Frjáls verslun - 01.02.1952, Side 7

sönnun um það, hver eiturbyrlarinn hafi verið, því að
ekki virðast miklar líkur vera til þess, að stúlkan hafi
ráðið sér sjálf bana. Það var, eins og vant var og
lengi var síðan, að málsmeðferðin var þunglamaleg
og lagakrókum og flækjum var beitt af hálfu aðilja
og jafnvel annars dómarans, að því er höf. segir,
og varð það auðvitað til þess að tefja og torvelda rann-
sókn málsins. Gefur höfundur bæði mynd af málsmeð-
ferð, svo sem hún var hér á þeim dögum, og af heima-
lífi á Bessastöðum um þær mundir, og er ritgerðin yf-
irleitt hin fróðlegasta og ljóst og vel rituð. Þó virðist
höfundur lúlka umboðsskrána til síra Þorleifs Arason-
ar og Hákonar sýslumanns Hannessonar, sem skipað
var að rannsaka málið, of þröngt. Þeir áttu að rann-
saka það, hverir kynnu að vera valdir að dauða stúlk-
unnar. Poul nokkur Kinch hafði borið vitni í Kaup-
mannahöfn um samtal sitt við stúlkuna og um líðan
hennar á Bessastöðum. Hér segir, að honum hafi í
rannsókn málsins verið stefnt til saka um það, að
hann hafi gefið rangan vitnisburð í Kaupmannahöfn.
I stefnunni er þetta að vísu ekki rétt orðað, því að
dómendur í máli AppoBoníu Schwartskopf höfðu,
eins og höf. segir, ekki heimild lil saksóknar á hendur
Kinch vegna vitnisburðar hans, enda kom ekki til
þess, en þeir hlutu að hafa heimild til þess að prófa
það, hvort hann gæti veitt frekari fræðslu um málið,
og hvort hann vildi standa við það, sem hann hafði
borið í Kaupmannahöfn fyrir notarius publicús. Það
virðist og vera misskilningur höf., að amlmaður og
þær mæðgur hefðu getað mótmælt og átt að mólmæla
því, að þeim væri stefnt til að hlýða á vætti manna, unz
einhver bönd bærust að þeim í rannsókn málsins.
Stefnan bar það með sér, að grunur hafði að þeim
beinzt, og þau voru því gerð að sökunautum. Því út
af fyrir sig gat enginn mótmælt, með því að rannsókn-
ardómari verður að ráða því, hverja hann telur í
öndverðri rannsókn sökunauta og hverja venjuleg vitni.
Svo var það þá, og svo er enn í dag. Hitt á rannsókn að
leiða í 1 j ós, hvort dómari liefur hitt á réttu mennina.
Onnur ritgerSin er um „Þórdísarmálí8,“ er höf. nefn-
ir svo. Atburðir gerast á tveimur fyrslu tugum 17.
aldar. Tómas nokkur Böðvarsson og systir konu hans,
Þórdís Halldórsdóttir, eru sökuð um barneign saman.
Varðaði slíkt brot þá lífláti samkvæmt stóradómi.
Konan sver fyrir mök við alla karlmenn, en barn elur
hún nálægt 5 mánuðum síðar. Samt kveðst hún engan
karlmann hafa kennt. Verður rekistefna mikil út af
þessu. Hún er færð til alþingis, þar sem Herluf Daa
höfuðsmaður skipar að ])ína hana til sagna um faðern-
ið, en lögmenn og lögrétta neitar að gera það, með því
að það sé andstætt íslenzkum lögum, sem og hárrétt var.
Svo gefur höfuðsmaður út heimildarlausa skipun um
pyndingu kvenna í þessu skyni, og þær pyndingar ætlar
umboðsmaður hans að framkvæma á þingi í héraði.
Þegar konunni er hótað pyndingum, og henni er sýnt
píslartækið, gugnar hún og segir mág sinn vera af
valdan þunga hennar, e/ nokkur sé. Þá ætlar umboðs-
maður að fá dóm um handtöku Tómasar, en Guðbrand-
ur biskup narrar (er óhætt að segja) umboðsmann frá,
en iþá kemst Tómas undan á hesti sínum og náðist aldr-
ei. Konan er loks dæmd af lífi á alþingi 1618 af um-
boðsdómurunum tveimur, sem konungur hafði hingað
sent. Og hafði málið þá verið 9 ár á döfinni. Er þarna
merkilegt sýnishorn af réttargæzlu þeirra daga. Frænd-
semi konunnar við lögmenn og fleiri stórmenni í hér-
aði og um land allt og samband Guðbrands biskups
við Tómas Böðvarsson mun skýra seinagang máls þessa
og undankomu Tómasar. En höf. rekur þessi atriði þó
ekki. Annars er yfirlit hans mjög greinagott.
Þri&ja ritgerSin er um Sunnifumáli'ö, sem frægt er,
bæði meðan það var á döfinni og jafnan síðan. En
ekki veit ég til þess, að nokkur hafi að gagni rakið
það, fyrr en höf. Hann kannar heimildir rækilega og
leiðir af þeim frásögn um sökina og rekstur hennar.
Fer ekki hjá því, að hann leiðrétti ýmislegt, sem áður
var skráð eftir munnmælum, eins og vant er að þurfa.
Systkinin Jón og Sunnifa Jónsbörn eiga barn saman.
Það var auðvitað dauðasök samkvæmt stóradómi, enda
eru þau dæmd til dauða árið 1740. En seinast á ár-
inu 1741 elur Sunnifa annað barn, sem hún kenndi
Hans Wium sýslumanni, en hann synjaði. Hún var þá
sögð hafa lýst Jón bróður sinn föður fyrir sýslumanni,
enda játaði Jón sig vera föður að barninu, en stúlkan
slóð þó jafnan á því síðan, að sýslumaður ælti barnið.
í stappi um þetta og embættisafglöp sýslumanns í sam-
bandi þar við, stendur síðan alla tíð til 1758. Og er
hér enn eitt dæmi um málarekstur á þessum tímum.
Voru þau svstkin þá bæði dauð. En sýslumaður slapp
nokkurn vegnn óhremmdur að lokum samkvæmt dómi
hæstaréttar Danmerkur, en almenningsáli'tið mun þó
hafa dæmt hann brotlegan, enda má segja, að ekki
hafi fengizt full vissa um faðerni að seinna barni
Sunnifu.
FjórSa ritger'öin nefnist „MorSiÖ í Eyjum“. Það mál
mun almenningi hafa verið lítt kunnugt. Var því svo
varið, að um 1690 var kona sökuð um morð á bónda
sínum með aðstoð systur sinnar og annarrra kvensnift-
ar. Heimildir eru heldur fátæklegar um mál þetta, og
hefur höf. auðvitað rakið málið samkvæmt þeim, og
gerl það vel ef'tir föngum. Er mál þetta, sem einnig lá
allmörg ár á döfinni, spegill af réttargæzlu í lok 17.
aldar.
FRJÁLS. VERZLUN
7