Frjáls verslun - 01.04.1970, Blaðsíða 15

FRJALS VERZLUNf
15
SKIPIJLAGNING
BYGGÐAR
Grein eftir Hrafnkel Thorlacius arkitekt um skipulagningu og
skipulagsmál og hversu skammt við erum á veg komnir
í þeim efnum.
INNGANGUR.
í víðustu merkingu er
„skipulagning“ samheiti hvers
kyns samræmdrar áætlunar-
gerðar. Því aðeins getur það
haft nokkurn skynsamlegan til-
gang að fást við slíkt, að ein-
hvers konar breytingar eða
þróun eigi sér stað og að jafn-
framt sé vilji fyrir hendi til að
beina þeirri þróun að ákveðnu
marki.
Það var lengi útbreidd skoð-
un að félagsleg þróun lyti hlið-
stæðum lögmálum þeim, sem
gilda í náttúrunnar ríki, þ. e.
að æðra þjóðfélag þróaðist af
lægra og lægra og vesæld yxi
fyrir innri kraft og goðlega
forsjón. Á grundvelli slíkra
hugmynda var þá næst eðli-
legt, að höfuðáherzla skyldi
lögð á að rannsaka liðna at-
burðarás í leit að þessu félags-
og hagfræðilega „Darwinslög-
máli” sem gerði mönnum
kleift að sjá fyrir óorðna þró-
un. Vissulega munu enn flestir
samdóma um, að samhengi er
náið milli fortíðar, nútíðar og
framtíðar, en heimsstyrjaldir,
kreppa og nazismi á okkar öld,
fengu afsannað áþreifanlega
allar kenningar um sjálfstýrða,
jákvæða þróun.
Þessar breyttu hugmyndir
um eðli þjóðfélagsins hafa að
sjálfsögðu veruleg áhrif á við-
horf manna og vinnuaðferðir.
Nú mun það af flestum viður-
kennt, að áætlunargerð er ekki
eingöngu gagnleg sem spádóm-
ur um framtíðina, heldur jafn-
framt og öllu fremur sem
stjórntæki til beinna áhrifa á
framvindu mála og til að skipu-
leggja leiðir að fyrirfram settu
marki. Því skal þó ekki neit-
að, að enn eimir eftir af þeirri
skoðun, að hvers kyns stjórn-
kerfi séu æ til bölvunar og því
aðeins réttlætanleg, að „eðli-
elgri þróun“ verði fótaskortur
á framrás sinni.
Þegar rætt er um skipulagn-
ingu á vegum opinberra aðila,
er gjarnan greint milli þrenns-
konar áætlana, þ. e. áætlanir
um einstaka þætti samfélagsins
(t. d. heilbrigðismál, atvinnu-
mál, samgöngur), hagfræðileg-
ar áætlanir og skipulagning
hins ytra umhverfis. Slík sund-
urliðun er hentug, þar sem
þeir menn, sem við þessi mál
fást, hafa tileinkað sér mismun-
andi menntun, en á hinn bóg-
inn getur hún einnig verið ó-
eðlileg í hæsta máta. Að byggja
borgir, er, svo dæmi sé nefnt,
allt í senn félagslegt, hagfræði-
legt, tæknilegt og fagurfræði-
legt viðfangsefni, og ef vel á
að fara þarf að huga að öllum
þáttum samtímis en ekki ein-
um á eftir öðrum.
Þótt ætlunin sé fyrst og
fremst að fjalla lítillega um
skipulagningu byggðar í þess-
um skrifum, er ástæða til að
leggja áherzlu á, að náið sam-
hengi er og verður að vera
milli þeirra mörgu og ólíku
áætlana, sem gerðar eru um
framtíð hvers byggðarlags.
Hins vegar er hætt við að ýmsu
sé ábótavant um þá samvinnu,
sem æskileg væri í þessum
efnum, sérlega þegar unnið er
að áætlun til langs tíma. Kem-
ur þar bæði til, að ekki eru
bein fyrirmæli um slík vinnu-
brögð. og að þekking sérfræð-
inga hvers á annars sviði er
furðu takmöi'kuð, en einnig
hitt, að óumdeiidar aðferðir
eru ekki til við gerð slíkra
heildaráætlana og byggja þær
því meira en æskilegt væri á
ágizkunum eða ósönnuðum
fræðum.
MYNDUN ÞÉTTBÝLIS
Saga þéttbýlis á íslandi er
stutt og skipuleg uppbygging
þess á enn styttri sögu að baki.
Segja má, að hún hafi fram-
an af einkennzt af undarlega
neikvæðum viðhorfum til þess
lífshorfs. sem eðlilegt er í borg-
um, þar sem öll áherzla var
lögð á að skilja sundur í stað
þess að sameina; hver maður
sinn blett afgirtan með eigin
girðingu. Þéttbýli er vissulega
samansett úr einstaklingum
með ólík lífsviðhorf og áhuga-
mál, en það er um leið tákn
þess, að manneskjan leitar eft-
ir samfélagi við önnur eintök
sömu tegundar sér til gleði og
gagnkvæms þroska. Það er
meginorsök þess, að við byggj-
um borgir og þess vegna ætti
að vera meginsjónarmið við
gerð þeirra að rækta þennan
jákvæðasta þátt sambýlisins.
Út frá þessu sjónarmiði verð-
ur að líta á hvert byggðarlag
sem samfellt kerfi fjölþættrar
starfsemi, þar sem hver er
öðrum háður og hver um sig
þiggur af heildinni nokkuð og
veitir annað í staðinn. Starf-
hæfni heildarinnar byggist á
líflegum samskiptum og
snuðrulausum innbyrðis tengsl-
um. En kerfið er jafnframt háð