Frjáls verslun - 01.10.1997, Blaðsíða 41

hagslega öflugs hóps forystumanna í íslensku atvinnulífi. Ég
legg áherslu á að þessi ítök eru sterkari en ella vegna þess hve
þjóðfélagið er fámennt og lýðræðishefðir okkar ómótaðar og
vanþroskaðar. Þessi gífurlega sterku ítök voldugra sérhags-
munaðila, í gegnum stjórnmálaflokka og stjórnkerfi, eru sér-
kenni á íslensku stjórnkerfi - og þjóðarböl.”
- Vertu nákvæmari! Hvaða sérhagsmunahópar eru þetta
sem þú átt við?
„Ég var fjármálaráðherra í tiltölulega stuttan tíma. Þegar ég
lít á þann tíma, sem út ffá vinnuálagi var kannski mesti þræl-
dómur sem ég hef komist í, þá finnst mér að ég hafi eytt helm-
ingnum af mínum langa vinnudegi í glímu við sérhagsmuna-
hópa. Agengast og frekast var sjálftökuliðið úr landbúnaðinum.
Mér lærðist að landbúnaðarráðuneytið var bara framlenging á
sérhagsmunasamtökum þeirra, eins og Framleiðsluráði og
Bændasamtökunum. Þeir voru alls óvanir því að í stjórnkerfinu
væri einhver sem liti svo á að sjálfsafgreiðsla þeirra væri ekki
sjálfsögð - að þar væri einhver sem segði nei og hefði skoðanir
á því hvað væru almannahagsmunir. Það var brennt fyrir vitin á
þeim hvað væri markaðsbúskapur og hvað væru almennar leik-
reglur. Það eru ekki nema nokkrar vikur síðan þeir fengu á sig
dóm - átta árum síðar - fyrir brot á jafnræðisreglu og heilbrigð-
um stjórnsýsluháttum út af okurgjöldum á franskar kartöflur.
En það var bara eitt dæmi af ótal mörgum. En þetta er gott
dæmi um þessa hefð íslenskrar stjórnsýslu; um forræði sér-
hagsmunanna og ftök þeirra í stjórnkerfinu.”
- Með stórauknu frelsi í viðskiptalífinu - og þar af leiðandi
minni áhrifiim stjórnmálamanna á atvinnulífið - finnst mörg-
um sem kenningin um helmingasldptaregluna sé orðin frasi.
Hvernig horfa þessi mál við þér?
„Menn segja oft sem svo, þegar þeir tala um helmingaskipti
Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks, að þetta sé frasi. En
þetta er ekki frasi! Helmingaskiptareglan er söguleg staðreynd
og viðleitni til að viðhalda henni lifir góðu lífi. Hún er lykillinn
að skilningi á hagsögu íslendinga á þessari öld. Guðjón Frið-
riksson sagnfræðingur segir frá því í þriggja binda verki sínu
um Jónas frá Hriflu að árið 1937 hafi þeir komið saman í banka-
ráðsherbergi Landsbankans, Jónas Jónsson frá Hriflu, formað-
ur Framsóknarflokksins og fulltrúi SÍS, og Ólafur Thors, íor-
maður Sjálfstæðisflokksins og fulltrúi Kveldúlfs, en til samans
skulduðu þessi tvö lýrirtæki Landsbankanum, þessum þjóð-
arbanka, meira en nam þjóðarframleiðslu þess tíma. Þarna
voru samtvinnaðir sérhagsmunir tveggja fyrirtækjasamsteypna
og tveggja stjórnmálaflokka. Frá og með þeim tíma var það ein-
kenni á íslensku stjórnarfari að þessir tveir flokkar skiptu ís-
landi upp eftir „fifty-fiftý' reglunni; til helminga. Þeir skiptu fjár-
málakerfinu - og þeir skiptu sjávarút-
veginum. Framsóknarflokkurinn átti
sum sjávarplássin og Sjálfstæðisflokk-
urinn átti hin. Framsóknarplássin
voru hjá SIS en Sjálfstæðisplássin hjá
SH, Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna.
Þeir skiptu líka innflutningnum - hann
var háður leyfúm - og þeir skiptu út-
flutningnum - hann var líka háður leyf-
Jón Baldvin hefur um árabil verið eftir-
sóttur ræðumaður. Hér ávarpar hann
lögfrœðinga á alþjóðlegri ráðstefhu þeirra
t Viðey fyrir nokkrum árum. Jón er hins
vegar ekki lögfræðingur að mennt heldur
er hann meb meistaragráðu í hagfræði
frá Edinborgarháskóla í Skotlandi - og
með framhaldsnám í Stokkhólmshá-
skóla í Svíþjóð. Síðar nam hann við
Harvard-háskóla í Bandaríkjunum
einn vetur.
fi
um.
30 ARA STRIÐ KRATA VIÐ LANDBUNAÐINN
Það eina, sem mér varð ágengt í stríðinu
við landbúnaðarkerfið, var að koma út-
flutningsbótunum fyrir kattarnef • sem, ein-
ar og sér, voru vitlausasta formið á mis-
notkun á almannafé á íslandi. GATT er hins
vegar upphafið að endalokum þessa kerfis.
- Rökstyddu hvar ríldsforsjárhyggjan blasir einna helst við
núna í íslensku efiiahagslífi?
„Hið sígilda dæmi er í sjávarútveginum. Báðir rikisstjórnar-
flokkarnir standa vörð um úthlutun gjafakvótanna, þ.e. úthlut-
un á þeim einokunargróða sem verður til vegna þess að fiski-
miðin eru sumum opin en öðrum ekki. Þarna nær ríkisforsjár-
kerfið hámarki. Eða eins og Benjamín J. Eiríksson, lærðasti
hagfræðingur íslendinga, hefur sýnt fram á, öllum öðrum bet-
ur, að þá er eignamyndum örfárra aðila í sjávarútvegi ævintýra-
leg - og hún á ekkert skylt við einhvern venjulegan arð af góð-
um rekstri. Enda byggir hún einfaldlega á úthlutun á gjafakvót-
um, veiðiheimildum, sem hafa markaðsverð. Þegar þessir
kvótaeigendur stækka sín fyrirtæki - eða sameina þau - og fara
inn á hlutabréfamarkað þá endurspeglar hlutabréfaverðið
þennan einokunargróða. Þetta er eignatilfærsla, sem á engan
sinn líka í Islandssögunni, - og á ekkert skylt við samkeppni eða
venjulegar leikreglur í opnu markaðskerfi. Sama er að segja
um landbúnaðarkerfið.
Og bankakerfið - hvernig blasir einkavæðingin þar við
núna? Einkavæðingin er framkvæmd þannig að meira að segja
þeim stjórnarliðum, sem helst bera skynbragð á leikreglur í
markaðsbúskap, eins og Pétri Blöndal og Gunnlaugi Sig-
mundssyni, ofbýður. Menn trúðu því almennt, þegar einkavæð-
ing bankanna var til umræðu í þinginu, að hún yrði ekki fram-
kvæmd með þessum hætti. Enn sem komið er aðeins um nafn-
breytingu að ræða. Þegar litið er á breytingarnar í heild hafa
ríkisumsvifin aukist. Og mönnun bankaráða og í toppstöður
bendir ekki til þess að helmingaskiptareglan sé á undanhaldi.
Þá er ríkisstjórnin sögð vera með á
borði sínu frumvarp, sem mun lýsa
yfir einkaeign landeigenda á auðlind-
um framtíðarinnar - á fallvötnunum, á
djúphitanum, á námaefnum sem
kynnu að finnast í lendum þeirra. Að
því er varðar hálendið ætlar ríkis-
stjórnin að úthluta víðáttum Islands,
víðernum Islands eins og það er kall-
að, til sveitahreppanna. Það á að út-
41