Frjáls verslun - 01.05.1939, Blaðsíða 20

5. Heimildin til þess að leita aðstoðar ríkis-
valdsins til verndar eignunum.
Löggjafarvaldið er að sjálfsögðu ekki bund-
ið við að láta þessar heimildir allar eða óskert-
ar fylgja öllum eignaréttindum. Það getur
svipt sumar eignir tilteknum heimildum al-
gerlega eða rýrt þær að meira eða minna leyti.
Slík ákvæði eru undantekning frá almennu
reglunni, og því er hæpið að leggja meira í
þau en víst er, að í þeim felist.
B. Einu ákvæði gjaldeyrislaganna, sem
snerta þetta atriði, eru í 1. gr., 1. mgr. og 2.
gr. Samkv. 1. gr. hafa Landsbanki íslands og
Útvegsbanki íslands h. f. einkarjett til þess að
verzla með erlendan gjaldeyri, þar til öðruvísi
kann að verða ákveðið. Og í 2. gr. er sagt, að
ríkisstjórninni sé heimilt að ákveða, að eng-
an erlendan gjaldeyri megi láta af hendi, nema
með leyfi gjaldeyris- og innflutningsnefndar.
E. t. v. mætti ætla, að 2. gr. ætti við allan
erlendan gjaldeyri, hvort sem hann væri í eign
bankanna eða einstaklinga, og að yfirleitt öll
afhending hans væri óheimil án þess leyfis.
Þegar nánar er að gætt, sést samt, að svo má
ekki skilja þetta ákvæði. Fyrst og fremst mun
orðatiltækið „láta af hendi“ einungis eiga við
sölu á erlenda gjaldeyrinum.12) Og í öðru lagi
getur þetta einungis átt við bankana. Það sést
á því, að einstaklingar eru skyldir að láta af
hendi við bankana þann gjaldeyri, sem fæst
fyrir íslenzkar afurðir og aðrar vörur, sem
fluttar eru til útlanda, alveg án tillits til vilja
gjaldeyris- og innflutningsnefndar. Orðalag
greinarinnar sýnir líka allt, að þessi mun vera
meiningin.
2. gr. gjaldeyrislaganna, sbr. rg. nr. 7, 1935,
2. gr., 1. mgr., er því einungis takmörkun á
einkarjetti bankanna til þess að verzla með
erlendan gjaldeyri. Af greininni má enga á-
lyktun draga um heimildir þær, sem einstakl-
ingar kunna að hafa um sinn gjaldeyri.
Þegar leysa á úr því atriði, er þess vegna
aðeins nauðsynlegt að athuga 1. gr.
Einkaréttur bankanna til að verzla með er-
lendan gjaldeyri skerðir að sjálfsögðu þær heim-
ildir, sem menn annars hafa um gjaldeyri sinn:
Þeim eru allar þær athafnir bannaðar, sem tal-
izt geta verzlun með gjaldeyri.
Af þessum ástæðum skiptir mjög miklu máli
að fá úr því leyst, hvað felist inni í þessu orði.
Lögin sjálf gefa enga skýringu á þessu hug-
taki.13) Þess vegna verður að skýra það eftir
þeim bendingum, sem lögin eða reglugerðirnar
kunna að gefa, og merkingu þess í almennu máli.
Sögnin „að verzla“ og nafnorðið „verzlun“
FRJÁLS VERZLUN — MAÍ 1939
eru notuð í tveim merkingum. í lagamáli eru
þau yfirleitt þröng, tákna þar starf ákveðinn-
ar stéttar, að reka viðskipti með verðmæti14) í
atvinnuskyni. Mjög fer það þó eftir atvikum,
hvað íslenzk lög heimfæra undir hugtakið. í al-
mennu máli felst meira í hugtakinu. Þar táknar
það yfirleitt alla þá starfsemi, sem fólgin er í af-
sali á verðmætum gegn einhverjum öðrum verð-
mætum.
Hvorug þessi merking virðist eiga óskorað
við í þessu sambandi, eins og sézt á því, sem
á eftir fer.
1 fáum orðum má segja, að í einkarétti bank-
anna til að verzla með erlendan gjaldeyri sé
fólginn réttur þeim til handa til að vera annar
aðili sérhvers löggernings inter vivos, þar sem
erlendum gjaldeyri er afsalað að öllu leyti gegn
endurgjaldi, sem greitt er í íslenzkum gjald-
miðli.
Skulu nú hin einstöku atriði þessarar skýr-
ingar athuguð nánar og jafnframt hver áhrif
þau hafa á heimildir manna um gjaldeyri sinn.
1. Það liggur í hlutarins eðli, að bankarnir
eru aðeins annar aðilinn í þeim viðskiptum, sem
hér fara fram. Hinn aðilinn er óhjákvæmilega
annaðhvort sá, sem selur bönkunum gjaldeyrir-
inn, eða þá sá, sem kaupir hann af þeim, að
fengnu leyfi gjaldeyris- og innflutningsnefnd-
ar. Af bessum ástæðum er ekki hægt að segja,
að bankarnir hafi einkarétt til að kaupa eða
selia erlendan gjaldeyri.
2. Orðið verzlun í almennu tali, nær einung-
is yfir bá heimild, sem nefnd er ráðstöfun á
eign með löggerningi. Það er ekki talin verzlun
þótt menn hagnýti sér eignir sínar. Þess vegna
getur eigandi erlends gialdevris t. d. lagt hann
inn í erlenda banka og feno-ið vextina. eða lagt
hann í fvrirtæki erlendis on revnt. að græða á
honum bannig. TTndan hngtakinu fellur einnig
ef sknldhpimtnmenn o-ano-a að eio-nnm skuldu-
nauts til lúknino-ti skuidnm hans. Þess veoma
varnar ákvæði 1. gr. bví t. d. ekki, að erlendnr
gialdevrir sé kvrrsettnr eða tekine fiámámi.
iafnvel bntt oærðarbeiðandi sé útlendingur.
Lntta, gildir pkki síðnr, bótt einnngis sé nm
kröfur á útlending að ræða. Ekki er bað held-
ur að verzla menn einn sma. hótt hún renni í
arf til annarra. án aðcrovðq arfieifanriq. tsbr.
síðar um arfloiðcshO. Oo- hótt menn ieiti aðatoðar
ríkisvaldsins til verndar eio-nm sínnm. væri ekki
hæot að seo-ia. að heir verzluðu með hær.
3. Til hess að hæot sé að tala um verzlun,
verður löggerm'nmirine ennfremur að vera inter
vivos. Þótt maður ráðstafi eignum sínum eftir
sinn dag með arfleiðsluskrá, yrði ekki sagt, að