Helgarpósturinn - 06.02.1995, Qupperneq 21

MÁNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1995
MORGUNPÓSTURINN MENNING
21
„Nei, nei, ég bara
bjó þetta nafn til því
það rímaði við
Þjóðleikhúsið —
Ljóðleikhúsið, til að
koma nafni á fyrir-
bærið,“ sagði Árni
Ibsen þegar hann
var spurður hvort
Ljóðleikhúsið ætti
sér einhverja fyrir-
mynd erlendis frá.
Hugmyndin var að
plata hann í hyl-
Þorsteinn frá Hamri les úr verkum sínum.
djúpar fílósóferingar þess efnis
hvort Ijóðið sem slíkt gengi upp sem
dramatískt fyrirbæri á sviði. Hann
sem sagt rústaði þeim áformum
með þessari einu setningu.
Ljóðleikhúsið hóf starfsemi fyrir
þremur árum og starfaði af miklum
krafti í tvö ár. Þar var lagður grunnur
að Listaklúbbi Leikhúskjallarans
sem hefur verið með fjölda uppá-
koma nú á þessu leikári. Árni kom
Ljóðleikhúsinu af stað en er ekki
viðriðinn það lengur: „Upphaflega
vorum við Þórður Helgason, Birg-
ir Svan og Pétur Hafstein og ein-
hverjir fleiri að reyna að finna ein-
hvern flöt á þessum málum, það er
að koma á grundvelli fyrir skáld að
lesa upp úr verkum sínum.“ Þann
grundvöll fundu þeir í Leikhúskjall-
aranum einu sinni í mánuði á mánu-
dagskvöldum og einmitt annað
kvöld verður fyrsta kvöld Ljóðleik-
hússins á þessu leikári. Þá ætla
Ijóðskáldin Birgir Svan Símonarson,
Ásgeir Kristinn Lárusson, Þór-
unn Björnsdóttir og Þorsteinn
frá Hamri að lesa úr verkum sínum.
Baldur Óskarsson flytur erindi um
Ingimar Erlend Sigurðsson sem
les úr verkum sínum ásamt Karli
Guðmundssyni leikara. Þetta er
náttúrlega Ijúfasta fólk sem ætti að
fara létt með að standa undir því
sem segir í fréttatil-
kynningu frá Þjóð-
leikhúsinu: „Ljóðleik-
húsið var kærkom-
inn vettvangur —
þar sem Ijóðaunn-
endur gátu hlýtt á
skáld lesa úr verkum
sínum og notið þeirr-
ar kyrrðar og þess
einfaldleika sem
Ijóðið veitir þeim
sem þess vilja
njóta."
Karl Guðmundsson ætlar að lesa Ijóð.
Hallgrímur Helgason.
„Ég held að þessi mýta
um að einhverjir menn
úti í bœ séu að gera
einhverja stórkostlega
hluti enfái engan styrk
tilheyri fortíðinni. “

þegar Sigurður A. Magnússon
hélt tölu og útskýrði að það gæti
„aldrei orðið lýðræði í listum því
sumir eru einfaldlega betri en aðr-
ir“, og færði þar með rök fýrir því
að þeir eiga að fá launin sem eitt-
hvað geta og eru gefnir út.
En hvert á hlutverk launasjóðsins
að vera, ef launasjóðurinn á ekki að
vera svona örlátur við þá sem eru
hjá forlögunum, og eru „auglýstir“
eins og Pjetur Hafstein benti á, og
ekki heldur við hina sem eru ein-
faldlega „verri en aðrir" og skrifa
vondar bókmenntir sem enginn vill
gefa út?
Sa/a bóka skilar sjald-
an lágmarkslaunum
Jóhann Páll Valdimarsson,
forleggjari í Forlaginu hefur svarið
við spurningu um hlutverk launa-
sjóðsins á hreinu:
„Að styðja við bakið á þeim höf-
undurn sem eiga erindi í þessa
grein. Sjóðurinn á að stuðla að því
að þessum höfundum, sem eru að
skrifa almennilega, sé það fjárhags-
lega kleift. Ég sé ekki tilganginn
með því að veita styrkjunum til
höfunda sem enginn útgefandi hef-
ur áhuga á að gefa út. Eg leyfi mér
að fullyrða að það sé yfirleitt ekki
vandkvæði fyrir góða höfunda að fá
verk sín útgefin. Þess vegna finnst
mér það sjónarmið að það fái þetta
engir nerna þeir, sem eru hjá for-
lögunum og eru auglýstir, fullkom-
lega út í hött. Ég leyfi mér að full-
yrða að við íslenskir útgefendur sé-
um ekki svo skyni skroppnir að við
höfum ekki vit á því að vinsa út það
bitastæðasta sem berst af handrit-
Jóhann Páll
Valdimarsson.
„Ég sé ekki tilganginn
með því að veita styrkj-
unum til höfunda sem
enginn útgefandi hefur
áhuga á að gefa út. “
um og velja út þá höfunda sem
bestir eru. Þess vegna er nákvæm-
lega ekkert eðlilegra en að þessir
sömu höfundar séu að fá úr launa-
sjóði. Við skulum ekki heldur
gleyrna því að það er í hreinum
undantekningartilfellum sem ís-
lensk skáldverk seljast í það mikl-
um mæli að það skili lágmarks-
launum til höfunda þeirra. Þess
vegna er þessum höfundum ekki
kleiít að helga sig ritstörfum nema
til komi opinber stuðningur.“
Þegar Gérard Lemarquis er
spurður sömu spurningar svarar
hann: „Gamli komminn í mér,
hjartað í honum slær með þeim
sem aldrei fá laun eða styrki frá rík-
inu,“ og segist ekki hafa aðra skoð-
un á málinu.
Gamalt rífríldismál
Einn af þeim höfundum, sem
hefur fengið úthlutað úr launa-
sjóðnum, er Hallgrímur Helga-
son. Hann hefur fengið sex mán-
aða starfslaun úr launasjóðnum tvö
síðustu ár og má því segja að hann
eigi töluvert í land með að komast í
hóp „meistaraflokksmanna" sem
hafa fengið mest úthlutað úr sjóðn-
um. Hallgrímur segist eiga erfitt
með að sjá hvernig hægt verði að
skipa málum sjóðsins þannig að
öllum líki. „Þetta verður alltaf við-
kvæmt mál og það verður sjálfsagt
seint fundin endanleg lausn á
þessu. Annars held ég að þetta sé í
nokkuð góðum farvegi eins og
þetta er. Mér sýnist stefna sjóðsins
fylgja nokkuð almennu bók-
menntamati og engin stór hneyksli
vera í gangi. Ég held að þessi mýta
um að einhverjir menn úti í bæ séu
að gera einhverja stórkostlega hluti
en fái enga styrki, tilheyri fortíð-
inni.“
Og það sem á að leggja til grund-
vallar að mati Haligríms er einfalt:
„Ef menn sýna að þeir eru einbeitt-
ir í þessu, eru ekki neitt annað en
rithöfúndar og eru að gera sæmi-
lega hluti, á að styrkja þá.“
Ástráður Eysteinsson, prófess-
or í almennri bókmenntaffæði við
Hl, er eins og flestir sem áhuga hafa
á bókmenntum þeirrar skoðunar
að launasjóður rithöfunda eigi tví-
mælalaust rétt á sér. En hann vill sjá
sjóðinn taka meiri áhættu og bend-
ir á að sjóðurinn megi ef til vill
leggja meiri áherslu á að styðja þá
sem eru líklegir til afreka.
„Ef ég væri spurður að því hvort
mér fyndist menn þurfa að hafa út-
gáfugrundvöllinn fýrirfram gefinn
væri ég algjörlega ósammála því.
Mér finnst að það mætti til dæmis
styðjast við þá vinnureglu að
ákveðinn hluti sjóðsins fari til yngri
höfunda. Þeir yrðu þá að rökstyðja
umsókn sína mjög vel með því að
leggja vel mótuð handrit fram. Ég
get alveg skilið að á ákveðnu stigi,
þegar höfundar eru búnir að sanna
sig ærlega, finnist mönnum minni
ástæða til að kalla inn handrit. En
það verður að taka áhættu. Og þeg-
ar menn hafa fengið starfslaun er
komin prufa á hvað þeir geta þann-
ig að menn geta ekki misnotað
kerfið ef þeir standa sig ekki.“
Ingibjörg Haraldsdóttir, for-
maður Rithöfundasambandsins
segir hlutverk launasjóðsins vera
ósköp einfalt: „Að stuðla að því að
það séu skrifaðar góðar bókmenntir
í þessu landi. Þetta á auðvitað að
vera yfirskrift sjóðsins. Mér finnst
að þeir sem eru að reyna að lifa af
ritstörfum, þeir sem eru að gefa út
bókmenntir, eiga að ganga fyrir.
Aðrir líta á launasjóðinn sem ein-
hvern jöfnunarsjóð og úr honum
eigi þeir að fá úthlutað sem gengur
ekki að fá sig útgefna,“ segir hún.
Aðspurð hvort henni finnist jafn-
aðarmennska í listum yfirhöfuð
geta gengið upp svarar hún: „Mér
finnst það ekki, en þetta er einmitt
það sem er verið að rífast um. Þetta
er auðvitað mjög gamalt rifrildismái
í Rithöfundasambandinu og ekki
séð fyrir endann á því. Það er alltaf
mjög stór spurning þegar ekki eru
til nógu miklir peningar handa öll-
um hvernig á að skipta því sem til er
og hvaða sjónarmið eiga í raun að
ráða þeirri skiptingu. Það bara verð-
ur að segjast eins og er, það næst ör-
ugglega aldrei samkomulag um
þetta sem allir geta verið sáttir
við.“H
Gérard Lemarquis
„í Frakklandi er það
nœstum því feimnismál
ef rithöfundar fá laun
frá ríkinu. “
Launasjóður rithöfunda
Deilir út
mánaðariaunum í ár
Starfslaun úr rithöfundasjóði
eru tæplega 92 þúsund krónur á
mánuði en á síðasta ári fengu 61
úthlutað úr sjóðnum. Langflestir
fengu sex mánaða laun eða 41, níu
manns fengu tólf mánaða laun og
um þessar mundir eru fimm rit-
höfundar á þriggja ára starfslaun-
um. Einnig úthlutaði sjóðurinn
sex ferðastyrkjum sem eru á bilinu
100 þúsund til 150 þúsund krónur.
Samtal.s gerir þetta tæplega 39
milljónir sem sjóðurinn úthlutaði
á síðasta ári. Þegar ný lög um lista-
mannalaun tóku gildi 1992 var
fjöldi mánaða sem úthlutað var úr
launasjóði rithöfunda 360 en gert
var ráð fyrir að þeim myndi fjölga
árlega þar til þeir yrðu 480 árið
1997. I ár mun launasjóðurinn
deila út 432 mánuðum til félaga
rithöfundasambandsins, eða laun-
um að andvirði um það bil 40
milljónum króna.B
Sveinn M. Eiðsson stendur uppi sem ótvíræður sigurvegari í óformlegri skoðanakönnun MORGUNPÓSTSINS:
Úgeðfelldustu persónurnar f bókum og bfó
Lanabrókin
spillt og iík-
lega heimsk
Hrafn Jökulsson
ritstjórí.
Bókmenntir: „Hall-
gerður Langbrók
var svín og skepna sem kom mönn-
um sínum fyrir kattarnef eða lék þá
hroðalega á allan þann hátt sem
hún mögulega gat. Fyrir vikið er hún
á þessari öld mikil hetja femínista
og fyrirmynd í kvenréttindabaráttu
sem hefur haft einhverja apartheit-
stefnu að grunntóni. Hallgerður var
semsagt spillt og vond persóna og
líklega heimsk. Kannski hefur hún
verið þetta flagð undir fögru skinni,
þó ég reyndar dragi það nú í efa
líka. Hún flokkast undir þá sjald-
gæfu tegund kvenna sem við köll-
um frenjur."
Kvikmyndir: „Það er þessi sífelldi
Magnús Ólafsson sem er í öllum
myndum. Ég held að þetta sé ágæt-
ur maður og góður sem Bjössi bolla
en fyrir einhvern misskilning dúkkar
þessi maður upp í öllum íslenskum
myndum. Það er eins og Hitchcock
brá fyrir í öllum sínum myndum og
það virðist eiga að láta þennan
Magnús Ólafsson gera slíkt hið
sama. Það eina sem þeir eiga sam-
eiginlegt eru líkamsburðimir."
Fullir hroka
og kvenfyr-
iríitningu
Soffía Auður
Birgisdóttir,
rítstjórí.
Bókmenntir: „Geysir
Þór, sonur Ragnheiðar Birnu, aðal-
persónu bókarinnar „Þetta er allt að
koma“ eftir Hallgrím Helgason.
Hann er alveg ofboðslega leiðinleg-
ur og frekur krakki sem er sífellt
horfandi á sjónvarp og heimtandi af
foreldrunum sínum."
Kvikmyndir: „Tvíeykið Sveppi og
Lars sem Steinn Ármann Magn-
ússon og Baltasar Kormákur
leika í mynd Jóhanns Sigmars-
sonar og Júlíusar Kemp í Vegg-
fóðri. Þetta eru ungir nútímamenn
sem eru óþolandi sjálfumglaðir,
uppfullir af hroka og kvenfyrirlitingu.
Þeir eru líka hvor um sig ótrúleg kli-
sja. Mér fannst mjög leiðinlegt að
sjá svona karaktera í vinsælli mynd
eftir ungt fólk.“
Hvíti víkingurínn
Jóhann Sigmarsson,
kvikmyndagerðarmaður.
Kvikmyndir: „Hvíti
víkingurinn í sam-
nefndri mynd eftir
Hrafn Gunn-
laugssonar og sú
persóna sem
Sveinn M. Eiðs-
son lék í sömu mynd. I heild sinni
var Hvíti víkingurinn bæði léleg og
ógeðfelld."
Bókmenntir: „Júlíus sterki sem kem-
ur fyrir í einni af sögum Þórbergs
Þórðarsónar. Hann var alltof góð-
ur og komst klakklaust í gengum líf-
ið, þannig að það jaðraði við að
hann væri heilagur. Einmitt þess
vegna finnst mér hann ógeðfelld-
ur.“
Litleysið
ógeofellt
Elísabet O.
Ronaldsdóttir,
kvikmyndagerðar-
maður.
Bókmenntir: „Ég
held ég nefni bara Loka. Hann var
skemmtilega ógeðfelldur og viðsjár-
verður."
Kvikmyndir: „Reyndar finnst mér all-
ar persónurnar í íslenskum myndum
ógeðfelldar fyrir þær sakir hvað þær
eru litlausar og leiðinlegar upp til
hópa. Þær hverfa allar í móðu dag-
inn eftir frumsýningu. Eina ógeð-
fellda persónan sem ég man eftir er
vinnumaðurinn í kvikmynd Hrafns
Gunnlaugssonar, Óðali feðranna,
sem Sveinn M. Eiðsson lék. Það var
fyrst og fremst vegna þess hvað
hann leit ógeðfelldlega út, svo snerti
það einhverja taug í manni að hann
réðst á þá persónu sem var minni-
máttar í myndinni."
Vinnumaðurínn
stendur uppúr
Þorfinnur
Ómarsson, dag-
skrárgerðarmaður.
Kvikmyndir: „Mér
finnst að þá per-
sónu hljóti að vera
að finna í einhverri
af kvikmyndum Hrafns Gunnlaugs-
sonar. ( myndum hans er alltaf að
minnsta kosti eina ógeðfellda per-
sónu að finna. En upp úr stendur
vinnumaðurinn í Óðali feðranna sem
Sveinn M. Eiðsson leikur. Hann er
dæmi um frummanninn sem kann
ekki að fóta sig í nútímasamfélagi.
Það er ekki endilega með ráðum
gert hjá honum að vera svona. Hann
getur bara ekkert að því gert þó
hann passi ekki inn í samfélagið."
Bókmenntir: „Mörður Valgarðsson
sem kemurfyrir í Njálu, eins og hann
er kynntur til sögunnar. Þar segir að
hann sé slægur og illgjarn í ráðum
og hann stendur undir þeim vænt-
ingum. Ég held að ógeðfelldari per-
sóna hafi ekki komið fram í íslensk-
um bókmenntum síðan enda Njála
snilldarverkið. Það er eins með Mörð
og margar aðrar persónur í Njálu,
þær eru ákaflegar einsleitar. Mörður
er einsleitur vondur maður. Frá þeim
tíma hafa íslenskir rithöfundar gefið
persónum sínum fleiri hliðar og því
hefur dregið úr því hversu ógeðfelld-
ar þær eru.“
Bergþóra brussa og
besservisser
Hildur Helga
Sigurðardóttir
fréttaritari.
Bókmenntir: „Berg-
þóra í Njálu hefur
alltaf farið í taug-
arnar á mér. Hún er
brussa og besservisser sem hefur
enga samúð með kynsystrum sín-
um. Annars eru kvenpersónurnar í
íslenskum bókmenntum síður en
svo litríkar persónur því þær eru ým-
ist góðar eða rosaleg flögð."
Kvikmyndir: „Fyrst upp í hugann
kemur Sveinn M. Eiðsson sem
vinnumaðurinn í Óðali feðranna.
Hann er alveg einstaklega óaðlað-
andi í þessari mynd.“ ■