Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1984, Blaðsíða 61

„Nykrar eru sem kunnugt er, gráir að lit, og mjög likir hestum, en lifa í
vatni. Einnig eru til nautgripir sama eðlis. En þessi vatnadýr eru þó auðþekkt
frá hinum venjulegu húsdýrum, því eyru þeirra, hófar og klaufir snúa aftur.
Ekki mega þau heyra nafn sitt nefnt, þá stökkva þau út i það vatn, sem þau
halda sig í.
Svo er sagt, að á bæ einum ónafngreindum, hafi ókunnug kýr, grá að lit,
komið eitt kvöld með heimakúnum. Var hún mjólkuð og gekk það nokkrum
sinnum. Eitt sinn kom gestur að þessum bæ, í þann mund, sem verið var að
mjólka ókunnu kúna, og sagði við stúlkuna: „Þú ert þá að mjólka fjandans
nykur.“ Við það stökk kýrin úr haftinu, og sást aldrei framar. Gesturinn
hafði séð að eyru og klaufir sneru aftur, en stúlkan hafði ekki tekið eftir því.“
6. Sœkýrnar á Stafnesi (Gullbringusýslu).
Eftirfarandi saga birtist í Þjóðsagnakveri Magnúsar Bjarna-
sonar á Hnappavöllum. Rvík 1950, bls. 66-67.
„Björn hét maður. Hann bjó á Stafnesi eða Hvalnesi, fyrir sunnan, og var
á dögum á miðri 18. öld.
Það bar til eitt sinn, er hann kom út úr húsi sínu, að hann sá hvar kýr
nokkrar voru skammt frá bænum, sem hann þekkti ekki, og vissi hann að
þær áttu ekki heima á bæjunum i kring.
Litlu siðar sá hann hvar stúlka kom upp úr sjónum, og fór upp fyrir
kýrnar, og rak þær ofan í sjóinn. Sýndist honum hún bera sig til, eins og hún
væri að vaða vatn, þegar hún kom upp á þurrt land, því hún hélt vel upp
um sig fötunum, þegar hún færðist upp á þurrt, og betur og betur, eftir því
sem hún fór lengra frá sjónum, og lét þau síga niður eftir því sem hún kom
nær sjónum, og sleppti þeim alveg, er hún kom í sjávarmál, og hvarf svo í
sjóinn með kýrnar. Stúlka þessi var í bláu fati með rauðum upphlut.
Bóndinn sem sá þetta var talinn sannorður og áreiðanlegur maður.“
Saga þessi minnir mikið á söguna „Sœkýr í Breiðuvík“
(Borgarfirði eystra), í Þjóðsögum Jóna Árnasonar I, 129 (sjá
grein mína bls. 88), en aðeins í þessum tveimur sögum, er
getið um kúasmala, sem gengur úr sjó með sækúnum. Hvergi
hef ég annarsstaðar heyrt þess getið, að sæbúar sýnist vaða
vatn uppi á landi, en e.t.v. er það rökrétt ályktun af því, að
heimkynni sæfólksins er í sjónum.
Annars minnir sagan fullt eins mikið á huldukúasagnir, og
ætti e.t.v. fremur að flokkast með þeim, t.d. eru rautt og grænt
einkennislitir huldufólksins.
Að lokum má geta þess, að Saxi hinn fróði.segir sœkú hafa
63