Frjáls verslun - 01.04.1962, Blaðsíða 26

mun einkum um þrjár leiðir að ræða til að bæta úr
fjárþörfinni:
1. Á frjálsum fjármagnsmarkaði. Þessi aðferð er
ef til vill hin eðlilegasta. Hins vegar cr hún ótrygg.
2. Fjáröflun með verðhækkun.
3. Ilið opinbera sér um, að nauðsynlegt fjár-
magn sé til staðar.
Með því að fyrirtækin hafa stöðugt orðið stærri,
oft samfara verulegum einkasölutilhneigingum, hcf-
ur fjárþörf þeirra vaxið til mikilla muna. Jafn-
framt hefur tekju- og eignaskipt.ing orðið jafnari
í flestum Evrópulöndum, svo að það er oftast ekki
lengur á valdi fárra aðilja að leggja fram nauðsyn-
legt fjármagn. Efnahagsleg viðreisn í Vestur-
Evrópu árin eftir síðari heimsstyrjöld var að veru-
legu leyti grundvölluð á erlendum lánum og gjöf-
um (Marshallfé). Ríkisvaldið hafði forgöngu um
viðreisnina, þar sem fjárhagur alþýðu manna var
mjög bágborinn í flestum þessum löndum. Nú
mundi þess fremur von, að allur almenningur feng-
ist til virkrar þátttöku í atvinnurekstrinum og fyrir-
tækin gætu bætt úr fjárþörf sinni með sölu hluta-
bréfa á almennum markaði. Illutafélagsformið er
vel til þess fallið að safna fjármagni margra mis-
stórra aðila, og má vænta þess, að gildi hlutafélaga
fari enn vaxandi í náinni framtíð.
Aukinn sparnaður
Hin langvarandi verðbólguþróun síðustu ára hef-
ur valdið jafnvægisleysi milli framboðs og eftir-
spurnar á fjármagni. Óttinn við sífclldar hækkanir
verðlagsins, verðbólguhugsunarhátturinn, hefur
raskað sparnaðarvenjum þjóðarinnar. Þar sem pen-
ingaverðmæti rýrna með verðbólgu, forðast menn
að leggja fé sitt í þau, en kappkosta að koma því
í verðmæti, sem búast má við að hækki í verði,
svo sem fasteignir. Iílutur hreyfanlegs sparnaðar
af heildarsparnaðinum fer minnkandi við verðþcnsl-
una, enda hafa bankavextir af sparifé til dæmis
lengstum verið negatífir, sé tekið tillit til rýrnandi
vcrðgildis peninganna, og er þá borin von, að það
sparnaðarform njóti virðingar.
Með viðreisnarstefnu núverandi ríkisstjórnar var
lagt til atlögu við verðbólgudrauginn. Of snemmt
er að fullyrða, hvernig þeirri viðureign lyktar, enda
er það ekki sízt koinið undir því, hvort forystu-
menn ýmissa hagsmunahópa þjóðfélagsins bera
gæfu til að setja heilbrigða skynsemi ofar flokka-
streitu. Enn mun þess langt að bíða, að verðbólgu-
hugsunarhátturinn verði upprættur, en heilbrigt
efnahagskerfi er skilyrði þess, að árangurs sé að
vænta af tilraunum til að fá alþýðu manna til að
öðlast hlutdeild í atvinnurekstrinum, hvort sem
það yrði í formi almenningshlutafélaga eða með
öðrum hætti.
Á verðþenslutímum ætti að öðru jöfnu að verða
hagkvæmara að verja fé sínu til kaupa á hluta-
bréfum, þar sem búast má við, að gengi þeirra
fylgi verðbólgunni. Aðalorsaka þess, að almenning-
ur hefur ekki fest fé í hlutabréfum fremur en raun
ber vitni, mun hins vegar einkum að leita til skatt-
lagningar hlutafélaganna og vöntunar á almennum
verðbréfamarkaði. Hinn stighækkandi tekjuskatt-
ur, er til skamms tíma var lagður á félög ein-
staklinga, varð þeim æ þungbærari sakir verðbólg-
unnar, þar sem hækkun peningatekna einna eykur
ekki skattgetu manna, séu raunverulegar tekjur
óbreyttar. Þurft hefði að stórlækka skattstiga, til
þess að skattbyrðin yrði óbreytt. Þessu hefur verið
breytt þannig, að nú er Iagður á hlutafélög hlut-
fallslegur skattur í stað stighækkandi skatts. Var
sú leiðrétting vissulega tímabær. Eigi tilraunir með
almenningshlutafélög að gefa góða raun, ber að
haga skattlagningu og verðlagningarákvæðum á
þann veg, að sú ráðstöfun sparifjár sé a. m. k. að
öðru jöfnu ekki óarðvænlegri eigendum þess en
„passíf“ (,,óvirk“) ráðstöfun þess, og verður í þvi
sambandi að hafa í huga áhættu þá, er fylgir hinni
virku þátttöku.
Einn megintilgangur ahnenningshlutafélaga er að
örva fjármagnsmarkaðinn með því að beina til
hans auknu fjármagni. Skilyrði þess, að því marki
verði náð, er það, að sparnaður aukist vegna hiny
nýja sparnaðarmöguleika, sem til verður. Sé hins
vegar einungis um að ræða tilfæringar milli sparn-
aðarforma, eru þjóðfélagsleg áhrif hverfandi.
Almenningshlutafélögin gefa hinum efnaminni
kost á að ávaxta sparifé sitt á fjármagnsmark-
aðinum með því að öðlast eignarréttindi á fram-
leiðslutækjum. í flestum ríkjum Vestur-Evrópu
hafa brúttótekjur þeirra, sem stunda ósjálfstæða
atvinnu, vaxið meira hin síðari ár en heildarþjóðar-
tekjurnar. Af þessu leiðir meðal annars, að veru-
legar breytingar hafa orðið á eignaskiptingunni í
þjóðfélaginu. Nú er takmarkasparnaðarhneigðin
(þar sem átt er við það hlutfall af tekjuaukningu,
sem sparað verður) að öðru jöfnu mun hærri hjá
þeim, er hafa háar tekjur, en hinum, sem lægri
tekjur bera úr býtum. Þess vegna virðist mega
gera ráð fyrir, að öðru óbreyttu, að breytt tekju-
26
FRJÁLS VERZLUN