Dagblaðið - 05.05.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 5. MAÍ 1979.
11
nóvember 1977, fór Heyerdahl og tíu
manna alþjóðleg skipshöfn til þess að
sanna að Súmerar hefðu til forna get-
að útbreitt menningu sína með því að
nota vel haffær sefskip. Gat það
verið satt, eins og haldið hefur verið
fram í vísindaritum, að sefskipin í
Mesópótamíu hefðu aðeins verið not-
uð til flutninga á fljótum og ám? Eða
gátu þau flotið eins lengi og papírus-
skip Egyptanna, nógu lengi til þess að-
leggja að baki langar sjóferðir?
Sjóferð
Tígris-skipsins
Með aðstoð arabískra verkamanna
og nokkurra sefbátasmiða frá Titi-
caca-vatni í Bólivíu smiðaði Heyer-
dahl eftirlíkingu af sefbáti, byggða á
myndum frá tíð Súmera. Báturinn
var gerður úr bardi-sefi sem grær í
mýrum í írak, þar sem fljótin Efrat
og Tígris falla í Persaflóann.
w
Á þessu myndarlega skipi, byggðu úr
sefgrasi, sigldi Heyerdahl frá Persa-
flóa alla leið til indus-dalsins í
Pakistan.
Thor Heyerdahl ræðir málin við tvo af áhöfn sefbátsins Tígris sem sést i bak-
grunninn.
Sólþurrkað sefið var bundið í þykk
knippi og þegar það blotnar verður
það hart eins og kaðlar.
í sjóferðinni á Tigris strönduðu
þeir einu sinni og rétt sluppu við
árekstur við gríparstórt olíuskip á
hinum fjölfömu siglingaleiðum á
Persaflóa, en tókst einhvern veginn
að sleppa alla leið til Indus-dalsins í
Pakistan, þar sem fjölmenn menn-
ingarbyggð var til forna.
Þeir héldu síðan yfir Arabíuhaf og
inn í mynni Rauðahafs, en þar fékk
ferðin nokkuð snöggan endi, i Dji-
bouti í apríl í fyrra.
„Tígris-báturinn var enn ágætlega
haffær og hefði getað haldið mun
lengra,” sagði Heyerdahl. En styrj-
öldin milli Sómalíu og Eþíópíu varð
til þess aðaðrar hafnir í Rauðahafinu
voru þeim lokaðar.
Heyerdahl ákvað að láta hér við
sitja og sem áhrifamikil mótmæli
brenndi hann skip sitt, sem mótmæli
við styrjöldum yfirleitt.
Samt sem áður hélt Heyerdahl fast
við þá skoðun sína að leiðangurinn
hefði náð takmarki sínu, sem var að
sanna að skip Súmera um 3000 fyrir
Krist hefðu getað verið nothæfir far-
kostir í útbreiðslu menningar milli
Afríku, Mesópótamíu og Indus-dals-
ins.
„Hvað viðvíkur leiðöngrum af
þessu tagi verður þetta minn síðasti,”
sagði Thor í viðtalinu. ,,Ég veit ekki
um nein heimshöf, sem ég get tekizt á
við í þessu sambandi, og mér vitan-
lega eru ekki neinar bátagerðir til,
sem ekki hafa verið reyndar af öðrum
i svipuðum tilgangi. Ég hef hrakið
margar kerlingabækur og með
gerðum mínum komið af stað mikilli
umræðu. Og vísindin þurfa á um-
ræðu að halda.”
Núna vinnur hann að kenningum
sinum um vöggu menningarinnar og
hvar hún kunni að hafa staðið.
Hann hefur reynt að setja saman
nýjar uppgötvanir um forna manna-
bústaði á Möltu og í Bahrain og
tengja þá við mannabústaði í Nílar-
dalnum og í Mesópótamíu.
„Siglingafræði og þekking á -kipa-
smíðum hefur haft mikil áhril á líf
manna og siglingar. Það sem við
þurfum að komast að er, hvaðan fólk
lagði upp í ferðir til þessara staða.”
f' " ■"<
Viðhorf á haf réttarráðstefnu
Á fundi hafréttarráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna, sem nú er nýlokið í
Genf, snerust umræður að mestu um
þrjú efni. Réttarreglur um meðferð
hins alþjóðlega hafsvæðis og al-
þjóðastofnun, sem ætlunin er að
setja á stofn til að nýta það svæði,
reglur um skilgreiningu ytri marka
landgrunnsins og reglur um skiptingu
hafsvæðis og landgrunns milli
nálægra ríkja. Mál þessi eru öll mjög
athyglisverð, en þó skipta tvö þau
síðarnefndu íslendinga mestu.
Landgrunn
utan 200 mflna
Vinnubrögð á hafréttarráðstefn-
unni eru með þeim hætti, að tillögur
allar eru óformlegar og engar at-
kvæðagreiðslur fara fram, en niður-
stöður eru fengnar með mati for-
manna umræðunefnda á því hvað
telja megi að almenn samstaða náist
um. Við upphaf ráðstefnunnar lá
fyrir texti um landgrunnið og ytri
mörk þess fengin með þessum hætti,
sem segir að það skuli ná til botns og
botnslaga neðansjávarsvæða, sem
teygjast út fyrir landhelgi í eðlilegu
framhaldi af landinu til endimarka
landgrunnsins. Þó skal landgrunn
ekki ná skemmra út en 200 mílur frá
grunnlínum.
í þessu ákvæði eru mikilvæg
ákvæði mjög óskýr og þá einkum
hvað átt er við með hugtökunum
„eðlilegu framhaldi af landinu” og
„endimörk landgrunnsins”. í þeim
tilgangi að ráða bót á þessu hafa írar
lagt fram tillögu um, að endimörk
landgrunnsins verði skilgreint svo, að
það nái til landgrunnsstöpuls, land-
grunnsbrekku og landgrunnshalla.
Mörk landgrunnsbrekku og land-
grunnshalla eru nefnd brekkufótur
og segir i tillögum íra að þangað
skuli endimörk landgrunnsins ná,
sem þykkt setiaga á botni sé að
minnsta kosti 1% af fjarlægðinni til
brekkufóts.
Rússneska
tillagan
írska tillagan hefur hlotið umtals-
verðan stuðning einkum meðal
strandríkja, en einnig mætt andstöðu
hjá öðrum. Menn hafa einkum bent á
þá galla, að víðátta og þykkt setlaga
sé mjög misjöfn og tilviljunum háð,
auk þess sem erfitt sé að afla
nákvæmra upplýsinga um þau. Þá
telja sumir, að tillagan leiddi til of
víðáttumikils landgrunns. Rússar
hafa lagt fram tillögu til málamiðl-
unar, sem að hluta til er byggð á
þeirri irsku og er ætlað að draga úr
vanköntum hennar. Rússar leggja til,
að ríki eigi tvo valkosti um mörkun
landgrunns; með setlagaviðmiðun
með samahættiogiírskutillögunni,
eða með þvi að draga mörkin 60 míl-
ur frá brekkufæti. Þrátt fyrir þetta
ákvæði mega þó endimörk land-
grunnsins ekki liggja utan annað
hvort 300 mílna frá grunnlínupunkt-
um landsins eða 60 mílna frá 2500
metra dýptarlínu og virðast ríkin eiga
val um hvor viðmiðunin er notuð. Þó
má ekki nota viðmiðunina um 60
mílur frá brekkufæti þegar um
neðansjávarhryggi er að ræða. Rúss-
neska tillagan virðist nú vera sú til-
laga, sem mestar líkur eru á, að geti
orðið grundvöllur samkomulags.
Réttindi á
Reykjaneshrygg
Niðurstöður í þessum efnum geta
haft mikla þýðingu fyrir íslendinga
einkum hvað varðar réttindi á
Reykjaneshrygg. Reykjaneshryggur
er óumdeilanlega í eðlilegu frani-
haldi af íslensku landi. Álitamálið er
hve eignaréttur okkar nær langt
suður cftir honum og er fróðlegt að
athuga live langt hann næði eftir
ákvæðum rússnesku tillögunnar. Á
Reykjaneshrygg eru engin setlög, sem
teljandi eru. íslendingar hlytu því að
nota viðmiðunina um 60 mílur frá
brekkufæti. Nú orkar það tvímælis
hve langt suður eftir hryggnum
brekkufótur nær, en í skemmsta lagi
mun hann ná 100 mílur út fyrir 200
mílna mörkin. íslendingar fengju
samkvæmt því 60 mílna svæði
beggja megin hryggjarins frá brekku-
fæti og fyrir endá hans og næði þá
svæðið 160 mílur út fyrir 200 milur.
Ef brekkufótur yrði talinn ná lengra
til suðurs en áður greindi, lengdist
svæðið sem þvi næmi^ Þar með
erum við komnir út fyrir þær 300
mílur frá grunnlínu, sem rætt er um í
rússnesku tillögunr.i. Hins vcgar er
langt í 2500 metra dýptarlínu, en eins
og áður greindi heimilar rússneska
tillagan ekki að nöta þá viðmiðun urr,
hryggi.
Sérákvæðið um hryggi er ulkomið
af viðleitni til að koma í veg fyrir, að
ríki geti teygt landgrunnsréttindi
langar leiðir á haf út eftir neðan-
sjávarhryggjum og er það að sönnu
réttmætt að setja takmörk þar á. En
í dæmi íslendinga á Reykjaneshrygg
hefði sérákvæðið þaú áhrif, áQ
réttarstaðan yrði verri en ef um
almennt landgrunn væri að ræða,
enda gætu ríki samkvæmt rússnesku
tillögunni í mörgum tilvikum farið út
fyrir 300 milur frá grunnlinum með
landgrunn sitt. Þótt eðlilegt sé, að
ríki hagnist ekki á tilvist hryggja í
þessu efni. þá er óeðlilegt að þau séu
verr seli fyrir þa sök. Sérákvæði
rússnesku 'illögunnar un. hrvggi er
þvi ófullnægjandi sem rétiarrcgla og
óaðgengilegt fyrir Islendinga.
Ákvæði um endimörk landgrunns-
ins geta einnig varðað Islendinga um
ré’tarstöðu á Rockall svæðinu. Þar
hafa írar og Bretar áform um að
teygja sín botnsréttindi allt aQ 600
mílur á haf út. Færeyingar telja sig
einnig eiga þar réttindi. Réttarstaðan
þarna er flókin og reynir einnig á
reglur um skiptingu milli nálægra
ríkja, sem nú verður vikið að.
Skipting
milli ríkja
Miklar umræður urðu á hafréttar-
ráðstefnunni um reglur um skiptingu
réttinda milli ríkja, þar sem hags-
munir rekast á, einkum þar sem
skemmra er á milli þeirra en 400
milur.
Ágreiningur í þessu efni hefur
einkum snúist um það, að hve miklu
leyti skipting á að ráðast af sann-
girnissjónarmiðum og að hve miklu
leyti af miðlínureglu. Samstaða hefur
verið um, að skipting skuligerðmeð
samningum og við samningagerðina
skuli hafa hliðsjón af öllum aðstæð-
Kjallarinn
FinnurTorfi
Stefánsson
um sem máli skipta. Og sanngirnis-
sjónarmið og miðlína skuli nefnd í
textanum, en ágreiningurinn hefur
snúist um það, hvert skuli vera vægi
siðastgreindu atriðanna.
Jan Mayen
Niðurstaðan um þetta efni getur
haft verulega þýðingu fyrir íslend-
inga m.a. í væntanlegum samningum
við Norðmenn um málefni Jan
Mayens. Miðlína við Jan Mayen ligg-
ur nokkuð fyrir innan 200 milna
mörk okkar. Hins vegar er eyjan
óbyggð og ekki skilyrði þar til að
reka sjálfstætt efnahagslíf. Tillit til
sanngirnissjónarmiða gæti því ekki
leitt til annars en íslendingar héldu
fullum 200 milum þarna. En fleira
kemur til.
í uppkasti hafréttarsáttmálans er
ákvæði um, að klettar, sem ekki geta
haldið uppi mannlífi og haft sjálf-
stætt efnaha'gslif fái ekki efnahags-
lögsögu né botnsréttindi. Jan Mayen
er að sönnu eyja, en getur ekki vegna
veðurfars og íslaga haft sjálfstætt
efnahagslíf frekar en hún væri klett-
ur. Það orkar því mjög tvímælis
hvort Jan Mayen eigi að fá efnahags-
leg hafsréttindi yfirleitt. Ef þannig
yrði litið á, og svæðið yrði talið
alþjóðlegt fengju íslendingar auk 200
milna efnahagslögsögunnar veruleg
botnsréttindi á Jan Mayen s\æðinu,
auk afskiptaréttar af veiðum annarra
þjóða þar.
Grænland
Vægi sanngirnissjónarmiðanna i
texta hafréttarsáttmálans getur haft
víðar þýðingu fyrir íslendinga.
íslendingar hafa dregið mörk sinnar
efnahagslögsögu við Grænland eftir
miðlínu. Grænlendingar hafa hins
vegar ekki lýst yfir efnahagslögsögu
nema norður að 67. breiddargráðu,
sem liggur um Vestfirði. Strönd
Austur Grænlands er litt byggð,
hafnir fáar og ókleift að stunda
útgerð þaðan sökum íslaga, og er það
sennilega skýringin á þvi, að þeir
hafa ekki séð ástæðu til að taka sér
efnahagslögsögu á norðurslóðum.
Nú er það i sumum tilvikum bagalegt
fyrir íslendinga að geta ekki veitt
fyrir utan miðlínu við Grænland.
íslenska loðnan fer þannig stundum
út fyrir þá línu á flakki sínum um
hafið. Það er því álitamál hvort
íslendingum sé ekki kleift á grund-
velli sanngirnissjónarmiða, að öðlast
veiðiréttindi utan miðlínunnar, að
því leyti sem Grænlendingar hafa
ekki skilyrði til að hagnýta þau sjálf-
ir. Grænland er fyrir tengsl stn við
Dani í Efnahagsbandalagi Evrópu.
Hugsanlegt er, að Efnahagsbanda-
lagið taki upp á þvi að senda úthafs-
flota á þessi mið og kæmi þá upp ný
staða í málinu, sem íslendingar þurfa
að vera á varðbergi fyrir.
Finnur Torfi Stefánsson
alþingismaður
,,Ef svæðið yrði talið alþjóðlegt, fengju
íslendingar auk 200 mílna efnahagslög-
sögunnar veruleg botnréttindi á Jan Mayen
svæðinu, auk afskiptaréttar af veiðum ann-
arra þjóða þar.”
V