Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1944, Blaðsíða 4

LESBÓIv MOIIGUNBLAÐSINS
516
klaustri, og fær ]>ar svo einhverja
tilsögn, cn lærir þó aldrei la'tínu.
Svo hefst hann skjótlega til allra
metorða. Það er æfintýrið um
karlsson, sem fær kóngsdóttur og
konungsríkið.
En hjer mun skjóta skökku við.
Sannleikurinn er sá, að Jón Arason
er háættaður í báðar ættir. Faðir
hans Ari er sonur Sigurðar príors
á Möðruvöllum, sem hefir verið af
höt'ðingja ætt og móðir hans. Elín,
er systirdóttir hins mikla ábóta á
Þvcrá, Einars Isleifssonar beltis-
lausa, föður klerkahöfðingjans
Finnboga Einarssonar, offieialis, er
siðar varð einnig áhóti að Þvcrá.
Á þessum tímum náðu menn varla
eða ekki nietorðum nema ættgöfgi
styddi. Getur vel verið, að ínóðir
Jóns hafi vcrið við lítil efni eftir
lát manns hennar, en ólíklegt er, að
hinn voldugi, aldraði ábóti hafi lát-
ið systurdóttur sína líða skort ná-
lega við tnnfótinn á klausturhöfuð-
bólinu. Ilefir hann sett hana á
klausturjörðina, Grýtu, rjett undir
Iiandarjaðri sínum til þess að geta
sjeð um mcð henni. Jón hendir gam-
an að þessu í vísunni alkunnu:
Ýtar buðu Grund við Grýtu
Gnúpufell og Möðruvelli;
en ábótinn vill ekki láta
aðalból, nema fylgi Ilólar.
llann hefði varla lient þannig
gaman að þessu, ef mikill sársauki;
liefði fylgt minningunum frá Grýtu.
Jón hcfir lært til prests í
klaustrinu, og meðal annars næga
latínu, þó að orð færi aldrei af.
lærdómi hans sjerstaklega. Sú firra,
að Jón Arason hafi aldrci lært lat-
ínu er sprottin af vísu eiuni, meist-
andegri, sem hann á að hafa kast-
að fram er Böðvar nokkur brá hon-
um um vankunnáttu:
Latína er list mæt,
lögsnar Böðvar,
j heuni eg kaun
ekki par, Böðvar;
KÓRKÁPA Jóns Arasonar, eða
biskupskápan gamla, eins og hún oft
er kölluð. Var hún i Hólakirkju langt
fram á siðustu öld, en síðan um tíma
hjer i dómkirkjunni. Nokkru fyrir
aldamót var hún sett á Þjóðminja-
safnið. Kápan hefir verið notuð við
biskupsvigslur, hinn mesti dýrgripur.
þætti mjer þó rjett
þitt svar, líöðvar,
míns ef væri móðurlands
máll’ar, Böðvar.
Munu vart margar vísur lýsa
Iiöfundi sínum bctur en þcssi. Það
cr eins og Jón Arason standi bráð-
lifandi fyrii' hugskotssjónum manns,
kýmni hans, yfirburðir, snilld og
Jjjóðernistil t'inning.
Ilófst nú Jón undrahratt til
allra nietorða, varð dómkirkju-
jjrcstur, ráðsniaður llóladómkirkju,
l'ór utan í erindum stólsins, fór
með sýslumannsvald og fjekk loks
hvorki meira njc minna en veitingu
fyrir Oddastað. Svo hófust ekki al-
nuigamenn á þeim tímum þótt vcl
væru gefnir. Og brátt var þó cnn
mem frami í vænduin.
ÞLGAB GO'ITSKÁLK biskup Nilm
lásson audaðist í árslok 1520 var
Jóux Arasyui faiiu forsjá stólsius
og hann síðar kjörinn biskup af
klerkúm norðanlands samkvæmt
lieimild í brjefi kórbræðra í Niðar-
ósi. En hjer kom erfiður þrándur í
götu. ögmundur Pálsson hafði ver-
ið vígður biskup i Skálholti og var
staddur ytra, er honum bárust
fregnir um lát Gottskálks. Fjekk
hann umboð til þess að stjórna mál-
um Ilólastóls meðan biskupslaust,
væri, og er atiðsjeð, að hann ætlaði
sjer að ráða, hver þar vrði biskup.
Jón Arason gerðist Jtegar alluni-
sviíamikill unt stjórn biskupsstóls-
ins og lenti meðal annars saman við
Teit ríka í Glaumbæ svo að til bar-
daga kom.* En nú tók fyrst í hnúk-
ana er ögmundur biskup óð fram
á orustuvöllinn og beitti sjer af al-
efli gegn biskupsdónti Jóns. Varð
það lians eldvígsla, og hefðu fáir
staðist. En það er eins og Jón Ara-
son fljúgi yfir öi'ðugleikana. Það
er jafnvel í sögum hent gaman að
stefnuförum Ögniundar, sem flestum
mundu hafa orðið æiáð alvarlegar
og afleiðingaríkar. Slapp Jón utan,
en )>á sendi ögmundur á eftir hon-
um bannfæringar og ákærur til
læi'ði-a og Icikra. En ekkert stoð-
aði. Jón Arason kont vígður lieim
og settist á sinn stól að Ilólum.
★
IIIÐ ÓTltCLEGA hafði skeð, Ög-
muiKlur Pálsson hafði beöið fullan
ósigur! llann varð mcira iið segja
<ið taka við presti á Oddastað, sjera
Jóni Einarssni, móti vilja sínum.
Þetta gat ekki endað ncma með
skelfingu. Ögimuidur I’álsson
kannaðist ekki við slíkt orð: Ósig-
ur. Og nú bjóst hanu til þess að
koniii lögum yi'ir þennan norðlenska
uppveisnarmann. Vorið 1527 safn-
iiði hann Iiði að fornum sið og reið
til Alþingis mcð 1600 manns. Skildi
enginn annar skipa og skikka á Al-
þingi en hann.
En nú var Jón Arason sestur í
sinu sess og var hvcrgi slippur fyr-
ir- Uaua vildi hvorki sitja heiuxa,