Frjáls verslun - 01.03.1972, Síða 43

lögleg, er endurgjald hefur
komið fyrir eignina, t. d. hvort
seljandi eignar getur sett það
ákvæði inn í kaupsamning, að
skuldheimtumenn kaupanda
geti ekki gengið að hinni seldu
eign. Slík ákvæði gætu hæg-
lega orðið til þess að létta
mönnum undanskot fjár. Það
mun þó hafa verið ríkjandi
skoðun, að slík ákvæði væru
gild, einnig þegar endurgjald
hefði komið fyrir eignina, en
þó að því áskildu, að nægar
líkur kæmu fram um það, að
ákvæði þetta hefði ekki verið
sett eingöngu í undanskots-
skyni, heldur vegna einhverra
sérstakra hagsmuna, sem selj-
andi hefði af því, að eignin
yrði framvegis í höndum hins
nýja eiganda.
Samningar um kaup með
eignarréttarfyrirvara seljand-
ans, unz endurgjaldið eða
gagngreiðslan fyrir hið keypta
er að fullu innt af hendi, eru
mjög algengir nú á dögum,
ekki hvað sízt í viðskiptum
með hvers konar heimilistæki.
Eignarréttarfyrirvari þessi er
venjulegast tryggður með inn-
setningargerð, þannig að selj-
andi fær atbeina fógeta til þess
að taka viðkomandi hlut úr
vörzlum haldsmannsins. Til-
kallsmaður hlutar, hvort sem
það er fasteign eða lausafé,
getur ekki alltaf fengið aðstoð
fógeta til þess að taka hlut-
inn úr vörzlum haldsmannsins.
Ef svo væri, þá gætu menn í
raun réttri flutt úrlausn slíkra
mála allra frá héraðsdómara til
fógetans.
Skilvrði þau, sem hér verður
að setja samkvæmt eðli máls-
ins, eru þau, að ekki leiki vafi
á því, hver sá hlutur sé eða
réttur vfir hlut, sem taka skal,
og jafnframt, að réttur tilkalls-
mannsins megi teliast glöegur.
Gntt dæmi um gildi eienar-
réttarfyrirvara er hæst.aréttar-
dómur frá árinu 1970. Þar
hafði seljandi áskilið sér eien-
arrétt að siónvarpi, ef eigi vrði
staðið í skilum með greiðslu
kaunverðsins. M>ð því að enn
stóðu eftir í vanskilum óereidd-
ir víxlar, var krafa selianda
siónvarnsins tekin til greina
og dæmt, að honum vrði með
fóeetaeerð veitt umráð sjón-
varpstækisins, geen því að
hann skilaði ógreiddum víxl-
um fyrir kaunverði tækisins,
þá samtals að upphæð kr.
9.545.00.
f undirrétti hafði verið
synjað um innsetningargerð-
ina, og þar tekið fram í dómi,
að kaupandi hefði verið búinn
að greiða hluta kaupverðs við
samningsgerð (kr. 9.000.00).
Seljandi hefði lýst yfir rift-
ingu samningsins vegna van-
efnda, en ekki viljað bjóða
fram endurgreiðslu þess fjár,
sem kaupandi hefði þegar
greitt. Ekki lægi heldur neitt
fyrir um raunverulegt ástand
þess munar, sem samningur-
inn var gerður um, og væri
óvíst, hve mikils virði hann
væri nú. Upphaflegt kaupverð
sjónvarpsins var kr. 27.665.00.
Niðurstaða Hæstaréttar virð-
ist þarna greinilega sú, að
verzlunin, sem seldi sjónvarp-
ið, hafi enn verið eigandi þess.
TAKMARKANIR Á AÐILA-
SKIPTUM
Enda þótt ráðstöfunarheim-
ild eiganda eða aðgangsheimild
skuldheimtumanna hans hafi
eigi verið takmörkuð berum
orðum, þá er stundum rétt að
líta svo á, að slík takmörkun
felist að meira eða minna leyti
í löggerningi þeim, sem stofn-
aði til tiltekins réttar. Réttur-
inn getur verið verulega mis-
munandi eftir því á hvers
höndum hann er, og þegar svo
er, verður að ætla, að það hafi
verið veruleg forsenda fyrir
stofnun réttarins, að aðilaskipti
að honum eigi sér ekki stað, og
eru þau bá útiloknð af þeirri
ástæðu. Þetta ffildir t. d. um
flest afnotaréttindi.
Sama getur átt sér stað um
yfirfærslu réttinda. er bvsgjast
á sérstakri réttindaheimild frá
almenningsvaldinu. Hæstirétt-
ur hefur þannig dæmt, að
framsal á sérlevfisrétti væri
óheimilt, með bví að eigi yrði
staðhæft, að ríkisvaldinu stándi
á sama, hver með slíkt sér-
levfi fari.
Þegar enginn fvrirvari er á
gerður, getur aðili að jafnaði
framselt öðrum rétt sinn sam-
kvæmt gagnkvæmum samn-
ingi. Jafnframt geta skuld-
heimtumenn hans gengið að
þeim rétti og erfingiar hans
öðiazt hann eftir hans dag. f
öllum þessum tiFellum verð-
ur réttur hins nvja eiganda
hinn sami og réttur heimiidar-
mannsins var, og um leið er
því rétti heimildarmannsins
lokið. En sé gagngreiðslan,
sem á móti á að koma, eitt-
hvað það, sem hinn fyrri eig-
andi einn getur innt af hendi,
t. d. persónuleg vinna, er gagn-
aðila þó rétt, þrátt fyrir aðila-
skiptin, að greiða til hins fyrri
eiganda og yfirleitt að snúa sér
til hans viðvíkjandi samning-
um um greiðsluna.
í lögum eru hér og hvar
ákvæði, sem takmarka það, að
aðilaskipti geti orðið að tiltekn-
um tegundum réttinda, og í
öðrum tilfellum verður að
telja, að það leiði af eðli sumra
réttinda, að aðilaskipti að þeim
geti ekki átt sér stað, jafnvel
þótt eigi séu bein lagafyrir-
mæli um það. í þessum tilfell-
um verður jafnan að gæta
þess, að takmarkanir á aðila-
skiptum geta verið mismun-
andi víðtækar. Þótt réttindi
þannig séu undanskilin aðför,
þarf ekki af því að leiða, að
þau geti ekki gengið í erfðir
eða að eigandinn geti ekki
framselt þau.
Þannig hefur löggjafinn tal-
ið það rétt í ýmsum tilfellum
að undanskilja réttindi, sem
ætluð eru til framfærslu eig-
anda eða styrktar, aðför skuld-
heimtumanna hans. Dæmi um
þetta er, að ekki má taka fjár-
námi eftirlaun eða þvílíkt
styrktarfé úr opinberum sjóði,
nema í gjalddaga sé komið, og
sömuleiðis er bannað að taka
fjárnámi framfærslueyri með
konu eða barni, ef til er tek-
inn með yfirvaldsúrskurði eða
sátt.
Aðrar takmarkanir laga á
heimild til aðildarskinta að
réttindum byggjast aðallega á
tillitinu til annarra en rétt-
hafans, hins opinbera eða
einstakra manna, sem eigand-
inn stendur í vissu réttarsam-
bandi við. Sem dæmi um þetta
má nefna, að bannað er að taka
fjárnámi laun embættismanna
eða sýslunarmanna, nema í
gjalddaga séu komin, og að
bannað er að taka fjárnámi
rétt samkvæmt gagnkvæmum
samningi, sem eiei er begar
efndur af fiárnámsbola. ef bað,
sem hann skvldi af hendi láta,
er eigið verk hans eða vinna
eða eitthvað það, sem fjár-
námsbeiðandi er ekki eða verð-
ur ekki við fiárnámið fær um
að láta í té. Enn má nefna, að
bannað er að gefa, selja eða
veðset.ia væntanlegan arf eða
gera aðför í honum.
(Heimildir: Hæstaréttardómar;
Eignarréttur eftir próf Ólaf Lárus-
son; ASfarargjörðir eftir próf Einar
Arnórsson).
FV 3 1972
43