Vísbending - 20.12.2002, Blaðsíða 27

VISBENDING
etta voru góð ár og ákaflega lærdómsrík. Það var af ráðnum hug,
að ég gerðist embættismaður hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum að
loknu námi og ekki háskólakennari, af því að mig langaði til að afla
mér ijölbreyttrar reynslu af hagsljóm: mig langaði að dýfa hendinni í
kalt vatn og kynnast heiminum. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn var og er
enn að minni hyggju einn bezti og skemmtilegasti skóli, sem hægt er
að hugsa sér í þessu skyni, einmitt vegna þess, að viðfangsefnin þar
em svo íjölbreytt. Ég starfaði í þeirri deild Sjóðsins, sem var þá og er
enn taugamiðja starfseminnar og aflstöð, og ég var á ferð og flugi
spum. Hann var hagfræðingur, höfundur nútímaþjóðhagfræði eins og
við þekkjum hana og mjög að mínu skapi: tjölhæfur, íjöllyndur, knú-
inn átfam af óslökkvandi umbótaástríðu og ríkri réttlætiskennd - og
ritsnillingur að auki. Aðdáun mín á honum er sömu ættar og aðdáun
mín á Jóni Sigurðssyni forseta, Einari Benediktssyni og Halldóri Kilj-
an Laxness, sem ég spyrti reyndar saman í lítilli bók og sjónvarpsþátta-
röð urn hagstjómarhugmyndasögu Islands íyrir nokkmm ámm. Það er
sorglegt til þess að hugsa, að Keynes dó í miðju dagsverki rétt rösk-
lega sextugur að aldri; slíkir menn þyrftu helzt að endast í hundrað ár.
Reynslan varðar veginn: þegar fyrir-
huguðum virkjunarframkvœmdum er
lýst sem mesta hagsmunamáli tiltekins
byggðarlags um margra áratuga skeið,
þá œttu skattgreiðendur - og orku'
notendur! - að grípa um veskið sitt.
þessi ár um allar álfur heimsins með sendinefndum að semja um
lán og leggja á ráðin um hagstjóm, enda þótt mér gæfist einnig tóm
til eigin rannsókna. Ég lærði mikið, að mér fannst, af mér eldri og
reyndari mönnum. Gjaldeyrissjóðurinn er feiknarlega skemmtilegur
og líflegur vinnustaður, af því að starfsliðið er svo fjölbreytt og flinkt
og hefur auk þess frá svo mörgu að segja víðs vegar að.
Kynni mín af vandamálum fátækra þjóða hófust á þessurn ámm og
kveiktu áhuga minn á efnahagsumbótum í fátækraríkjum þriðja
heintsins - áhuga, sem hefur enzt mér fram á þennan dag og markað
rannsóknir mínar í auknum mæli síðustu ár. Reyndar hef ég haldið
áfram að vinna svolítið með Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, bæði að
rannsóknum og þjálfun embættismanna í aðildanikjum Sjóðsins.
Hefði ég hafið störf í háskóla strax að loknu námi, þá hefði rannsókn-
aráhugi minn og val viðfangsefna ef til vill beinzt í aðrar áttir. Ég þótt-
ist sjá þetta fyrir og ákvað því strax á menntaskólaárunum fyrir 1970
að hafa þennan háttinn á: að afla mér hagnýtrar hagstjómarreynslu að
loknu námi, helzt í Sjóðnum, og leita mér síðan að háskólastarfi - og
þetta gekk eftir. Þegar ég hafði starfað í Sjóðnum í tvö ár, fékk ég
óvænt boð frá Alþjóðahagfræðistofnuninni við Stokkhólmsháskóla
um að koma þangað gestur til rannsóknastarfa. Ég hafði aldrei verið
á Norðurlöndum að neinu gagni og tók boðinu fagnandi, fékk síðan
tilboð um að hverfa þangað nokkm síðar í fullt starf við rannsóknir
og þekktist það boð, því að mér fannst ég þá hafa verið nógu lengi í
Sjóðnum og Washington. Ég var á leiðinni heim: ég ætlaði ekki að
verða íslendingur í útlöndum.
Hvaða frœðimenn, innlendir eða útleiidir, hafa liaft mest áhrif á
þig sem hagfrœðing ígegnum tíðina?
s
Eg hef, að svo miklu leyti sem ég get um það dæmt sjálfur, mót-
azt fremur af viðfangsefnum mínum, ferðalögum og bóklestri
en af þeim mönnum, sem ég hef lært af eða unnið með. Þeir em samt
ófáir: fyrir utan þá, sem hafa kennt mér eða starfað með mér gegnum
tíðina, hef ég til þessa skrifað ritgerðir og bækur með einum sextán
meðhöfundum frá tíu þjóðlöndum auk tveggja Islendinga, fyrrnm
nemenda minna, þeirra Gylfa Zoega, sem er nýorðinn prófessor í við-
skipta- og hagfræðideild Háskóla íslands, og Tryggva Þórs Herberts-
sonar, forstöðumanns Hagfræðistofnunar Háskólans. Ég hef haft
ntikið gagn og gaman af samstarfinu við alla þessa menn.
Mest er skuld mín þó, að ég hygg, við John Maynard Keynes, sem
áður var nefndur og ég kynntist að sjálfsögðu aðeins af lesui og af-
Ég hef einnig með árunum lært að meta þá menn, sem Keynes stóð
á öxlunum á: einkum Adam Srnith og Alfred Marshall. Smith var
heimspekingur í Glasgow og gerði hagfræði að sjálfstæðu viðfangs-
efni og fræðigrein. Rit lians em hafsjór af frumlegum og skemmtileg-
um hugmyndum - og ferðasögum manns, sem fór næstum aldrei að
heiman, heldur ferðaðist í huganum með því að hlusta á sögur ann-
arra frá tjarlægum löndum. Mai'shall var kennari Keynes í Cambridge
á Englandi og er rétt nefndur faðir rekstrarhagfræðinnar. Hann skrif-
aði kennslubók, sem margar kynslóðir hagfræðinga lásu sér til gagns
og yndisauka og lesa enn, bók, sem er gersamlega sneisafull af fág-
aðri snilld.
Á síðustu vikum liefur ríkisstjómin selt hlut sinn bœði í Lands-
bankanum og Búnaðarbankanum til kjölfjárfesta og má þvísegja
að frelsið í bankakerfinu hafi aukist til nuina. Unibœtur á þessum
markaði hafa engu að síðurtekið rúman áratug en eins ogjón Sig-
urðssoii sagði í viðtali við Vísbendingu á síðasta ári þá stóð Sjálf-
stœðisflokkurinn í vegiJýrirslíkum umbótum í upphafi tíunda ára-
tugarins. Að hve mikhi leyti liafa tímasetningar haft álirif á þróun
markaðarins og livaða áhrif getur aukið frelsi komið til með að
hafa á íslenskt viðskiptalíf?
27