Frjáls verslun - 01.11.1975, Síða 45

stað neytenda og hafa komið
fram ákveðnar tillögur þar um,
þótt enn hafi ekki orðið breyt-
ingar á þessum málum.
Á liðnum árum hafa orðið
miklar deilur um framkvæmd
búvöruverðlagningar og áhrif
niðurgreiðslna og réttmæti
þeirrar stefnu, áð íslenzkur
landbúnaður skuli ávallt full-
nægja þörfum þjóðarinnar fyr-
ir helztu landbúnaðarafurðir í
skjóli innflutningsbanns og
með greiðslu útflutningsupp-
bóta fyrir umframframleiðslu,
þegar vel árar. Ekki verða
þessar deilur raktar hér, en
benda má á, að núverandi fyr-
irkomulag búvöruverðlagning-
ar með sjálfkrafa aðlögun að
almennum launabreytingum og
kostnaðarbreytingum aðfanga3
hvetur ekki til hagkvæmrar
nýtingar framleiðsluafla og
hagkvæmni í rekstri landbún-
aðar, einkum ef niðurgreiðslur
eru notaðar til þess að eyða á-
hrifum breyttra verðhlutfalla
milli búvöru og annarrar vöru
og þjónustu. í þessu felst ein-
mitt hættan við óhóflega aukn-
ingu niðurgreiðslna.
IÐNAÐUR
Segja má, að í þeim tveimur
atvinnugreinum, sjávarútvegi
og landbúnaði, sem ræddar
hafa verið hér að framan, sé
fyrst og fremst litið svo á, að
hlutverk verðmyndunar sé að
ákveða tekjur þeirra aðila,
sem hlut eiga að máli, en áhrif-
um verðmyndunar á ráðstöfun
framleiðsluafla sé minni gaum-
ur gefinn. Þetta á einkum við
um landbúnaðinn, þar sem
markmið verðlagningar búvöru
Samkvæmt lögum er beinlínis
að tryggja bændum sambæri-
legar tekjur við aðrar stéttir.
Verðmyndun í þessum greinum
hefur hins vegar óneitanlega á-
hrif á getu þeirra til þess að
ráðstafa framleiðsluöflun þjóð-
arbúsins, og í sjávarútvegi er
t. d. oft talað um nauðsyn fisk-
verðshækkunar til þess að
styrkja rekstrarstöðu útgerð-
1 Aðfangamagni er aðeins breytt
á tveggja ára fresti.
íslenzkur iðnaður nýtur vafala'ust enn talsverðrar tollverndar
auk þess sem önnur vernd, t. d. fjarlægðavernd, er veruleg í
mörgum grcinum.
arinnar og þar með undirstöðu
gj aldeyrisöflunar.
EINFÖLDUN SANNLEIKANS
í öðrum greinum, t. d. iðn-
aði og verzlun, gætir hins veg-
ar tilhneigingar til þess að líta
á hlutverk verðmyndunar nær
eingöngu sem tæki til þess að
stjórna ráðstöfun framleiðslu-
afla án tillits til tekjumyndun-
unar og tekjuskiptingar.
Margar lærðar bækur hafa
verið ritaðar um það, hvernig
verðmyndun fari fram við mis-
munandi markaðsaðstæður, allt
frá fullkominni samkeppni
margra fyrirtækja, sem hvert
um sig hafi engin áhrif á mark-
aðsverð, til einkasölufyrirtæk-
is, er eitt geti öllu ráðið, og
svo allt þar á milli. Einnig eru
gjarnan settar fram mismun-
andi forsendur um markaðs-
hegðun, þ. e. hvernig fyrirtæki
bregðist við aðgerðum keppi-
nauta. Ekki verða þessi fræði
rakin hér, enda er þeim það
öilum sameiginlegt, að þau ein-
falda veruleikann yfirleitt svo,
að hann verður nær óþekkjan-
legur. Með þessu er ég þó ekki
að kasta rýrð á þessi fræði,
þau geta haft sitt notagildi sem
liður í útskýringum á ýmsum
hagrænum fyrirbærum.
Ef til vill má lýsa verðmynd-
un í iðnaði — og raunar fleiri
greinum — þannig, að fram-
leiðandi athugi fyrst beinan
framleiðslukostnað, bæti síðan
ofan á hann því, sem talið er
hæfilegt (og venjulegt) fyrir
afskriftum og hagnaði og líti
síðan í kringum sig á mark-
aðnum. Hér er með öðrum orð-
um átt við, að framleiðslu-
kostnaður og markaðsaðstaða
ráði mestu um vexðlagninguna,
sem væntanlega kemur engum
á óvart, án þess að nokkuð sé
sagt um hlutfallslegt mikil-
vægi þessara tveggja þátta,
enda hlýtur það að vera afar
mismunandi. Ennfremur er hér
ekki gert ráð fyrir opinberum
aðgerðum, verðlagseftirliti, er
áhrif hafi á verðlagninguna.
Hækki framleiðslukostnaður
leitast framleiðandinn við að
hækka verð á afurð sinni til
samræmis og jafnframt að
tryggja áfram óbreytt hlutfall
hagnaðar. Hvort þetta tekst,
ræðst að verulegu leyti af
markaðsaðstæðum.
AFKOMUHLUTFALL
VÖRUGREINA IÐNAÐAR
NÆSTA STÖÐUGT
Efcki liggur fyrir nein at-
hugun á samkeppni og mark-
aðsstöðu íslenzks iðnaðar,
hvorki samkeppni innlendra
FV 11 1975
43