Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 6

Svava Jakobsdóttir
D
D
að var dag nofckurn um vetur
og komið fram undir hádegi. Ég var á
gangi eftir Eystri-Árgötunni í Uppsöl-
um. Á aðra hönd mér var samfelld húsa-
I röð, þar var borgarbókasafnið og það-
an var ég að koma. í útidyrum safnsins
* höfðu skil þagnar og hávaða verið
glögg, í skynjun minni þokaði nú hvísl
bókavarðanna smám saman fyrir marg-
víslegum hávaða hversdagsumferðar í
borg. Á hina hönd mér rann Fyrisáin,
sem skiptir borginni í austur- og vest-
urbæ eins og forðum lækurinn hér í
Reykjavík, handan árinnar stóð gamla
vatnsmyllan og þar hafði byggðasafn
Upplands fengið inni; af neðri hæðinni
var hægt að ganga inn í rök neðanjarð-
argöng þar sem vatnshljóðið niðaði í
eyrum og opið lá út í ána, sem bergmál-
aði í göngunum eins og hún væri belj-
andi stórfljót. Á vorin þreyttu stúd-
entar kapp á keipbátum á ánni og fólk
flykktist að til að sjá hvolfa undan
þeim á flúðunum undir Islandsbrúnni.
En þennan dag var íshröngl á ánni og
tröllakerti héngu niður af þakufsum,
undir fótum mér marraði í hörðum
* snjónum. Stillur voru í lofti og frost.
Sólin skein á bláhvíta veröld. í 'hreín-
leika vetrarins leitaði á huga minn
ljóðlína að heiman: Blessað sé norður-
hvelið sem mig ól. Og þó var hér
hvorki bláfjóla né birkiskógur, aðeins
frost og fönn. Svona geta óiíkar árstíð-
ir sætzt á sama Ijóðmálið. í slíku veðri
hvílir mikil kyrrð yfir borgum þótt bíl-
ar þeysist uim götur og fólk mætist í
þröng.
Skyndilega hringdu kirkjuklukkur yf-
ir borgina. Hljómur þeirra skall á þök-
um húsanna, loftið gekk í bylgjum og
líkt og snjórinn hefði verið fánýtt duft
þyrlaðist hann af malbiikinu, og mal-
bikið varð berangur sem hrannaðist
upp undan þessum volduga hljómi.
Gatan opnaðist og ég var allt í einu
stödd í viðáttumikilli, hvítkalkaðri
hvelfingu. Framundan voru bogadyr og
skreyttar járngrindur fyrir. Þær stóðu
opnar til hálfs og opnuðust inn eins og
þær byðu hvern þann velkominn er
! bæri að. Ég stóð þarna ein í víðáttunni
í og friðsældinni og vissi samstundis
hvar ég var: þetta var sál borgarinnar,
innsti kjarni hennar. En ég átti enn eitt
skref óstigið er borgin kippti að sér
hendinni. Áður en ég komst innfyrir
járngrindurnar stóð ég aftur upp á
Eystri-Árgötunni; kannski greindi
borgin á mér hik, kannski sá hún að
sér, minnug þess að jafnvel varfærnasta
snerting getur orkað sem svipuhögg. En
ég vissi samt, að hún hafði sýnt mér
mikinn trúnað; milli mín og hennar
tokst vinátta sem hefur haldizt æ siðan.
Ort hefur verið um sál náttúrunnar;
hijómfall hins ósnortna lands, söng
fjallanna og heiðanna. Við sem erum
börn borganna, vitram að borgir hafa
einnig sál, skarkali götunnai eir lag okk-
ar lands, á steinsteypu og asfalti erum
við heima. Og borgin bregzt okkur ekki,
ef við aðeins vörumst að saka hana um
istöðuleysi saklausrar sveitar eða beita
á hana nautpeningi og sauðfé.
K.aupmannahöfn hefur líka sál og
hefði ég þó ekki fcrúað því fcér áður fyrr
þegar ég var að lesa íslandssögu í skóla.
Enda kom sá1 Kaupmannahafnar mér að
óvörum, ég var efcki að leita hennar
sérstaklega. Stundum þreytum við lang-
ai göngur um ókunnar götuir og hverfi,
leitum og verðum einskis vör, en snögg-
lega þegar við eruim kannski að huga
að einhverju öðru, birtir borgin okkur
sál sína. í rökkri síðdegis einn vetrar-
dag skömmu fyrir jól stóð ég upp við
húsvegg á Grámunkatorgi. Systir mín
var nýskilin við mig, hún skrapp til að
huga að stöð.umælinum, í borgum þarf
að sinna þessum mælum reglulega eins
og bóndinn sinnir kúnum á básunum.
Áður en hún fór hnippti hún í mig: Þú
getur dundað þér við að horfa á Dirch
Passer á meðan.
Gljásvörtum bíl hafði verið rennt upp
að gangstéttinni. Úr ihonum steig dökk-
hærður maður og úfinhærðoir, nokkuð
mikill fyrirferðar og yfirhafnarlaus í
kuldanum. Maður sem fer út yfirhafn-
ailaiUs una vetur hlýtur að bera mikið
traust til bifreið.ar sinnar. Ég held
þetta hafi verið Mercedes. Pass-eir setti
undir sig hausinn og hvarf niður í búð-
arholu í kjallara þar sem feng-ust mat-
vörur. Innan skamms birtist hann aft-
ur með stóran úttroðinn poka í fang-
inu, á hæla honum með arman úttroð-
ir:n poka gekk höndlarinn, hann var
þesslegur að hann seldi epli í búðinni
sinni, eldrauð og safarík epli frá Kab-
forníu. Við næstu húsdyr hlóð hann
einnig þessum poka á Passer og hvarf
á ný niður í búðina sína, en Passer tók
að klífa brattan, þröngan stigann.
Þarna uppi á Passer rándýra tízkuíbúð
í risi, hugsaði ég, og nú ætlar hann að
fara að snæða með elskunni sinni. Á
borðum er rússneskur kavíar og næfur-
þunnt hrökkbrauð, franskir ostar og
freyðandi vín, safinn flýtur úr mjúkum
perum og vínberjaklasar í blárri skál
flæða yfir barmana. Nei, þetta gengur
ekki, og ég rýni á ný yfir rökkvað torg-
ið, Dirch Passer nartar ekki í gljá-
myndir úr vikublöðum, hann gleypir
væn kjötflykki löðrandi í sósu.
Hið næsta mér vair upplýst forn-
gripaverzlun, í glugiganuim var óreiða
þar sem glampaði á kopar, messing og
silfur, en inni í verzluninni stóð eitt
af þessum gömlu, kvenlegu skattlhiolum
með mörgum litlum skúffum fytrir
leyndarmál, þessi skattihol minna mig á
þá horfnu tíð er bókmenntalega sinn-
aðar hefðarfrúr höfðu næði til að sækja
rómantíska ástafundi; ég sá fyrir mér
George Sand, hún stendur á klöpp úti
í nóttinni, barmur hennar rís og hníg-
ur í nábleiku tunglskini þvi að hún
greinir þunga hrynjandi örlaganna í
slaghörpuleik Ohopins innan úr hús-
inu. Bráðum fellur hann fram á flyg-
ilinn með hósta.
Við hlið forngripaverzlunarinnar er
fornbóksala. Það er með endemum
hvað allt hér er fornt eftir að Dirch
Pasiser hvarf. Ég svipast um eftir göml-
um íslandskortum í glugganum, þau
eru eitt af verðmætum þessarar borg-
ar; minjar um forna frægð Danaveldis
og ganga kaupum og sölum. Þau eru
dýr. Dan&kur safnari sagði einu sinni
við mig, að það væru íslendingar sem
sprengdu upp verðið. En _ hverjum
stendur það nær en einmitt íslending-
um að sprengja upp verðið á uppdrátt-
um þesis lands sem við göng.um á?
Sfcyldi gjaldeyririnn fara i annað þarf-
ara en kaupa landið okkur aftur, þótt
afskræmt sé og hornskakkt og teygt
eins og tyggigúmmí í hinar furðuleg-
ustiu áttiir?
Meðan land okkar var svona aifkára-
legt í lögun, voru hús þau að rísa sem
ég nú virti fyrir mér: löng og mjó
stóðu þau í öruggu nálbýli hvert við
annað. Grámi rökkursins sveípaðist um
háar burstirnar, við sökklana liðu svip-
ir munkanna sem einu sinni áttu leið
hér um. Og skyndilega hljómaði
kiukknahringing yfir Grámunkatorgi
og nú var sem hljómuirinn hæfi skynjun
m.ína upp, ég sá niður á öll þök Kaup-
mannahafnar. Það glampaði á kopar-
irm, tónar klukknanna sveigðust mjúk-
lega yfir hvolfþökin og renndu sér nið-
ur bylgjaðar þaldhellur gamalla húsa,
Framhald á bls. 63
n ® r?
I
\ 38 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. desember 1M7