Dagblaðið - 15.04.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 1981
13
Þær byggja sínar áætlanir eingöngu á
hefðbundnum aðferðum við gerð
veitukerfa. Og eru þó sumar hverjar
komnar nokkuð til ára sinna, aðferð-
irnar þær. Tæknilega séð eru t.d. frá-
rennslislagnir hannaðar á nákvæm-
GENGK) FRA EINANGRUNARSTOKK UM LAGNIR.
Kjallarinn
Geir Andersen
á móti. Ar trésins er svo gjörsamlega
gleymt að í stað þess að halda uppi
merki gróðursetningar og gróður-
vemdar er hafin herferð fyrir því að
fjarlægja gróður og trjáplöntur sem
sáu fyrst dagsins ljós á „ári trésins”!
Til þess að rökstyðja þetta nánar
skal tekið dæmi af virðingarverðu
framtaki á vegum Melaskólans i
Reykjavík. Á vegum hans, nemenda
og foreldra nemenda voru um 2000
plöntur gróöursettar í grennd við
Reykjavík á „ári trésins”, nánar til-
tekið við Rauðavatn.
í blaðafrétt nú fyrir stuttu er greint
frá því að einmitt þetta svæði sé nú
skipulagt fyrir byggingar á vegum
Reykjavíkurborgar — og því verði
þessar „plöntur” — bara að víkja!
Og nú er líka ,,ár trésins” að baki
og komið „nýtt ár”, ár fatlaðra, og
fatlaðir ganga fyrir — í bili — þar til
ár „vatnsins” eða „bílsins” gengur í
garð.
Hræsnin er söm við sig
Fötlun manneskjunnar er með svo
margvíslegu móti og er í svo mikilli
nálægð við hvern einstakling að ekki
skilur nema sekúndubrot milli heil-
brigðis og fötlunar af einhverju tagi,
eins og mýmörg dæmi sanna, hvem
einasta dag. Breyting á slikum
aðstæðum gerir engin boð á undan
sér.
„Á dauða mínum átti ég von,”
hljóöar algengt orðtæki. Enginn
reiknar hins vegar með slysi, hvað þá
fötlun, allra sízt á sjálfum sér. Gjör-
breyting verður þó á viðhorfum
manns að því sekúndubroti liðnu sem
þarna skilur á milli.
En ættu viðhorfin að breytast svo
mjög? Auðvitað ekki. Nú ber þess að
gæta að t.d. fjölbreytni i hugsana- og
tilfinningalífi manna er nær óendan-
leg. Oft má deila um hvað heilbrigt sé
og hvað sjúkt en ljóst er líka að fjöl-
breytnin er geysimikil innan tak-
marka þess sem heilbrigt getur talizt.
Varúð í þvi mati er því mjög nauð-
synleg.
Eftir heimsstyrjöldina síðari ákvað
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (World
Health Organisation), sem i eiga
sæti fulltrúar frá sextiu og fjórum
þjóðum, að lita bæri á að heilbrigði
væri ekki einungis ástand þar sem
engir líkamlegir sjúkdómar væru til
heldur fæli það í sér fullkomna lík-
amlega, andlega og félagslega vellíð-
an. Varla verður hægt að skilgreina
heilbrigði betur.
Alkunnugt er hversu starfhæfi
manna sem heilbrigðir teljast er mis-
munandi og fjölbreytt. Sumum leikur
hvert starf í höndum þar sem aðrir
virðast með fimm þumalfingur á
hvorri hendi. Svipað á að sjálfsögðu
við um andlegar framkvæmdir.
í daglegu tali er starf venjulega
talið sá þáttur athafnalifsins sem
lýtur að öflun daglegs brauðs, þar
með taldar allar þær veraldlegu
nauðsynjar sem fengnar verða fyrir
reiðufé!
Fæstir eru fæddir undir þeirri
heillastjömu að geta valið og stundað
lífsstarf án þess að taka fjárhagshlið-
ina með 1 reikninginn að verulegu
leyti. Ennfremur má minnast þess
drjúga hóps sem vegna staðhátta, sið-
venja eða misskilnings á hæfileikum
lendir í störfum sem fyrr eða síðar
reynast misvalin og jafnvel ógeðfelld.
— Starf og hæfi eiga því hvergi nærri
alltaf samleið.
Sizt skyldi það gleymast að sál-
fræðilega séð er aðalstarf manna
ekki ætíð það sem skráð er í hag-
lega sama hátt og á dögum Róma-
veldis. Þyngdarlögmálið ræður, vatn
rennur niður í móti!
LPS-frárennsliskerfi
Undanfarin átta ár hef ég fylgzt af
vaxandi áhuga með þróun nýrra hug-
mynda um gerð frárennsliskerfa sem
sænskt fyrirtæki, Skandinavisk
kommunalteknik AB, hefur staðið
fyrir. Þetta kerfi er bandarískt að
uppmna og er þar nefnt Low
Pressure Sewer. Kerfi þetta hentar
sérstaklega vel i grýttu og mishæð-
óttu landi. Er við slikar aöstæður
sannað að unnt sé að spara umtals-
verðar fjárhæðir í stofnkostnaöi.
Skal ég nú lýsa kerfinu i örstuttu
máli.
Frárennslislagnir innanhúss og í
grunnum eru lagðar á hefðbundinn
hátt. Þar sem frárennslislögn kemur
sameiginleg frá húsinu er hún tengd
við bmnn úr trefjaplasti. í bmnnin-
um er dæla (eða dælur ef menn vilja
aukið rekstraröryggi). Dælan dælir
ekki aðeins öUu því skolpi sem i
bmnninn kemur heldur eru í henni
sérstök blöð sem saxa alla fasta hluti.
Og héðan í frá breytist kerfið tU
muna frá hefðbundnu kerfi. Leiðslan
frá dælunni miðað við einbýUshús er
nægjanlega við 40 mm. Um rennsUs-
halla þarf ekki að vera aö ræða.
Dælan hefur 35 mm lyftihæð. Kerfið
í götunum er siðan lagt eins og vatns-
veitukerfi, venjulega úr samsoönum
PEH-plaströmm. Viðasta rörið, og
þá oft safnrör frá stóm hverfi, er 110
mm (4 tm). Bmnnur með dælu er við
hvert hús. Dælan gengur algjörlega
sjálfvirkt og aðeins þegar þörf er á
dæUngu. Rafstraum fær hún frá við-
komandi húsi. Rekstrarkostnaður er
hverfandi.
Sameiginleg
lögn veitukerfa
Fyrir nokkrum vikum fór ég í
stutta heimsókn tU Skandinavisk
kommunalteknik AB þegar ég var á
ferð i Stokkhólmi, raunar annarra
erinda. Fyrirtækið hefur lagt fjöl-
mörg LPS-frárennsUskerfi víðsvegar
skýrslur og greitt er fyrir. Til eru þeir,
og eigi fáir, sem af Ulri nauðsyn eru
tjóðraðir við brauðstrit alla ævi en
hafa eigi að siður af svo miklum
manni að má að tómstundaathafnir
þeirra verða starfsstundunum drýgri
tU afkasta — með þeim afleiðingum
að lifsstarf þeirra verður raunvem-
lega tómstundaiðjan en brauðstritið
hverfur í gleymsku fyrú áhugamál-
inu.
Sú togstreita sem oft er háð miUi
brauðstrits og t.d. Ustsköpunar er al-
þekkt. Hún kemur þó sjaldan veru-
lega fram í dagsljósið nema þar sem
listhneigðin ber sigur af hólmi — með
frægð. Hinir, sem stritinu verða að
bráð, eignast siður sögu, nema helzt
stöku sjúkrasögu í minnisblöðum
geðfræðinga nútimans.
Engar heilbrigðisskýrslur gefa til
kynna og þaðan af síður rétta mynd
af þeim mikla fjölda manna sem
óvinnufær er en 1 daglegu taU telst tU
hinna heilbrigðu.
Það er því í hæsta máta grátbros-
legt þegar um það er deilt og rökrætt
hvort þeir sem timabundið eða al-
farið hafa horfið úr hringiðu hinna
svokölluðu heUbrigðu einstakUnga á
vinnumarkaði vegna fötlunar eigi að
taka þátt í venjubundnu lífi með
þeim kröftum og þeirri getu sem þeir
hafa yfir að ráða. í þessu efni sem
öðrum er islenzk hræsni söm við sig.
fslenzkt þjóðfélag stendur ekki á
svo traustum grunni efnahagslega,
umfram önnur, að það hafi efni á að
draga viðurkennda markalinu mUU
sekúndubrotanna sem skipta sköpum
um aðstæður fólks.
Allt fyrir atkvœðin
Á ári fatlaðra er reynt að ljúka ein-
í Evrópu, aUt norðan frá Svíþjóð
suður tU Grikklands. f öUum tilfell-
um telja þeir að um umtalsverðan
spamað hafi verið að ræða miðað við
hefðbundna rómverska aðferð.
Slikur sparnaður er þó að sjálfsögðu
mismunandi frá einum stað til
annars. Samanburðaráætlun er gerð
hverju sinni og á hverjum stað.
Það sem vakti óskipta athygli mína
nú i þessari heimsókn er að
Skandinavisk kommunalteknik AB
hefur haft forystu um og framkvæmt
Kjallarinn
Si0irðurGrétar
Guðmundsson
það sem eflaust margir hafa velt fyrir
sér hvort ekki væri framkvæmanlegt:
Að leggja öU veitukerfin; frárennsUs-
kerfi, vatnsveitu, fjarhitun, rafmagn
og sima i einu, i einn og sama
skurðinn, á eitt og sama dýpi, 60cm,
i einn og sama Styrofoam einangr-
unarstokkinn sem einungis er sand-
fylltur. Ég held að öllum ætti að vera
ljós sú mikla hagkvæmni sem það
hlýtur að vera að sameina gerð aUra
veitukerfa sem eina framkvæmd.
Allavega ætti sú staðreynd, að þetta
hverju af því sem lofað var 1 ræðum
og ályktunum undanfarinna ára. Þó
er það aðeins brot af því sem lofað
hefur verið.
Það er t.d. fyrst nú, 15 árum eftir
að teikning var gerð, að sundlaugin í
húsi Sjálfsbjargar er tekin 1 notkun!
Og mörgum verður á að spyrja hvort
bygging sundlaugar sé svo flókið mál
að það taki hátt á annan áratug.
En sannleikurinn er sá í allri sinni
dýrö að það er mikið mál að byggja
sundlaug á íslandi þegar hið opinbera
er annars vegar. Eða hvers vegna eru
sundlaugar af hæfUegri stærð ekki
við. hvert sjúkrahús? Það þurfa ekki
að vera neinar keppnislaugar heldur
litlar, þægUegar laugar sem sjúkl-
ingar, er náð hafa nægum framför-
um, gætu notaö.
Sundlaugarbygging er ekki flókin í
nútimaþjóðfélagi, hún er grunnur
sem lagt hefur verið í að- og frá-
rennsliskerfi fyrir heitt og kalt vatn.
Hér þarf engan sérstakan arkitektúr
eöa blöndunartæki af fullkomnustu
gerð. Um þetta biður enginn, nema
e.t.v. þeir sem verkið eiga að fram-
kvæma tU þess að ná upp nægum
kostnaði!
Það er í raun yfirþyrmandi hversu
hið opinbera kerfi er sér lítið með-
-vitandi um þarfir fólks sem öðru
fremur þarf á uppörvandi aðstæðum
og athvarfi að halda. Sundlaugar,
æfinga- og afþreylngasalir, ásamt
fjölbreyttu efni i innanhússsjón-
varpskerfi, sem njóta mætti frá eftir-
miðdegi til miðnættis fyrir þá sem
vilja, eru ekki aðeins nauðsynleg
hjálpartæki til þess að viðhalda lík-
amlegri, og ekki síður andlegri heilsu
fatlaðs eða hreyfihamlaðs fólks,
heldur ættu þau að vera skilyrði þess
sé mögulegt, að vera nægjanleg til að
jafnvel hér uppi á íslandi væri eyð-
andi nokkrum tíma og fjármunum til
að kanna hvort hér sé um valkost að
ræða sem í mörgum tilfellum gæti
sparað útsvarsgreiðendum talsverðar
fjárhæðir, stytt framkvæmdatima,
gert veitukerfin öruggari í rekstri og
einfaldað viðhald og viðgerðir.
Kóngarnir
í ríkjum sfnum
Þó ég hafi hér að framan minnzt á
væntanlega byggð við Rauðavatn er
það svæði ekkert aðalatriði í þessu
máli. Víðar skal byggja á höfuð-
borgarsvæðinu, t.d. mun Kópavogur
bráðlega fara að huga að uppbygg-
ingu í nýkeyptu Fífuhvammslandi og
svokallaðri Suðurhlíð. Mergurinn
málsins er sá hvort ekki sé nauðsyn-
legt að taka ríkjandi hugsunarhátt til
endurskoðunar. Erum við ekki æði
oft stirðnuð í ákveðnu fari? Svona
hefur þetta verið lengi, hvers vegna
skyldum við breyta til? Eitt er víst, að
þeir sem hérlendis reyna að brjóta
nýjum hugmyndum braut mæta oft
furðulegu tómlæti og mótbyr. En
það sem ég held að yrði erfiðasti
hjallinn að yfirstíga, til að fá fram ný
vinnubrögð við gerð veitukerfa
sveitarfélaga, eru allir smákóngarnir
sem vitt um land sitja i rlkjum
sínum, hver yfir sinni veitu. Fram að
þessu hefur þeim verið margt betur
gefið en samvinna.
Þeir sem geta þrýst á í þessu máli
eru sveitarstjórnarmenn, þeir bera
ábyrgð á hinni fjárhagslegu hlið.
Þeim ber skylda til að nýta sem bezt
það takmarkaða fjármagn sem hægt
er að verja til framkvæmda hverju
sinni. En þeir sem hafa mestra hags-
muna að gæta eru að sjálfsögðu
skattborgararnir, íbúar sveitarfélag-
anna, það eru þeir sem borga. Á það
eftir að sannast að þeir sem í lesenda-
dálkum dagblaðanna gagnrýndu
ósamræmda framkvæmd við
lagningu veitukerfa í stræti og torg
höfðu nokkuð til síns máls?
Sigurður Grétar Guðmundsson
pipulagningamelstari.
-
að elnstaklingar, sem þannig er ástatt
fyrir, vistist á stað til langdvalar.
Af samtölum þess er þetta ritar við
fólk sem býr í húsi Sjálfsbjargar í
Reykjavík var m.a. upplýst að fyrir
svo sem hálfum mánuði hefðu verið
hafnar reglubundnar innanhússsjón-
varpssendingar með ,,video”-spól-
um, öllum til einstaklega mikillar
ánægju og eftirvæntnigar.
„Video”-spólumar eru eins og
kunnugt er mikUl þymir í augum hins
opinbera kerfis sem viU þær feigar og
útlægar gerðar vegna þess að ein-
stakUngum hefur tekizt að sjá við því
miðaldamyrkri sem þeim og öUum
landslýð er boðið upp á og kallað
„dagskrá” í íslenzka sjónvarpinu.
Vonandi fer ekki eins fyrir þessari
nýjung og Kefiavíkursjónvarpinu a
sinum tima og sem varð hvatinn að
ótfmabærum rekstri hins islenzka
sjónvarps. — Enginn yrði svo sem
hvumsa þótt hið opinbera legði hald
á þau tæki sem einstakUngsframtakið
hefur nú rutt braut til almennra nota
vegna þess að langlundargeð fólks
gagnvart islenzka sjónvarpinu er
þrotið.
Það er mikið ógert í málefnum
fatlaðra hér á landi. En j>eir eru ekki
einir á báti í þeim efnum. Það hefur
víða verið gripið niður og sums
staðar verr af stað farið en heima
setið, þvi það sem gert hefur verið er
allt gert fyrir atkvæðin. Og það er
vegna þess arna sem raunveruleg
uppbygging í þjóðfélaginu er i mol-
um. — Vegakerfi vantar, flugvelli
vantar úti um landsbyggðina. Hvort
tveggja má byggja með skjótum
hætti. „Ný flugstöð” á Keflavíkur-
fiugvelli er gott dæmi um það hvernig
stjórnmálamenn standa í vegi fyrir
raunverulegri uppbyggingu. Á sama
hátt hafa þeir staðið i vegi fyrir full-
kominni likamlegri, andlegri og
félagslegrl velliðan þegna þessa þjóð-
félags.
Sameinuðu þjóðirnar halda áfram
að tilkynna ný .i,ár” og við höldum
áfram að taka það sem gefið að þetta
eða hitt „árið” þjóni sínum tilgangi.
En á meðan þjóðfélagið byggist á
hömlum sem eru lögverndaðar af
hinu opinbera, vegna ímyndaðs sið-
gæðis, verða þessi „ár” bara lík hin-
um, árin sem gleymast.
Gelr R. Andersen
„Hvers vegna eru sundlaugar af hæfilegri
stærö ekki viö hvert sjúkrahús?”