Dagblaðið - 30.07.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ1981.
13
\
Kjallarinn
Helga Sigurjönsdóttir
mynd ýmist verið hin góða móðir og
eiginkona eða mellan og gleðikonan
eða konan sem vill láta kvelja sig
(masókísk) eða allt þetta í senn. Og
hér stöndum við konur í dag. Við
erum enn vandamál og það er enn
ekki rúm fyrir okkur og okkar menn-
ingu, endurframleiðsluna og allt sem
henni fylgir. Við megum aðeins koma
og vera með strákunum í leiknum en
þeir vilja skammta okkur þekkinguna
og ráða leikreglunum. Við megum
umfram allt ekki taka höndum
saman einar og sjálfar (án karla-
hjálpar) og móta okkar eigin pólitík,
byggða á reynslu okkar og gömlum
menningararfi sem þrátt fyrir allt
hefur ekki tekist að eyða til fulls.
Þetta segi ég vegna þess að karlar al-
mennt snúast gegn kvennaframboði,
sama hvar í flokki þeir standa. Þar
eru þeir á einu máli sem oftar.
Kvennabarátta
í 500 ár
Engan þarf að undra þó að baráttu
hafi þurft til að kúga konur til
hlýðni. Um það er sagan samt sagna-
fá enda skrifuð af körlum. Margt
bendir til að galdraofsóknirnar sem
stóðu í nærfellt 300 ár (1400—1700) í
Evrópu hafi verið fyrsta atlagan gegn
þeim. Menn vita ekki hvað margir
voru brenndir en giskað hefur verið á
allt að 2 milljónir, og 90% þeirra
voru konur. Á þessum tíma kunnu
konur ráð til að takmarka barneignir
og þær kunnu líka að framkalla
fóstureyðingu. Þessi þekking fór á
bálið með konum. Var þessi sérþekk-
ing og kunnátta kvenna ekki ógnun
við karlveldið? Næsta skrefið í af-
vopnun kvenna hefur verið talið að
skapa goðsögnina um góðu konuna
og móðurina. Konuna sem umber allt
og vonar allt, þjáist og þegir. Þriðja
stigið og það sem við stöndum nú á er
konan sem neysluvara og kyntákn,
leikfélagi karla en jafnframt fullkom-
in eiginkona, útivinnandi að hluta.
Kannski háðu konur kvenréttinda-
baráttu á miðöldum í 300 ár en biðu
ósigur. Þá var ekki sparaður við þær
eldur og brennisteinn. Síðan líða 140
ár og þá rís næsta kvenréttindabylgja
um 1840 og stendur enn, með hléum
að vísu. Ég dreg mjög í efa þá sögu-
skoðun marxista að konur hafi ekki
vitað að þær voru kúgaðar fyrr en
þær fóru að vinna i verksmiðjum á
lágu kaupi. Mér er nær að halda að
manneðlið sé þannig að kúguðum líði
illa og þeir reyni að rísa gegn kúgun-
inni, bæði konur og karlar. Það hafa
konur verið að gera með litlum ár-
angri í 500 ár eða lengur. Og því
munu þær halda áfram þar til eðlilegt
jafnvægi kemst á milli kynjanna,
milli karlamenningar og kvenna-
menningar, þegar það besta hefur
verið vinsað úr báðum menningar-
heildum og hvorug rikir yfir hinni.
í þessari grein hef ég stuðst við
margt sem ég hef lesið um kvenna-
baráttu og kvennarannsóknir undan-
farin ár auk eigin reynslu í 10 ár I
kvennastarfi. Þvi miður er litið til um
þessi mál á íslensku, bókaforlögin
virðast hafa áhuga á flestu öðru en
svokölluðum „kvennamálum”. Ég
vil samt benda þeim sem vilja lesa sér
meira til á nokkrar bækur á ensku og
sænsku sem ég hef lesið nýlega og eru
í sama anda og grein þessi.
Phyllis Chester, Women and mad-
ness.
Barbara Ehrenreich, For her own
good, 150 years of the Expert’s
Adviceto Women.
Richard Evans, Kvinnorörelsens
historia i Europa, Australien och Nya
Zeeland 1840—1920.
Elin Wágner, Veckarklocka.
Helga Sigurjónsdóttir.
Álverið i Straumsvfk. DB-mynd.
Segja má að súrálsmálið fram til
þessa sé eins og pýramídinn sem
byggður var á hvolfi. Það þarf ekki
að taka það fram hér að ekki hefur
það fram til þessa verið talin góð
byggingaraðferð að byggja pýramída
á hvolfi. Allur málatilbúnaður, fram-
setning og upplýsingar eru eins og
skólabókardæmi um hvernig staðið
skal að tilbúningi, íkveikju og
sprengingu áróðursbombu. Fyrst í
vetur byrjar iðnaðar ráðherra að
dylgja með yfirverð á súráli Alusuisse
til ísal, nálægt fimmtíu milljónum
dollara. Siðan er leitað til
„óvandaðs” brezks endurskoðunar-
fyrirtækis. Það lætur binda hendur
sínar fyrir aftan bak með takmörk-
uðu umboði áður en það fer í athug-
unina og verður því að lýsa yfir að
„miðað við okkar takmarkaða
umboð” er þetta það sem við höfum
um málið að segja.
Með slíkri vinnuaðferð er ekki
unnið heiðarlega að málinu og ekki
mögulegt að fá endanlegar upp-
lýsingar til endanlegs mats því ótal
hlutir hafa hér áhrif á. Síðan er
brezka skýrslan gerð , .trúnaðarmál’ ’,
enginn má segja neitt, látnar eru leka
út upplýsingar úr skýrslunni en ein-
göngu þær sem henta málstað
iðnaðarráðherra. Þannig siast út i
þjóðfélagið grunsemdir um misferli
Alusuisse með loku fyrir allan eðli-
legan fréttaflutning. Þannig er leikin
sóló í formi einokunar upplýsinga-
miólunar í okkar svokallaöa frjálsa
þióöfélagi.
Svo loks þegar nefna þarf tölur
kemur á daginn að talan um 50
milljónir dollara hefur verið fleipur
eitt og standa ekki eftir nema rúmar
16. Fyrsta talan var 200% of há. En
þrátt fyrir handjárnun Cooper og
Lybrandverða þeir að benda á atriði
sem sett geta 16 milljónirnar í vafa og
mat sem getur gefið útkomu þess
eðlis að Isal hafi ekki verið hlunn-
farið, þvert á móti notið óeðlilega
góðra viðskiptakjara. Því miður
hefur almenningi ekki gefizt kostur á
að líta á málið í heild þar sem
skýrslan hefur ekki verið fáanleg en
eftir þeim upplýsingum, sem hafa
verið að birtast í blöðunum, iðnaðar-
ráðherra brjótandi trúnað á sjálfum
sér og hin blöðin birtandi það sem má
birta og Tíminn það sem ekki má
birta, liggur fyrir ljót saga.
Hagsmunir og
virðing í veði
Það sem almenningur verður að
hafa fyrst og fremst í huga er að hér
eru í veði hagsmunir og virðing
íslenzka lýðveldisins. í þessu tilfelli
eru gæzlumennirnir fyrst og fremst
ríkisstjórn íslands, fyrst og fremst
iðnaðarráðherra og stjórn ísal.
Hvernig er svo staðið að málatil-
búningi, þannig að hagsmunir og
virðing íslands glatist ekki? Gripið er
til eins auvirðilegasta svikabragðs
sem þekkist er reisa skal á altan mála-
tilbúnaðinn. Svikabragðið er oft
reynt að nota er menn eiga erfitt mál
að verja eða sækja, sem byggist á því
að fá fram sérhagstæða mynd til
árásar eða varnar með því að taka til
eitt atriði varðandi andstæðinginn,
slíta það úr sambandi við allt sem
gæti haft „óheppileg áhrif” og eftir
Súrálsmálið fram til þessa:
Eins og
pýramídi á
hvolfi
slíka einangrun að setja fram mynd
sem gæti verið langt frá réttu mynd-
inni. Hvað veröur um virðingu
manna og málstað þegar svo auvirði-
legt gegnsætt svikabragð er grunnur-
inn sem allt er byggt á??? Hvernig
væri hugsanlegt að þurfa að standa
fyrir framan alþjóðlegan dómstól
þar sem hlutir eru metnir af
gáfuðum, reyndum og menntuðum
dómurum sem byggðu úrskurð sinn
á alþjóðlegum mælikvörðum um
réttarstörf, réttaröryggi öllum til
handa, en ekki þeim aðferðum er
íslenzka rikisvaldið beitti gegn
þegnum sínum er það tók eignarnámi
eignarhlut einkaaðila í Áburðarverk-
smiðjunni hf.? Mun komið að því
síðar. Dómararnir væru nokkrum
vafa slegnir þvi að hörundsliturinn á
fslendingum væri hvftur. Allt væri
svo illa gert og kunnáttulítið að ekki
Kjallarinn
PéturGuðjönsson
A „Niðurstadan yrði sennilega sú, að til
væri þjóðflokkur hvítur á hörund, sem
væri jafnfrumstæður í ákveðnu tilliti og hægt
væri að fínna suður í Afríku.”
væri hægt að flokka þetta undir
kommúnísk skemmdarverk, þrátt
fyrir vitneskju um andstöðu Alþýðu-
bandalagsins um rekstur stóriðju í
eigu erlendra fyrirtækja. Niður-
staðan yrði sennilega sú að það væri
til þjóðflokkur, hvítur á hörund, sem
væri jafnfrumstæður í ákveðnu tilliti
og hægt væri að finna suður í Afríku.
Þegar ekki er betur að málum staðið
og sá ljóti leikur leikinn að misnota
herfilega aðstöðu til ákvörðunar upp-
lýsinga sem „trúnaðarmál” til þess
að setja allt í upplýsingabann að
kommúnískum sið, leyfa sér svo að
leika með leka trúnaðarmálsins og
upplýsingagjöf að eigin geðþótta
dögum saman eftir dylgjur og talna-
rugl 6 mánuðum áður og skapa sér
með þessum óþverrabrögðum sams
konar aðstöðu og stjórnvöld hafa í
sambandi við fréttaflutning fyrir
austan tjald, þá er betur heima setið
en á braut farið.
Atburðir undanfarinna daga sýna
okkur betur en margt annað hversu
frumstæðir við erum í mörgu tilliti og
hversu glámskyggnt þjóðfélagið er að
mörgu leyti þegar meira að segja
Dagblaðið, okkar frjálsa óháða dag-
blað, lætur iðnaðarráðherra nota sig
athugasemdalaust í þessari austan-
tjalds fréttaiðju sinni. Upphrópanir
Þjóðviljans um hverjir séu góðir ís-
lendingar og hverjir séu ekki góðir
íslendingar, þegar menn vilja ekki at-
hugasemdalaust kokgleypa allan
ósómann, er nú ekki til þess fallið að
bæta úr skák.
Forsagan
En það er ógeðfellt hverjum
góðum íslendingi að setjast í sæti
iðnaðarráðherra, þess ráðherra er fer
með mál Isal, án þess að veruleg til-
raun sé gerð til þess að staðið sé við
alla samninga og að reyna að fá fram
breytingar á þeim samningum sem
fyrir eru. Aðstæður eru svo
breyttar að telja verður fullkomið
sanngirnisatriði að lagfæringar verði
á samningnum gerðar. Um þetta geta
allir íslendingar verið sammála. En
hafi verið gerðir samningar til ákveð-
innar timalengdar um ákveðið fast
verð á ákveðinni afurð, eins og raf-
orku í þessu tilfelli, byggða á verði
sem byggði á byggingarkostnaði og
endurgreiðslu kostnaðar raforku-
versins, sbr. Búrfellsvirkjun, þá
myndi ég telja útilokað að alþjóða
dómstóll myndi taka að sér að dæma
breytingu á þeim samningi.
Jafnvel þó svo að dómurinn félli á
þann veg væri það ekki fyrr en eftir
dúk og disk því að hvor á að græða
meira Pétur eða Páll, Alusuisse eða
ísland? Þvf verður ekki svarað eftir
reglum lögfræðinnar heldur mati á
fjölda þátta er til álita koma.
Hverjar eru svo erfðirnar sem
iðnaðarráðherra okkar tekur við frá
fyrirrennurum sínum? Þegar samið
var upprunalega við Alusuisse var
staðan sú að fjármálastofnun sem
lagði fram fjármagnið gerði það að
skilyrði að tryggð yrði sala á rafork-
unni þegar raforkuverið yrði full-
búið. Þessi þáttur hafði verið algjör-
lega vanræktur svo að þegar til kom
og allt var að komast i tímahrak var
aðeins einn aðili eftir, Alusuisse.
Auðvitað skildi Alusuisse að það
hafði í hendi sér hvort Búrfellsvirkj-
un yrði byggð á þeim tíma sem hún
var byggð eða ekki. Auðvitað skildu
yfirmenn Alusuisse hver samnings-
aðstaða þeirra var og svo íslending-
anna. En það var annað og meira og
verra. Mér er ekki kunnugt um að
kallaðir hafi verið til erlendir sér-
fræðingar í samningagerð við fjöl-
þjóðafyrirtæki til þess að sjá um
samningana eða i það minnsta að
vera til allsherjar ráðgjafar um gerð
þeirra.
Alusuisse hafði meira en hálfrar
aldar reynslu í gerð slíkra samninga
en við enga. Við hverju var að búast?
Við þurfum ekki lengi að gá þar til
við gerum okkur Ijóst að það þýðir
ekki að tefla fram viðvaningum í
samningagerð sem krefst mikillar sér-
fræðiþekkingar og reynslu. Auðvitað
voru íslendingar dæmdir til að tapa
við slíkar aðstæður. Við erum enn
þann dag í dag að borga fyrir þessa
yfirsjón.
Hér skiptir ekki máli þótt nokkrir
pólitíkusar með slæma samvizku
fyrir flokk sinn geri upphróp með
gífuryrðum um „rammgera,
njörvaða, trausta” samninga, eða að
þeir skuli nú ganga til samningsverka
af „hugdirfsku og kjarki”. Slikoröa-
tiltæki gcra menn bara að litlum
kjánum þegar staðreyndin blasir við,
að biðja þurfti Alusuisse um endur-
mat og breytingar á gerðum
samningum árið 1975, og sama er
aftur uppi á teningnum núna.
Er það furða að maður spyrji,
hvers konar heilabú er í þessum
mönnum? Er það furða þótt
íslendingar beri lægri hlut í samning-
um þegar þeir bjóða almenningi upp
á slikan rökþvætting? Enginn að-
standandi samninganna gerði sér
minnstu grein fyrir að verið var að
binda verð til 25 ára og því bar að
reyna að fá upplýsingar um hvort
væri líklegra hækkun eða lækkun
orkuverðs. Sannast hér ennþá einu
sinni að „syndir feðranna koma
niður á börnunum”.
Ekki tókst betur til á Grundar-
tanga. Samstarfsaðilinn, Union
Carbide, var orðinn svo uppgefinn á
íslendingum að hann borgaði 850
milljónir króna á þeim tíma til þess
eins að vera laus við okkur og þakk-
aði sínum sæla. Þá var n'h koinið í
tímahrak og ElkemSpie ctv ket eini
tiltæki aðilinn. íslenzka rikið á jú 2/3
af fyrirtækinu en raunverulegur
eignarréttur er af íslendingum tekinn
með veitingu neitunarvalds til handa
þeim sem aðeins á 1/3, um öll mál-
efni félagsins, líka um hækkun raf-
orkuverðs og algjöra umsjón á sölu
afurðanna. Meðal siðmenntaðra
manna í viðskiptum er þetta algjör
niðurlæging.
Pétur Guðjónsson