Frjáls verslun - 01.05.1939, Qupperneq 21

hann verzlaði með þær. Engir löggemingar
mortis causa falla undir hugtakið verzlun. Slíka
löggerninga geta menn því gert viðvíkjandi
gjaldeyri sínum eins og öðrum eignum.
4. Að afsala þurfi verðmætinu að öllu leyti,
þ. e. að eigendaskipti verði að eigninni, til þess
að löggemingurinn geti talizt verzlun, virðist
felast í orðinu í almennu tali. Það er ekki talin
verzlun, þótt eign sé t. d. veðsett eða leigð. Þess
vegna hafa þo'r, sem erlendan gjaldeyri eiga,
heimild til að stofna til sérstakra réttinda yfir
honum í þágu annars manns. Af þessum ástæð-
um er t. d. heimilt að veðsetja, lána og taka að
láni erlendan gjaldeyri.
5. Þá er heldur ekki hægt að tala um verzlun,
nema eitthvert endurgjald komi fyrir það verð-
mæti, sem ráðstafað er með löggeraingi. Að
gefa eign sína yrði ekki kallað að verzla með
hana. I daglegu tali er hinsvegar hægt að tala
um verzlun, bótt eudu'-gjaldið sé greitt í öðru
en gjaldmiðli. Skipti eru líka kölluð verzlun. Að
þessu leyti skilur á milli merkingar orðsins í
almennu máli og í lögunum, eins og nú verður
sýnt.
6. Ýms ákvæði laganna og reglugerðanna
virðast svna, að með orðinu verzl i sé aðeins átt
við bá ráðstöfun á erlendum gjaldevri. har sem
endurgjaldið fvrir hann er greitt með íslenzk-
um gialdmiðli. 1 reglugerðunum er aðeins
minnzt á bær ráðstafanir á erlendmn gjaldevri.
sem nefndar eru ,,kaup“ og „sala“, sbr. t. d.
rg. nr. 7, 1935, 2. gr., 1, mgr. og rg. nr. 115,
1) Rg. nr. 129, 31. des. 1937 kveður svo á í 1. gr.:
„Fyrst um sinn, þangað til öðruvisi verður ákveðið,
gilda ákvæði rg. nr. 7, 11. jan. 1935, um gjaldeyris-
verzlun, innflutning o. fl, ásamt breytingum og viðauk-
um á þeirri reglugerð 7. marz 1935, 7. maí 1935, 27. júlí
1936 og 11. okt. 1937“.
Við þessa upptalningu ber þess að gæta, að rg. 7.
marz 1935 var felld úr gildi með rg. nr. 115, 11. okt.
1937, sbr. 4. gr. Þar sem rg. nr. 129, 1937 telur báðar
þessar rg. eiga að vera í gildi, verður vafalaust að líta
svo á, að ráðherra hafi sézt yfir, að búið var að fella
rg. 7. marz 1935 úr gildi, og rg. 11. okt. 1937 komin í
hennar stað. 1. gr. rg. nr. 129, 1937 verður því að lesa
eins og „rg. 7. marz 1935“ stæði þar ekki.
2) Þegar hér og síðar er talað um „bankana“, er átt
við Landsbanka íslands og Útvegsbanka íslands h.f.,
sem hafa einkarétt til að verzla með erlendan gjaldeyri.
3) Ráðherra er því óheimilt að veita einstökum mönn-
um eða fyrirtækjum svonefnda frjálsa valútu, ef henn-
ar er aflað fyrir þau verðmæti, sem greinin nefnir. Því
síður hefir gjaldeyrisnefnd þennan rétt. Bankarnir geta
ekki heldur leyst menn undan þessari skyldu. Einka-
1937, 2. gr., eða ráðstafanirnar falla undir þessi
hugtök, þótt ekki séu þær nefndar þessum nöfn-
um, sbr. 1. nr. 73, 1937, 2. gr., rg. nr. 7, 1935, 1.
gr. 1. mgr. og rg. nr. 115, 1937, 1. gr., 1 mgr.
Af þessu virðist mega ráða, að einkaréttur bank-
anna nái aðeins til þess að vera annar aðili við
kaup eða sölu á erlendum gjaldeyri.
Um kaup og sölu er því aðeins talað, að and-
virði hins keypta eða selda sé af kaupanda greitt
í íslenzkum gjaldmiðli. Sé endurgjaldið fólgið í
öðrum verðmætum, t. d. vöru eða vinnu, er lög-
gerningurinn ekki nefndur kaup. Þessari sömu
takmörkun verður hugtakið verzlun að sæta í
því sambandi, sem hér um ræðir.
Þessi niðurstaða er hreint ekki óeðlileg, eftir
því sem á undan er gengið. Það væri lítt skilj-
anlegt, að heimila mönnum að gefa erlendan
gjaldeyri, en banna þeim hinsvegar að afla
fyrir hann einhverra verðmæta, sem sjálfum
þeim og þjóðfélaginu gæti orðið að notum.
Af bessu leiðir, að eigendur erlends gjald-
eyris geta aflað sér hverskyns verðmæta fyrir
hann, — nema íslenzks gjaldmiðils hjá öðrum
en bönkunum. Þeir geta t. d. ferðast fyrir hann
í útlöndum og greitt allan viðurgerning með
honum.18)' Um erlendar vörur ber þess samt að
gæta, að þótt menn hafi heimild til að verja
hinum erlenda gjaldeyri sínum til greiðslu á
þeim, þá er ekki heimilt að flytja þær inn nema
með leyfi gjaldeyris- og innflutningsnefndar,
sbr. upphaf 2. gr. 1. nr. 73, 1937 og rg. nr. 7,
1935, 6. gr. 1. mgr.
réttur þeirra til gjaldeyrisverzlunar og skyldan aö setja
þeim ákveðinn gjaldeyri, er ekki lögfest í þágu þeirra
út af fyrir sig, heldur til að stuðla að hagkvæmri nýt-
ingu hins erlenda gjaldeyris í þágu viðskipta fslands við
aðrar þjóðir.
4) f 4. gr. rg. nr. 7, 1935, sbr. rg. nr. 56, 1936, erp
sett ákvæði, sem stuðla eiga að þessu.
5) Hafi menn átt íslenzkan gjaldeyri í útlöndum, áð-
ur en bannað var að flytja hann út, væru þeir vítalaus-
ir af að kaupa sér útlendan gjaldeyri fyrir hann. Ann-
að mál er, að auðvelt væri sjálfsagt ekki að koma slík-
um kaupum í kring, þar sem bannað er að flytja ís-
lenzkan gjaldeyri inn í landið.
6) Ákvæði rg. nr. 115, 1937, 3. gr., 1. mgr. á auðsjá-
anlega að hafa stoð í 1. mgr. 1. gr. 1. nr. 73, 1937, þar
sem bannað er að flytja til og frá útlöndum íslenzkan
gjaldeyri Ákvæði rg. er því einskonar skýring á því
hugtaki. En þar gengur rg. of langt. Orðin „skuldbind-
ingum, sem hljóða um greiðslu í íslenzkri mynt eða eiga
að greiðast í íslenzkum peningum“, fela í sér miklu
meira en lagt er i hugtakið gjaldeyri í almennu máli.
Hvað verðbréfum viðvíkur, eru þau ekki heldur í laga-
FRJÁLS VERZLUN — MAÍ 1939