Helgarpósturinn - 30.11.1995, Blaðsíða 24

FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1995
24
Vandað verk
Eg skrifaöi mig inn í tugthúsið
Endurminningar Valdimars
Jóhannssonar
Gylfi Gröndal skráöu
Foriagið 1995
+★
Valdimar er þjóðkunnur
blaðamaður og bókaútgef-
andi. Á viðburðaríkum ferli
sínum vann hann hjá fjölda
dag- og vikublaða, til dæmis
Tímanum, Alþýðublaðinu og
Þjóðólfi. Þar tókst honum að
skrifa sig inn í hjörtu lands-
manna og inn í tugthúsið einn-
ig. Hans þáttur var mikill í stór-
aukinni bókaútgáfu hérlendis á
fimmta áratugnum þegar hann
kom á fót bókaútgáfunni Ið-
unni, sem hefur auðgað bók-
menntalíf þjóðarinnar fram á
okkar dag. Hann kom víða við í
stjórnmálum, en föðurlandsást
og andstaða hans við herinn
voru eins og rauður þráður í
gegnum þá þátttöku. Það var
einmitt vegna andúðar hans á
breskum yfirgangi og íslensk-
um undirlægjuhætti að hann
með harðorðri grein skrifaði
sig í fangelsið 1941.
Uppbygging Gylfa Gröndal
á verkinu er að vonum góð,
enda maðurinn þrautreyndur
viðtalsbóka- og ævisagnahöf-
undur. Fyrri hluti verksins lýs-
ir á nostalgískan hátt uppvexti
Valdimars í Svarfaðardal við
erfiðar aðstæður. Á þeim tíma
var barist um hverja krónu,
þótt menn nenni vart að
beygja sig eftir þeim á götu nú-
orðið. Það hefði að ósekju
mátt staldra lengur við fallegar
stundir eins og lýsingu á hin-
um íburðarlitlu jólum sem
Valdimar upplifði í æsku, þeg-
ar ljósmeti var munaðarvara.
Sú tilfinning kemur oft yfir
mann við lesturinn að orðin og
blaðsíðurnar séu um of skorin
við nögl. í miðhlutanum er síð-
an lýst pólitískum, náms- og
blaðamannsferli hans og í lok-
in kemur að þýðingarmesta
hlutanum fyrir íslenska menn-
ingu, þ.e. bókaútgáfunni. Bóka-
forlagið Iðunn, sem Valdimar
stofnaði í lok stríðsins, náði að
verða eitt stærsta forlag lands-
ins. Þar komu til vinnusemi og
vandvirkni Valdimars að
ógleymdum undraverðum
hæfileika til að skynja hvers-
konar bækur fólkið vildi. Hver
metsölubókin á fætur annarri
gaf honum nógu mikið fé í aðra
hönd til að þrauka mögru árin
sem öll fyrirtæki mæta.
Burtflognar endur
Þriðja ástin
Nína Björk Arnadóttir
Iðunn 1995
★
að er stundum sagt um
teikningar barna, sem erf-
itt er að átta sig á, að þær eigi
að tákna burtflognar endur.
Bækur
„Lengst aferstíllinn ein-
faldur og barnalegur dn
nokkurra töfra. Og kyn-
lífslýsingarnar eru með
þeim pínlegustu sem sést
hafa í íslenskri bók. “
Og raunar er líka til saga af
Kjarval sem segir frá því að
hann hafi skýrt eitt málverk
sitt Kú en svarað því til þegar
hann var spurður hvar kýrin
væri að hún væri hinum megin
við ána. Sama gildir um nýja
skáldsögu Nínu Bjarkar Áma-
dóttur, Þriðju óstina. Hér er
drepið á merkilega sögu og
forvitnilega en sú saga er ekki
finnanleg í bókinni. Endarnir
liggja lausir um allt og persón-
ur týnast út úr sögunni, næst-
um áður en þær eru til hennar
nefndar.
Frásögnin er frá þremur
sjónarhornum, sjónarhorni
Ernu hinnar ríku og fínu,
morðingja hennar Guðmundar
Astríðumorðingja og öskukall-
anna Siddó og Valda sem finna
lík hennar.
Saga Ernu vekur forvitni les-
andans strax í upphafi, hún
hefur tekið við sæði föður síns
og borið barn hans undir belti
um stund en fóstrinu síðan
verið eytt til að bjarga lífi föð-
urins sem þjáist af Parkinsons-
veiki. Móðir hennar hefur ver-
ið geðveik frá því að Erna var
barn, og systirin sem hún
kynnist eftir lát föðurins verð-
ur líka geðveik og er lokuð inni
á hæli. Hún giftist manni sem
hún hefur engan áhuga á og
tekur besta vin hans sem elsk-
huga strax á brúðkaupsdaginn
og kórónar svo allt saman
með því að verða ástfangin af
ungri stúlku sem hún veit ekk-
ert um. Sannarlega krassandi
söguefni, en — búps — það
hripar allt út úr sögunni og
lesandinn er svo sem engu
nær um þessa konu eða
ástæðurnar fyrir gerðum
hennar. Vissulega er frásögn
hennar í sundurlausum dag-
bókarbrotum en fyrr má nú
vera sundurleysið.
Frásögn Guðmundar
Ástríðumorðingja er sett upp
sem greinaflokkur í Nýja Helg-
arblaðinu og er ágætlega heil-
leg saga hörmunga og hrakn-
inga frá unga aldri, einmana-
leika og loks fundi hinnar
sönnu ástar og harkalegum
viðbrögðum hans þegar þeirri
ást er ógnað.
Og svo eru það þeir kump-
ánar Siddó og Valdi. Hlutverk
þeirra í sögunni er mér hulið,
nema þeir tákni hina eilífu
hringrás lífsins og að eins
dauði er annars brauð, því lík-
fundurinn tengir þá órjúfandi
böndum og þeir verða vinir og
fara að leigja sér saman.
Lykilpersóna sögunnar er
Sunna, sem þau elska bæði
Erna og Guðmundur, en um
hana fær lesandinn nánast
ekkert að vita. Hún er enn ein
Úan í íslenskum bókmenntum
og þó varla, því svo lítið er
henni lýst að ógjörningur er
að gera sér grein fyrir því í
hverju það vald hennar felst
að fólk er reiðubúið að drepa
og deyja hennar vegna.
Maður verður hryggur við
lestur þessarar bókar. Hrygg-
ur vegna sögunnar sem er hér
ekki. Hryggur vegna þess að
Nína Björk er gott ljóðskáld og
getur skrifað óumræðilega fal-
legan stíl, en ekkert af þeim
hæfileikum nýtur sín hér. Stíll-
inn er vissulega mjög ljóð-
rænn og seiðandi á köflum, en
þeir kaflar eru bara svo alltof
fáir. Lengst af er stíllinn bara
einfaldur og barnalegur án
nokkurra töfra. Og kynlífslýs-
ingarnar eru með þeim pínleg-
ustu sem sést hafa í íslenskri
bók. Samt eru það þær sem
eru fyrirferðarmestar og liggur
við að persónur, aðrar en aðal-
persónurnar, þjóni þeim til-
gangi einum að fara í rúmið
með þeim Ernu og Guðmundi
og sé síðan hent út úr sögunni
af fullkominni grimmd og
skiptir þá engu hvort um er að
ræða eiginmann, elskhuga,
vændiskonu eða draumkonur
æskunnar.
Og maður verður hryggari
og hryggari. Kannski er það
snilld. Að láta lesandann þjást
vegna sögunnar sem ekki er
sögð. Láta hann óska þess að
höfundur hefði gefið sér meiri
tíma, gefið okkur meira.
Kannski það. En það hefði þó
verið ennþá meiri snilld að
gefa okkur þá sögu sem hér er
gefin í skyn.
„Foruitni manns er
vakin ú persónunni en
Gylfi virðistjafnan
vinna undirþeim
merkjum að vera var-
kdrvið viðmœlendur
sína og sýna enga
frekju. “
Öllu þessu ferli eru gerð
ágæt skil í bókinni en það sem
vantar tilfinnanlega er að kom-
ist sé nær persónu Valdimars.
Forvitni manns er vakin á per-
sónunni en Gylfi virðist jafnan
vinna undir þeim merkjum að
vera varkár við viðmælendur
sína og sýna enga frekju. Það
er ekki laust við að maður sé
hálfsvekktur í bókarlok að hafa
ekki fengið að komast nær svo
áhugaverðum manni. Gylfi ger-
ir að vísu góða tilraun til að
sníða þennan vankant af, m.a.
með því að birta kafia úr ein-
lægum bréfum Valdimars til
Ingunnar konu sinnar. Þar
kemst maður í snertingu við
þennan heilbrigða og góða
dreng. Það er síðan önnur saga
að það, hversu góður drengur
hann er, virðist leiða til þess,
eins og góðra manna er háttur,
að hann oflofar samferðamenn
sína og grynnkar þannig per-
sónur þeirra.
En bókin er vel unnin.
Skemmtileg og fróðleg lesning,
ekki aðeins fyrir samferðafólk
Valdimars eins og oft er raunin
með viðtalsbækur, heldur
einnig fyrir þá sem vilja kom-
ast inn í hugarheim eins þeirra
manna sem af eigin atorku
brutust úr fátækt til bjargálna
á meðan ísland gerði slíkt hið
sama.
Ldtlaus poppplata
Hittu mig
Vinir Dóra
Útgefandi: Straight Ahead Records
Dreifing: Japis
★★
Vini Dóra skipa: Ásgeir Ósk-
arsson, trommur og bak-
raddir, Halldór Bragason,
söngur og gítar, og Jón Ólafs-
son, bassi og bakraddir. Auk
Plötur
Bjöm
Jömndur
Friðbjömsson
þeirra koma við sögu Pétur
Hjaltested á Hammond-orgel
og Þorsteinn Magnússon á gít-
ar.
Upptökustjórn: Halldór og
Ásgeir. Hljóðblöndun: Gunnar
Smári Helgason. Upptöku-
maður: Ólafur Ragnarsson.
Lög: Vinir Dóra, Ásgeir Ósk-
arsson, JJ Cale. Textar: Pjetur
Stefánsson.
Vinir Dóra hafa gengið í
gegnum töluverðar manna-
breytingar í gegnum tíðina og
margir komið við sögu á ferli
hljómsveitarinnar. í dag er hún
tríó og hefur spilað sem slíkt
um tíma.
Aðal hljómsveitarinnar er
styrkur grunnur Ásgeirs og
Jóns, sem eru þétt og vel sam-
spiluð ryþmasveit. Halldór
gerir sér lítið fyrir og syngur
öll lög plötunnar, sem að frá-
töldum tveimur lögum Ásgeirs
og lagi JJ Cale eru tíðindalitlar
lagasmíðar.
Halldór meira raular lögin en
syngur, án þess að gæða til-
finningu eða lífi. Hæfir slík
söngtækni ekki vel lögum sem
eiga sjálf á stundum erfitt með
að standa í fæturna. Eins fara
textar Pjeturs ekki nógu vel í
linkulegum flutningi og er þess
skemmst að minnast hvernig
hann fer með kveðskap sinn í
eigin flutningi. Halldór hefði
mátt flytja eitthvað af ákefð-
inni í gítarleiknum yfir í söng-
inn.
Hann sýnir að það rennur
„Halldór hefði mdtt
flytja eitthvað af
dkefðinni í gítarleikn-
um yfir í sönginn. “
blóð á bakvið míkrófóninn í
laginu
„Hjartað" og er þá strax
komið annað hljóð í strokkinn.
Hljómsveitin nær oftast fínu
flugi og hljómar platan nokkuð
heildstæð með fallegum
sprettum Þorsteins Magnús-
sonar, sem er foringi á gítarinn
hér sem annars staðar. Þá er
prýði að orgeluppbótinni og
nær Hjaltested góðum spretti í
laginu „Alstaðar“, sem er
reyndar vel leyst frá allra
hendi. Líklegt er að fólk fái að
heyra lagið „Viðkvæm" eftir JJ
Cale hljóma í útvarpi, enda
ágætis kandídat fyrir þann
vettvang.
Vinir Dóra fá plús fyrir þá
viðleitni að gera plötu með
frumsömdu efni og íslenskum
textum, en það hafa þeir ekki
áður gert.