley fór til Ástralíu þar
sem hann kom undir sig fótunum
þótt hann ætti æ síðan við mikla for-
dóma að stríða vegna málsins og
væri aldrei kallaður annað en
Mannætu-Tom. Dudley er sagður
hafa kostað hreinsun á minningar-
steini sem settur var upp í kirkju-
garði nálægt fæðingarstað Richards
Parkers við Southampton. Steinninn
er til minningar um Parker og er því
haldið fram að Dudley hafi greitt
fjölskyldu í nágrenninu væna
summu fyrir að halda steininum
hreinum til allrar framtíðar. Sú fjöl-
skylda á hins vegar að hafa skamm-
ast sín svo mjög fyrir að tengjast
þannig þessari voðafega mannætu-
sögu að steinninn var aldrei hreins-
aður nema að næturþeli.
Verðlaun fyrir furðulegustu
tilviljunina
Þótt sagan um Richard Parker og
hin hörmulegu endalok hans hefði
vakið gífurlega athygli á sínum tíma,
þá fór svo að hún féO í gleymsku og
dá. Og enginn virðist á þeim tíma
hafa tengt hana við lítt þekkta bók
eftir bandarískan rithöfund sem þá
var látinn fyrir allmörgum árurn og
var reyndar enn ekki orðinn al-
mennilega frægur. Það var ekki fyrr
en árið 1974 sem þau tengsl urðu
opinber og þá fyrir tilverknað ann-
ars frægs rithöfundar. Sá var Arthur
Koestler, Mið-Evrópumaður sem
varð frægur fyrir skáfdsöguna Myrk-
ur um miðjan dag, þar sem hann
fjallaði um „hreinsanir" eins og þær
sem Jósef Stalín stóð fyrir innan
kommúnistaflokks Sovétríkjanna.
Koestler var um miðja öldina mjög
áberandi í pólitískri umræðu en
hann var líka mikill áhugamaður um
yfirskilvideg fyrirbæri og eftir að
hann og kona hans frömdu sameig-
inlegt sjálfsmorð árið 19XX, södd líf-
daga, þá runnu eigur hans til að
stofna rannsóknarstöðu um yfir-
náttúruleg efni við háskólann í Edin-
borg í Skotlandi.
Árið 1974 hafði Koestler hins veg-
ar boðið allhá verðlaun þeim sem
sendu sér besta dæmið um ótrúlega
tilviljun úr raunveruleikanum. Verð-
launin vann Nigel Parker, afkom-
andi bróður Richards Parkers - ef við
höfum skilið skyldleikann rétt. Alt-
ént þekkti Nigel þessi sögu frænda
síns og hafði lesið þá bandarísku
skáldsögu sem hún tengdist með
furðulegum hætti. Sú bók var The
Narrative of Arthur Gordon Pym eft-
ir Edgar Allan Poe en hún kom út í
íslenskri þýðingu Atla Magnússonar
nú fyrir jólin. Bókin er bæði æsileg
og skemmtileg sjóferðasaga, með
afar óvæntum endi, en meðal þess
sem áður drífur á daga söguhetjunn-
ar Pyms er þegar hann velkist um
Suður-Atlantshafið matar- og vatns-
laus dögum saman í litlum báti. Fé-
lagar hans heita Ágústus, Peters og
... Richard Parker. Það sem meira er,
Richard Parker er káetupilturinn um
borð, þótt hann sé reyndar öllu
meiri bógur en káetudrengurinn um
borð í Mignonette. Eftir mikið og
langt volk er þó farið að draga af
þessum Parker:
„Parker, þótt hann væri hryggi-
lega tærður og svo veikburða að
hann gat ekki lyft höfðinu upp frá
bringunni, var ekki jafnlangt leiddur
og hinir tveir. Hann þraukaði af mik-
illi þolinmæði, kvartaði aldrei og
reyndi að vekja von með okkur á all-
an hátt sem honum hugkvæmdist."
Hið skelfilega neyðarúrræði
Er þeir eru að þrotum komnir sjá
skipbrotsmennirnir fjórir til skips en
það fer framhjá án þess að taka eftir
þeim. Og þá verður ögurstund um
borð í báti þeirra.
„Þegar við höfðum róast að
nokkru héldum við áfram að horfa á
eftir skipinu uns við um síðir misst-
um sjónar á því, en loftið hafði fyllst
rakamóðu og léttur vindur var tek-
inn að blása. Um leið og það var al-
veg horfið sneri Parker sér skyndi-
lega að mér og svipur hans var
þannig að hrollur fór um mig. Hann
hafði á sér yfirbragð sjálfsstjórnar
sem ég hafði ekki tekið eftir hjá hon-
um fyrr en nú, og áður en hann
hreyfði varirnar sagði hjarta mitt
mér hvað hann ætlaði að segja.
Hann lagði til, í sem skemmstu máli
sagt, að einn af okkur skyldi deyja
svo að hinir fengju komist af...
Ég hafði í nokkurn tíma leitt hug-
ann að möguleikanum á að við
neyddumst til að lúta að þessu
hinsta, skelfilega neyðarúrræði og
hafði á laun ákveðið að mæta dauð-
anum í hvaða mynd eða við hvaða
kringumstæður sem væri, fremur en
að grípa til slíkra ráða. Og þessi
ákvörðun hafði ekki haggast að
neinu leyti við þær ógurlegu hung-
urkvalir sem ég nú leið. Þeir Peters
eða Ágústus höfðu hvorugur heyrt
uppástunguna. Ég tók Parker því á
eintal; og meðan ég í huganum bað
Guð um kraft til að telja hann af
þeim hræðilegu áformum sem hann
bjó yfir, vandaði ég um við hann í
langan ti'ma og þrábað hann á auð-
sveipasta hátt í nafni alls er honum
væri heilagt og hvatti hann með rök-
um af öllu því tagi sem alvara máls-
ins gaf tilefni til að beita, að láta
hugmyndina lönd og leið og nefna
hana við hvorugan þeirra hinna.
Hann hlustaði á allt sem ég sagði
án þess að reyna að andmæla nein-
um af röksemdum mínum, og ég var
farinn að vona að hann fengist til að
gera eins og ég óskaði. En þegar ég
hætti að tala sagðist hann vita mjög
vel að allt sem ég sagði væri satt og
að grípa til slíkra meðala væri hrylli-
legasti kostur sem manni gæti hug-
kvæmst; en að hann hefði nú þrauk-
að svo lengi sem mannlegt eðli fengi
afborið; að það væri ónauðsynlegt
að allir færust, þegar til greina kæmi
og jafnvel líklegt að með dauða eins
gætu aðrir bjargast um síðir; hann
bætti við að ég gæti sparað mér þá
fyrirhöfn að reyna að fá hann til að
hætta við ráðagerð sfna, því hann
hefði að fullu gert upp huga sinn um
þetta...
Hugmynd Richards Parkers
Þegar ég fann að honum varð
ekki haggað af neinu sem ég sagði í
mildum tóni, breytti ég um fram-
komu og sagði að hann hlyti að sjá
að ég hefði beðið minni skaða en
nokkur okkar við þau stóráföll er við
hefðum orðið fyrir; og að þar af leið-
andi væri heilsa mín og styrkur á
þessari stundu langtum meiri en
hans, eða þeirra Peters eða Ágústus-
ar; í sem skemmstu máli sagt væri ég
fær um að fá mínu framgengt með
valdi, ef mér þætti nauðsyn bera til;
og reyndi hann á einhvern hátt að
kynna þeim hinum blóðugar
mannætufyrirætlanir sínar, hikaði
ég ekki við að kasta honum í sjóinn.
Við þessi orð greip hann þegar um
hálsinn á mér og um leið og hann
dró upp hníf, gerði hann nokkrar ár-
angurslausar tilraunir til að stinga
mig í kviðinn; ekkert annað en ákaft
magnleysi hans kom í veg fyrir að
honum tækist að vinna þetta
grimmdarverk. Á meðan, þar sem ég
fylltist óskaplegri reiði, dró ég hann
út að hlið skipsins og var eindreginn
ásetningur minn að kasta honum
útbyrðis. En honum var forðað frá
þessum örlögum vegna íhlutunar
Peters, sem nú gekk nær, skildi okk-
ur að og spurði um orsakir illind-
anna. Parker sagði honum hverjar
þær væru, áður en ég gat fundið leið
til að hindra hann í því á einhvern
hátt.
Áhrifin, sem orð hans höfðu,
voru jafnvel enn skelfilegri en ég
hafði búist við. Bæði Ágústus og
Peters, en svo er að sjá sem þeir
hafi lengi alið með sér á laun sömu
óttalegu hugmyndina og Parker
hafði aðeins orðið fyrstur til að
brydda upp á, studdu hann í fyrir-
ætíun hans og kröfðust að henni
yrði strax hrundið í framkvæmd.
Ég hafði reiknað með að í það
minnsta annar þeirra réði enn yfir
nægum hugarstyrk til að taka af-
stöðu með mér í að standa gegn
sérhverri tilraun til að láta svo
hræðileg áform verða að veruleika;
og með hjálp annars þeirra hefði
ég ekki óttast að ég gæti ekki hindr-
að að það gerðist. En þar sem þær
væntingar mínar brugðust, varð
Skipbrotsmenn höfðu
áður viðurkennt að
hafa lagt sértil
munns kjöt látinna fé-
laga sinna, þegar
hungurdauðinn blasti
við þei.
fullkomlega nauðsynlegt að ég
hugsaði um öryggi sjálfs mín, því
frekari mótstöðu af minni hálfu
gætu félagar minir, svo hræðilegar
sem kringumstæður þeirra voru,
litið á sem næga afsökun fyrir að
neita mér um að gerast fullgildur
þátttakandi f harmleiknum sem ég
vissi að senn yrði að veruleika ..."
Enn einn Richard Parker ét-
inn?
Þeir félagar draga um mislangar
flísar og skal sá verða drepinn og ét-
inn sem fær minnstu flísina. Ágústus
og Peters draga strax langar flfsar og
eftir mikið taugastríð milli sögu-
mannsins Pyms og Richards Park-
ers, þá dregur Parker flísina sem
merkir að hann skuli deyja. Og sögu-
manninum Pym verður svo mikið
um að hann fær aðsvif.
„Ég rankaði við mér nógu
snemma til að verða vitni að lokum
harmleiksins með dauða þess
manns sem einkum hafði stutt að
því að setja hann á svið. Hann sýndi
alls enga mótstöðu og var stunginn í
bakið af Peters, en þar með féll hann
samstundis dauður. Ég fæ mig ekki
til að dvelja við þann ægilega máls-
verð sem á eftir fylgdi. Slíkt er hægt
að setja sér fyrir sjónir með hjálp
ímyndunaraflsins, en orð hafa eng-
an mátt til að láta hugann meðtaka
makalausan hrylling veruleikans.
Látum nægja að segja að eftir að
hafa slökkt brennandi þorstann sem
þjáði okkur í blóði fórnarlambsins
og komið okkur saman um að fjar-
lægja hendurnar, fæturna og höfuð-
ið og fleygt þessu, ásamt innyflun-
um, í sjóinn, gleyptum við í okkur,
bita fyrir bita, afganginn af líkaman-
um á fjórum síeftirminnilegum dög-
um.“
Bók Poes kom út 1838, fjörutíu
ámm áður en skútan Mignonette
lagði úr höfn með Richard Parker
innanborðs. Þessi tilviljun þykir að
vonum hin furðulegasta, en reyndar
hafa rannsóknir manna leitt í ljós að
vilji menn leggja fyrir sig sjó-
mennsku, þá sé nafnið Richard
Parker afar óheppilegt, því ólán og
hörmungar virðast beinlínis elta
menn með þessu nafni um leið og
stíga á skipsfjöl. Árið 1796 höfðu
sjóliðar í breska sjóhernum gert
uppreisn á skipalæginu Nore í
Thames-ánni. Þeirri uppreisn stýrði
fyrrum sjóliðsforingi að nafni Ric-
hard Parker og eftir að uppreisnin
hafði verið bæld niður var Parker
formálalítið hengdur.
Og árið 1846, þá fórst skipið
Francis Speight og með því hluti
áhafnarinnar. Aðrir komust af en til
þess að halda lífi áður en þeim var
bjargað, þá neyddust þeir til að grípa
til þess ráðs að éta hluta af líkum fé-
laga sinna. Og meðal sjómannanna
sem fórust - og voru því væntanlega
étnir - þá var einn sem hét ... Ric-
hard Parker.
Illugi@dv.is
Febrúar2003
„Þetta var ekki
poppur. “
EivörPáls-
dóttir tók þátt í
Eurovision, en
sigraði ekki.
„Það er ömurlegt
hvað ömurlegt
hvað íslenskir
skemmtistaður
eru mikill óraun-
veruleiki. Þar eru
flestirað leika einhvern
annan og mjögfáir eru þeir
sjálfir. Þess vegna held ég að
það sé mjög óraunverulegt
að œtla að fina maka sinn á
djamminu."
Kolbrún Bjömsdóttir
í Djúpu lauginni í
helgarviötali.
„Ég á enga vini sem hafa
verið í eiturlyfjum
eða öðrum al-
varlegum vand-
' rœðum. Hins-
vegar hefég séð
margafara illa að
ráði sínu. “
Jón Ólafsson
tónlistarmaður.
„Eina sem við
lœrum um Vatna-
jökul í skóla er að
hann erstærsti
jökull í Evrópu -
það gerir hann að
hálfgerðri klessu á landa-
kortinu. En hjá Ómari lifn-
aði hann við, hann gafokk-
ur það sem við eigum. Ef
eitthvað er tákn fyrir ísland
er það Vatnajökull. Björk
benti á að okkur vantaði
tákn. Ómargaf okkurþað."
Elísabet Jökuldóttir í við-
tali um hálendismál.
Hars 2003
„Get ekki
stjórnað mínu
lífi afótta við
1 að það líti illa
útgagnvart ein-
hverjum öðrum. Ég
hefaldrei gefið frelsi mitt
eftir til Sjálfstæðisflokks-
Hreinn Loftsson í viðtáli
eftir bolludagssprenging-
una miklu
„Hér er rekin á hendur
mér rógsherferð illra inn-
rættra manna í Sjálfstæðis-
flokknum. En hún rennur
út í sandinn þegar menn sjá
hver óheilindi þessara
manna eru. Eftir einn bœj-
arstjórnarfundinn á dögun-
um siguðu þeir meira að
segja löggunni á migsem
lét mig blása til að athuga
hvort ég vœri ölvaður á
bílnum. “
Andrés Sigurmundsson,
bœjarfulltrúi í Vestmanna-
eyjum, ómyrkur í máli á
hendur samherjum sinum í
bœjarstjóm.
flpril 2003
„Vissulega reyn-
ir talsvert á lík-
amann að vera
ólétt og eðlilega
er ég oft þreytt.
Það skal ég vel alveg
viðurkenna og ég sé enga
ástœðu til að vera að leika
einhverja ofurkonu. En
þetta er hins vegar afskap-
lega ánægjuleg tilflnning,
einsog það aðflnna spörkin
inn í maganum á sér. Að
uppgvöta þannig lífið sjálft
er alveg stórkostlegt. “
Þorgeröur Katrín Gunn-
arsdóttir þingmaður og
verðandi ráðherra í viðtali.