Frjáls verslun - 01.04.1962, Blaðsíða 3

hefur með liöndum og þær stofnanir, sem eru ríkis-
eign, svo- sem skipaútgerð, skóla, sjúkrahús, vita-
og vegamálaskrifstofur, landssíma og ríkisútvarp.
Ríkisstjórnin getur mælt fyrir um, að stofnanir, scm
styrktar eru mcð fé úr ríkissjóði, skuli skipta við
Landssmiðjuna um smíði þá, sem þær þurfa að láta
gera innanlands, enda sé um sambærilegt verð og
vinnubrögð við aðrar sams konar smiðjur að ræða“.
1 frumvarpinu og greinargerð með því er svo rakin
þrenns konar fjárhagsleg hjálp, sem ríkissjóður veiti
Landssmiðjunni. Ríkissjóður leggur til lóð fyrir
byggingar, styrkir smiðjuna með ábyrgð fvrir láni,
og auk þess er rætt um lánsfé, er smiðjunni verði
veitt í fjárlögum. Upprunalega var það nýmæli í
frumvarpinu, að gert var ráð fyrir að starfsmenn
Landssmiðjunnar fengju tækifæri til þess að ávaxta
sparifé sitt þar á þann hátt, að þeim væri greiddur
arður af fé sínu í jöfnu hlutfalli við gróða smiðj-
unnar eftir þeim reglum, sem ráðherra setur. Þetta
atriði var tekið út úr frumvarpinu, og munu starfs-
menn Landssmiðjunnar sízt hafa saknað þess.
Sjálfstæðisflokkurinn lagðist eindregið gegn frum-
varpinu um landssmiðju og í nefndaráliti þing-
manna hans var stuðzt við álitsgerð Helga H.
Eiríkssonar, þáverandi skólastjóra. Hann bendir þar
á, að með frumvarpinu sé ríkið að lcggja út í harð-
vítuga og ójafna samkeppni við eina grein íslcnzks
iðnaðar. Að vísu væri ákveðið, að verð og vinnu-
brögð skuli vera sambærileg, en bæði er það, að
vinnubrögðin er ekki hægt að meta fyrr en eftir á,
og auk þess er lengi hægt að vefja og deila um
það, livað séu sambærileg vinnuljrögð og jafnvel
verð líka. Ilversu alvarlega þetta atriði skyldi tekið,
sést á því, að í greinargerðinni með frumvarpinu
er ])etta tekið fram: „Ef litið er á hag ríkisins í
heild, getur oft svo farið, að rétt sé að hafa hlið-
sjón af fleiru en upphæð tilboða einna, er dæma
skal um réttmæti þess, að ein ríkisstofnun notfæri
sér störf annarrar. Ef sjúkrahús landsins lætur t. d.
Landssmiðjuna smíða fjölda rúmstæða og greiðir
henni fyrir ])að eitthvað hærri upphæð en unnt
hefði verið að fá verkið unnið fyrir annars staðar,
])á hefur ríkissjóður því aðcins taj)að þessari uj)p-
ha^ð, sem hækkunin nemur, að Landssmiðjan, sem
einnig er eign ríkisins, hafi eigi haft samsvarandi
hagnað af verkinu. Með öðrum orðum: Þó tekið
sé hærra tilboði frá Landssmiðjunni en öðrum,
skiptir það litlu máli, því að þá hagnast ríkisfyrir-
tækið Landssmiðjan um það, sem annað ríkisfyrir-
tæki eða ríkisstofnun tapar“.
Áður en frumvarpið var samþykkt, var fyrir til-
stilli Sjálfstæðismanna bætt inn í greinina, sem
ég las upp áðan: „Enda séu vinnubrögð og verðlag,
að dómi ríkisstjórnarinnar, ekki óhagstæðari en
annars staðar innanlands, og getur ráðherra látið
sanna með útboði, að svo sé, þegar um meiri háttar
verk er að ræða“. Um skyldu til útboða var þó
mun skemur gengið en breytingartillögur Sjálf-
stæðismanna fólu í sér.
Onnur hlunnindi, sem Landssmiðjunni voru veitt,
eru þau, að hcnni var gert greiðara fyrir um láns-
fé og rekstrarfé en keppinautunum. Landssmiðjan
greiðir að vísu tekjuskatt eftir sömu reglum og
hlutafélög, og reiknast fé á höfuðstólsreikningi sem
væri það hlutafé, en hún er ekki útsvarsskyld að
öðru leyti en því, að hún greiðir 5% af nettóágóða
sínum í borgarsjóð samkvæmt sérstökum lögum
frá 1924 um aukaútsvar ríkisstofnana.
Landssmiðjan hefur víðtækt verksvið af ríkis-
fyrirtæki að vera, þar sem hún, eins og lögin segja,
annast alls konar smíði einnig fyrir einstaklinga
og félög, en henni hefur ekki nægt. það, því að hún
hefur lagt inn á svið verzlunar og umboðssölu. í
Morgunblaðinu í dag og undanfarna daga hefur
verið birt auglýsing frá Landssmiðjunni um Arnold
keðjur og hjól, og áður hafa verið auglýstar Dexion
hillugrindur og vinklar, og Bolinder Nohab vélar
og varahlutar. Þá má nefna asfalterað bárujárn
og j)lastj)lötur, Perspex, sem komi í stað glugga og
loks Atlas Copco loftverkfæri og loftþjöpj)ur, sem
Landssmiðjan hefur einkaumboð fyrir á íslandi.
Meðan Landssmiðjan er rekin sem ríkisfyrirtæki
í samkeppni við einkarekstur, er sjálfsagt og eðli-
legt, að hún sitji við sama borð og hliðstæð fyrir-
tæki, hvað snertir útsvör, lánsfé og verktöku-að-
stöðu. Annars kæmi til greina, að starfssvið hennar
yrði þrengt þannig, að hún þjónaði eingöngu ríkis-
fyrirtækjum og ríkisstofnunum og hætti öllum
verzlunarrekstri og umboðssölu. Loks er sá mögu-
leiki, að henni verði breytt í almennt hlutafélag
og hún þar með losuð úr tengslum við ríkið, og
væri það að mínu áliti cðlilegasta lausnin.
Viðtælcjaverzlun ríkisins
í maí 1927 bar Jakob Möller, alþm., fram á
Alþingi tillögu til þingsályktunar um skipun nefnd-
ar til þess að rannsaka og gera tillögur um ríkis-
rekstur útvarps. Tillagan var samþykkt samhljóða
og voi'u skipaðir í nefndina þeir Gísli J. Ólafsson,
landssímastjóri, dr. Páll Eggert Ólason, prófessor,
FRJÁLS VERZLUN
3