Helgarpósturinn - 30.11.1995, Blaðsíða 12

12
FlMIVmJDAGUR 30. NÓVEMBER1995

Svavar Gestsson glímir enn við gamla
kommastimpilinn, en Karl Th. Birgisson
komst að því að hann horfir nú meðal annars til
Bandaríkjanna um umbætur á stjórnkerfinu. Hann
sér fram á pólitískar forsetakosningar og mikla
gerjun í stjórnmálum á næstu mánuðum.
„Þetta verða
pólitískustu
forsetakosningar sem
Mynd: Jim Smart
„ Við búum ekki við þingbundna
stjórn, heldur stjórnbundið þing. “
Svavar Gestsson hefur nú
lokið við að skrifa greina-
flokk í Alþýðublaðið, um
jafnaðarstefnu, en ekki síður
um stjórnmálasögu á vinstri
vængnum síðustu áratugi. í
leiðara blaðsins í gær fær hann
hins vegar hefðbundið „gúmor-
en“ úr frasabankanum um sov-
étkomma og uppgjör við fortíð-
ina. Þess vegna liggur beint við
að spyrja:
Af hverju heldurðu að þér
gangi svona illa að losna við
gamla kommastimpilinn?
„Ég hef aldrei reynt það sér-
staklega og í raun tekið þessu
ósköp létt. Ég skil það vel að
pólitískir andstæðingar mínir
reyni að sverta mig eins og þeir
geta. Það er þeirra hlutverk og
pólitíkin væri orðin litlaus á ís-
landi ef Alþýðublaðið og íhald-
ið væru búin að taka mig í sátt
að öllu leyti.
Alþýðublaðið bauð mér að
skrifa þessar greinar, sem ég
var þakklátur fyrir, af því að ég
hef gaman af að taka þátt í pól-
itískri umræðu. Það var hins
vegar alveg ljóst að það var
ekki mjög vinsælt í Alþýðu-
flokknum að ég væri að skrifa
mikið í blaðið og þess vegna
kannske nauðsynlegt fyrir rit-
stjórann að láta koma fram að
hann væri ennþá ritstjóri blaðs-
ins, en ekki ég. Það er bara
hans böl og vandi, en kemur
mér ekkert á óvart.
Ég hef engar áhyggjur af
þessu. Ég er miklu heldur stolt-
ur af þeirri sögu sem þarna er
reynt að gera lítið úr. Aðalatrið-
ið er að menn takist á við þann
vanda sem við er að glíma á ís-
landi hér og nú. í bók minni,
Sjónarrönd, dreg ég upp til-
tekna framtíðarsýn jafnaðar-
stefnunnar og segi hvað unnt er
að gera. Menn hafa ekki fengizt
til að ræða nægilega um inni-
hald þeirrar jafnaðarstefnu.
Það er merkilegt að það var
brugðizt við bókinni að sumu
leyti einmitt með svona fortíð-
artilvísunum, sem eru í mesta
lagi tilefni stílæfinga."
Uppgjör er ekki uppgjöf
Það hlýtur að vera meira en
það. Þessi bók er líka tilraun til
uppgjörs við fortíðina.
„Já, hún er tilraun til upj>
gjörs, en hún er ekki uppgjöf. Á
því er munur. Hún er uppgjör
að því leytinu að ég tók um það
ákvörðun þegar ég skrifaði bók-
ina að segja: Markaðskerfi í
efnahagsmálum er það sem við
verðum að búa við í meginat-
riðum, á allri jörðinni. Sú til-
raun sem gerð var til að mið-
stýra hagkerfinu bar auðvitað
við höfum upplifað“
dauðann í sér. Að því leytinu er
þetta uppgjör.“
En það hafa þú og skoðana-
bræður þínir ekki verið tilbúnir
að viðurkenna fyrren á allra síð-
ustu árum.
,Jú, jú. í jafnaðarmannahreyf-
ingu heimsins fyrir og um miðja
öldina voru flestir þeirrar skoð-
unar að það ætti að vera félags-
leg stýring og eign á fram-
leiðslutækjum. Það þarf ekki
annað en að lesa bók Gylfa Þ.
Gíslasonar, Um jafnaðarstefn-
una, sem gefin var út í lok
stríðsins — þar eru þessar hug-
myndir allar raktar. Þegar Al-
þýðuflokkurinn heyr kosninga-
baráttu löngu eftir stríð talar
hann um bæjarútgerðir, opin-
ber fyrirtæki o.s.frv. Framsókn-
arflokkurinn talaði um þetta
líka. Rökin fyrir þessu voru full-
komlega gild á þeim tíma, þótt
þau séu það ekki núna. Veru-
leikinn hefur þróazt með þess-
um hætti.
Við ákváðum á landsfundi Al-
þýðubandalagsins 1983, í minni
formannstíð, að stefna að
blönduðu hagkerfi, sem er í
raun bara ofstækislaus nálgun
á málinu. Póstur og sími er ann-
aðhvort einkaeign eða opinber,
eftir því hvernig hann þjónar
bezt hlutverki sínu. Kerfið sem
slíkt — fyrirkomulagið — getur
ekki verið markmiðið, heldur
manneskjan sem það á að
þjóna. Það er aðalatriði. Það
hefur kannske verið galli á mál-
flutningi okkar síðustu áratugi
að rísa upp til varnar kerfinu,
heilbrigðiskerfinu eða félags-
lega kerfinu, en hafa gleymt að
nálgast þetta frá manninum
sem það á að þjóna.
Ég finn að það er mikill áhugi
á umræðu um alvörupólitík.
Svona frasabuna eins og stend-
ur út úr leiðara Alþýðublaðs-
ins, sem mér finnst eðlileg,
breytir engu.“
Finnst þér hún eðlileg?
„Þetta er það sem ég er van-
ur. Ég skrifaði fjórar langar
greinar í blaðið þar sem ég
stríddi þeim dálítið mikið og
mætti þeim á eigin grundvelli.
Ég sagði: hér er tiltekin saga,
sem getur litið svona út, alveg
eins og hún lítur hinsegin út frá
ykkar bæjardyrum. Svo bauð
ég upp á tiltekna pólitíska nálg-
un í síðustu greininni, sagði t.d.
að eina leiðin til að koma á sam-
starfi vinstri manna á íslandi
væri að Alþýðubandalag og Al-
þýðuflokkur gerðu það. Það
„Hver á að skrifa mat-
seðilinn fyrir sameining-
arpartíið? Er það einhver
einn maður uppi á Vest-
urgötu eða œtlum við að
búa til matinn saman?“
getur enginn annar gert það.
Þjóðvaki leysir ekki þetta mál
fyrir Alþýðuflokkinn. Ég spurði
í greininni og endurtek hér: er
Alþýðuflokkurinn tilbúinn að
fara með okkur í allsherjar-
björgunarleiðangur fyrir mann-
eskjuna í velferðarkerfinu? Vill
hann taka á þeim vanda að
samræma öflugt velferðarkerfi
og jafnvægi á ríkissjóði? Erum
við tilbúin að fara saman í þetta
verk eða erum við dæmd til að
gera það alltaf með íhaldinu,
eins og þeir gerðu á síðasta
kjörtímabili?“
Enginn ágreiningur
sem máli skiptir
En þá heyri ég þá segja: þetta
er gott svo langt sem það nœr,
en við verðum að vera sammála
um það sem við erum að takast
á við. Og þá kemur upptalning-
in: landbúnaðarmál, sjávarúteg-
ur, ESB, kjördœmamál, ný nálg-
un gagnvart velferðarkerfinu
o.s.frv.
„Við erum með nýjar leiðir.
Hvaða leiðir notuðu þeir í síð-
ustu ríkisstjórn? Það eru gaml-
ar íhaldsleiðir að leggja skatt á
sjúklinga. Við erum ekki til í
það. En það dugar ekki að segja
„gamlar leiðir og nýjar leiðir",
það verður að spyrja hvernig
þær snerta manninn inni í kerf-
inu. Við erum tilbúnir að skoða
hvaða leiðir sem er með velferð
hans sem markmið.
En málin sem þú nefndir, að
undanskildum Evrópumálum,
eru merkimiðar Jóns Baldvins
til þess að skapa ágreining. Um
hvað er deilt í landbúnaði? Við
þurfum landbúnaðarvörur og
fólk til að framleiða þær, sem
býr við svipuð kjör og aðrir í
landinu. Þessar vörur þurfa að
vera á svipuðu verði og gerist
annars staðar. Allt þetta þarf að
gerast í sátt við félagslega kerf-
ið í landinu og umhverfið. Um
þetta þarf ekki að vera nokkur
deila."
Það vantar inn í þetta að hve
miklu leyti þetta á að vera frjáls
atvinnugrein sem keppir inn-
byrðis og út á við um framleiðslu
á varningi til sölu, öfugt við
kvótamiðstýringarkerfið sem nú
ríkir.
„Um það er engin deila.“
Heldurðu að Steingrímur J.
Sigfússon sé sammála þér í því?
„Steingrímur hefur lagt meira
á sig en nokkur annar til að
breyta landbúnaðarkerfinu.
Hann á síðasta búvörusamning.
Hvað þýðir hann? Til dæmis
þriggja milljarða sparnað fyrir
ríkið á hverju ári. Hvaða maður
annar hefur náð slíkum
árangri?
Það er engin deila um að við
erum að feta okkur inn í að
landbúnaður þurfi að takast á
við samkeppni og ekki síður að
hann geti hagnýtt sér kosti
samkeppninnar. Landbúnaður-
inn á mikla möguleika ef hann
fær að starfa í friði án þess að
vera í höftum endalaust.
Þarna er verið að búa til deilu
til þess að hafa deilu. Það sama
gildir um fiskveiðistjórnun og
veiðileyfagjald. Það eru raunar
tvö aðskilin mál, en um þau er
enginn raunverulegur ágrein-
ingur sem máli skiptir. Um
þetta mál þarf hins vegar að
ræða rækilega og ég vona að ég
geti gert grein fyrir því hér í
blaðinu síðar.
Þriðja málið er kjördæma-
mál, sem er líka tilbúin deila.
Eru jafnaðarmenn alls staðar
með sama kerfi í kosningum? Er
sama kerfi í Danmörku og á
Bretlandi? Staðreyndin er sú að
menn laga kosningakerfi hver
að sínum aðstæðum. Þessi þrjú
mál þurfa ekki að vera hindrun
í vegi samstarfs íslenskra
vinstri manna."
Af hverju ættu menn að vera
að búa til deilur?
„Vegna þess að menn hafa
staðið í því undanfarna áratugi
að búa til deiluefni til að verja
flokkana sína. Flokkarnir hafa
verið valdavé ákveðinna aðila
og þetta er gert fyrst og fremst
til að verja Alþýðuflokkinn, sem
hefur verið í tilvistarkreppu um
áratuga skeið.
Evrópumálin eru hins vegar
djúpstæð ágreiningsmál og þar
siglir Alþýðuflokkurinn einn á
báti. Þær deilur snerta bæði
staðreyndir og tilfinningar og
rista mjög djúpt, til dæmis í
mínum flokki.
En varðandi sameiningu
verður líka að spyrja: hver á að
skrifa matseðilinn fyrir partíið?
Er það einhver einn maður
uppi á Vesturgötu eða ætlum
við að búa til matinn saman?
Eða ætlum við að láta fólkið um
það sjálft?"
Verður ekki grasrótin að gera
þetta og þið halda ykkur fjarri,
þessir gömlu hundar, illa
brenndir afátökum?
„Nei, ég er ósammála því. Ég
bendi á að við tókum mikinn
þátt í samstarfinu sem stofnað
var til í höfuðborginni."
Það kom til vegna þrýstings
frá grasrótinni.
„Stjórnmálamenn gera auð-
vitað aldrei neitt án þess að
það sé hreyfing í kringum þá.
Forystumennirnir eiga að
hjálpa til. Ef þeir gera það ekki,
þá verða þeir viðskila við hreyf-
inguna. En við eigum að virða
það fyrir okkur á þessu kjör-
tímabili, hvort það séu málefna-
legir snertifletir milli Alþýðu-
flokks og Alþýðubandalags,
sem flokkarnir gætu farið með
saman út í næstu kosningar.
Þeir gætu nefnt fjögur, fimm
eða tíu mál sem þeir vildu berj-
ast fyrir og hrinda í fram-
kvæmd. Þetta er affarasælast í
stöðunni, vegna þess að það
eru ekki miklar líkur á að menn
séu reiðubúnir að leggja flokk-
ana skyndilega niður, eins og
Margrét Frímannsdóttir hefur
bent á. Það er praktískt að
byrja málefnamegin. Á því eru
engin vandkvæði, fyrir utan
Evrópumálin.“
Pólitískar
forsetakosningar
„Næstu mánuðir í pólitík
munu snúast fyrst og fremst
um forsetakosningarnar. Ég
held að þetta verði pólitískustu
forsetakosningar sem við höf-
um upplifað."
Afhverju?
„Ég held að það sé áhugi á
pólitískum markalínum í tengsl-
um við forsetaembættið um-
fram það sem hefur verið. Það
er undirliggjandi straumur
varðandi Evrópumál sem mun
birtast þar og viðbrögð Davíðs
Oddssonar í þeim málum um
síðustu helgi hygg ég staðfesti
það. Svo bætist við Alþýðusam-
bandsþing næsta vor og lands-
fundur Sjálfstæðisflokksins og
þetta allt getur skapað skýrar
markalínur.
Þegar kemur að flokksþingi
Alþýðuflokksins haustið 1996
munu innri átökin í flokknum
hafa gerjast, þá verður búið að
kanna betur samstarfsgrund-
völl og þá styttist í sveitar-
stjórnarkosningar þar sem R-
listinn mun væntanlega bjóða
fram undir sömu formerkjum.
Þá mun flokksþing Alþýðu-
flokksins standa frammi fyrir
örlagaríkum spurningum um
hvort þeir eru tilbúnir í þessa
samvinnu við okkur, sem við
lýstum yfir á okkar landsfundi
að við vildum."
Aðeins um pólitískar forseta-
kosningar. Sýnir reynslan ekki
að fólk vill ekki pólitíkusa á for-
setastól?
„Ég á ekki endilega við að
stjórnmálamenn verði í fram-
boði eða kjörnir. Kosningarnar
1968 voru til dæmis rammpólit-
ískar. Kosningarnar 1980 sner-
ust líka um pólitík — jafnréttis-
mál og menningarpólitík. Það
sama mun gerast nú. Það er svo
margt að gerjast."
Hverjar verða átakalínumar?
„Það verða Evrópumál og þar
með staða íslands í heiminum,
menningarlegar áherzlur og
hvaða tilfinningu fólk hefur fyr-
ir sjálfstæði þjóðarinnar.“
Að þetta verði eins konar
þjóðaratkvœðagreiðsla um
þessa hluti, en sá sem verður
kjörinn getur kannske ekki gert
mjög margt í þeim.
„Embættið getur haft meiri
völd en það hefur haft.“
Viltu það?
„Ég hef ekki mikla skoðun á
því, nema hvað mér finnst
koma til greina að gera róttæk-
ar stjórnkerfisbreytingar á ís-
landi. Alþingi er til dæmis veikt
og það kemur til greina að
kjósa framkvæmdavaldið
beinni kosningu en nú er gert.“
Þessi hugmynd var síðast á
floti fyrir kosningamar 1983. Þú
varst ekki ýkja hrifinn af henni
þá?
„Jú, jú. Ég hef alltaf verið það.
Vandinn hér er sá, eins og Ólaf-
ur Þ. Þórðarson sagði fyrstur
manna, að við höfum ekki búið
við þingbundna stjórn, heldur
stjórnbundið þing. Þingið er
alltof veikt og hér myndast
aldrei skýrar pólitískar marka-
línur. Ég dáist að bandaríska
stjórnkerfinu, þar sem forset-
inn og þingið takast á. Það er
stundum erfitt, en það er þó
skýrt um hvað er verið að tala.
Um hvað snúast pólitískar
fréttir hér? Um það hvort Egill
Jónsson skilar séráliti í nefnd
með öðrum sjálfstæðimönnum.
Það er aldrei talað um það, um
hvað álitið snýst. Um hvað snú-
ast deilurnar í Bandaríkjunum
núna? Alvörumálefni í pólitík.
Átök um velferðarkerfið, til
dæmis. Það þarf skýrari línur
hér og að komast að niður-
stöðu um það til dæmis, hvers
konar jafnaðarstefnu á að
fylgja hér. Því hefur Alþýðu-
flokkurinn að mínu mati ekki
svarað fyllilega ennþá.“