Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 20

Árni Johnsen
Brimhryn við klettótta strönd er
grunntónn í lífi fólksins, sem býr í
Eyjum. Fólkið dregur dám af hafinu,
það er harðfylgið, kemur til dyranna
eins og það er klætt, er frjálslegt og
hefur ákveðnar skoðanir. Hversdags-
leikinn, stórbrotin náttúrufegurð, merki
legt sögusvið og trú flétta mannlíf
þessa fólks í órofa þráð.
Við erum í Eyjum úti og það er tími
skammdegisins og allt gengur sinn
vana gang í bænum. Það er kyrrð í
björgunum og vættirnar í hamraveggj-
unum blunda undir vetrinum. Bátarnir
dorma í nausti og bíða þess að fá að
æða gegn stormum hafsins. Brimhryn
vetrarins er í hafinu, það er hvasst og
beitt eins og frostið, það leikur ekki
mjúklega eins og á sumrin og það getur
óðar en varir hrist sig eins og villtur
foli makka sinn. En samt elskar maður
hafið, það hefur verið manni eins og
vagga, leikfélagi og húsbóndi. Hafið
hefur skapað manni ótal ævintýri, í
þarapollum, á reka, í mótun landsins,
við veiðar og í bardaga við það. í
Eyjum er hafið víðáttan og Eyjarnar
eru byggingin á sléttunni, þar sem sjó-
mennirnir þekkja hafsbotninn eins og
bóndinn hólana í landareign sinni. Nú
liður að svartasta skammdeginu, sem
er lýst upp af hátíð hátíðanna og boðar
fögnuð og frið og allir reyna að sættast
viö sjálfan sig og náungann og gleyma
andlegri þreytu og eignast gleði hátíð-
arinnar, gleði barnsins.
Síðan ég man hefur jólahald í minni
sveit og jólaundirbúningur verið í
flestu ámóta. Það hefur verið mikið að
gera á mínu heimili eins og vant er
fyrir jólin. f kjallaranum heima er
blómaverzlun og flestir vilja skreyta
hjá sér með blómum eða gefa vinum
sínum blóm. Það er greniylmur í loft-
inu, uppi í eldhúsi er kaffi á könnunni
og það er stöðugt verið að hella á könn-
una og úr henni. Gestagangur er stöð-
uður og fólkið ræðir um jarðlífið, gær-
daginn og morgundaginn, án illkvittni.
Kannski er það myrkrið sem veldur
því að allir hraða útiverkunum áður
en dimman skellur á og allir reyna að
búa sig sem bezt undir hátíð frelsar-
ans.
Það er sama fólkið sem kemur í
verzlunina í kjallaranum ár eftir ár og
biður um eitthvað svipað og í fyrra,
eitthvað jólalegt og svo skreyttu grein-
arnar á leiðin. Ein kona hefur komið
í búðina fyrir jólin á hverju ári síðan
ég man eftir mér, þetta er kona sem
vinnur hlutverk sitt vel, skúrar vel og
þykir vænt um starf sitt. Hún viðhefur
alltaf sömu orðin: „Jæja, Ingibjörg mín,
þá er ég nú komin og ég ætla að panta
fallega skreytta grein á leiðið eins og
í fyrra og hún á að kosta 15 kr. Ég vil
bara hafa hana verulega fallega“. Einu
sinni kostuðu greinarnar 15 kr. og þær
hafa ekki breytzt svo mikið síðan, því
skyldu þær ekki kosta það sama og ég
er viss um að mamma myndi sakna
þess ef konan hækkaði verðið. Tilefni
jólanna verður ekki breytt og fólkið
breytist ekki svo mikið heldur, það eru
fyrstu hundrað árin sem eru svolítið
erfið í lífinu, en svo fer þetta nú að
lagast og þeir sem álíta að lífið sé sóða-
skapur eiga bara að vera kátir í sóða-
skapnum. Það er stöðugur straumur
fólks um göturnar eins og það sé að
flæða að og fólkið er hlaðið pinklum
til þess að gleðja með á Hátíðinni.
Sumir eru að fárast yfir þessu, en ég
held að það sé úrelt hugmynd að fólkið
gleðjist ekki á jólum nema að það hafi
pinkla. Allir gleðjast á jólunum vegna
þess að þeir vilja að hið góða ráði. í
Eyjum ganga skipstjórarnir með kon-
um sínum í búðir á Þorláksmessu og
Ljósm. Sigurgeir Jónasson, Vestmannaeyjum.
,Nótt yfir Helgafelli'
■ •'íiSXnÍ
rti’geitli
allir, eldri sem yngri, stefna að sama
marki, hátíðlegum jólum. Karlmennirn-
ir brosa yfir öllum hugmyndunum sem
konurnar fá í verzlununum og ræða
þess á milli um veðrið, bátana og afla-
horfur á vertíðinni og pabbi, sem er
harðfenginn skipstjóri, er niðri í kjall-
ara að skreyta jólagreinar og hefur
gaman af.
Annar skipstjóri í bænum hjálpar
konunni sinni að selja kvenundirföt og
gerir það við góðan orðstír. Allir vilja
jú vera hreinir innst sem yzt á jólun-
um. Netin og línan eru í krónni á þess-
um tíma árs og það er eins gott að
taka til höndunum. Annars dettur mér
í hug sagan af gömlu konunni sem var
að taka sig til fyrir jólin, sneri við ó-
hreinu nærskyrtunni sinni og sagði:
„Mikið er nú gott að vera komin í
hrein föt“. Hver einstakur undirbýr á
sinn hátt hátíðina, sem tignar komu
frelsarans, tignar frið í hjörtum manna
og híbýlum þeirra. Húsmæðurnar í
bænum eru búnar að baka og það er
kannski byrjað að skreyta jólatréð og
annað, sem á að skreyta, tréð í hús-
garðinum og tréð í kirkjugarðinum. Að-
eins á eftir að skúra gólfin og elda mat-
inn. Enn er þó nokkur tími til stefnu
og fólk er að muna eftir einu og einu,
sem það hefur gleymt og það er sent
eftir því hið skjótasta.
Ennþá er mamma á þönum í blóma-
búðinni í kjallaranum og fólk er að
sækja pantanirnar, svipaðar pantanir og
gerðar hafa verið fyrir sérhver jól á
undanförnum árum. Inn í búðina koma
iðnaðarmaðurinn, bankastjórinn, verka-
maðurinn og stýrimaðurinn, allir með
konurnar sínar með sér, ræða kump-
ánlega saman, en eru kannski með
misjafnlega stóra vindla í munnvikinu.
Senn gengur hátíðin í garð og undir-
búningnum er að ljúka. Fólki er farið
að fækka á götunum, það er að fjara
út og mamma er að vinna við síðustu
skreytingarnar. Annars er ástæðan fýr-
ir því að hún hefur blómabúð sú að
amma hafði þlómabúð. Merkilegt, ha?
Oft erú rauð jól í Eyjum, því þar eru
vetur snjóléttir, en nú er alhvítur feld-
ur yfir Eyjunum og snjóflyksurnar
koma svífandi og hverfa inn í það sem
þær eru, snjóinn. Klukkan er að verða
6 og kirkjuklukkurnar eru að kalla til
tíða. Bifreiðarnar koma ein af annarri
á bifreiðastæðið og prúðbúið fólk stíg-
ur út og gengur til kirkju. Snjóflyks-
urnar eyða sporunum í kringum kirkj-
una og fólkið verður hluti af kirkjunni,
Guðs börn. Kirkjuklukkurnar syngja
eins og þær hafa gert í hundruð ára og
kirkjan er þéttskipuð fólki. Mér finnst
ákaflega heitt, það er ekkert sæti og
pípuorgelið fyllir loftið af djúpum
hljóm.
Ég greini ekki hvaða verk er verið
að spila, því að ég er á leiðinni upp í
kirkjuturn, og hef afráðið að vera þar
í rólegheitum á meðan messan er. Tvær
gamlar kirkjuklukkur eru í turninum
og það eru gluggar á öllum hliðum. Ég
opna einn gluggann og sezt við hann
og horfi á logndrífuna falla hljóðlega
niður á kyrrlátt sjávarplássið, sem hvíl-
ir í skauti fjallanna og andar við nið
hafsins. Nú er Hátíð, það er jólamessa
og ég heyri óminn frá kirkjuskipinu,
eitthvað fjarlægt, eitthvað mjúkt og
mikið, sem minnir á annan heim. Mér
líður vel þarna uppi, það er hátíðlegt
og jólin eru komin. Kaðlarnir úr kirkju-
klukkunum eru enn á hreifingu síðan
hringjarinn togaði í þá og bauð
mönnum að ganga til kirkju. Hringjar-
inn er merkilegur maður, þegar ég var
minni þá hélt ég að þessi maður væri
hringjari af því að hann var svo hár
vexti og ætti því bezt með að ná upp
i kirkjuklukkurnar, en nú finnst mér
hann vera hringjari af því að það þarf
traustan mann til að vera hringjara í
kirkju, mann úr hversdagsleikanum.
Kirkjuklukkurnar tvær bera ártölin
1619 og 1743 og talið er að fyrri klukk-
unni hafi verið rænt í enska ráninu
um 1600 og verið flutt til Englands, en
send til baka nokkrum árum seinna.
Þessar klukkur hafa kallað margar kyn-
slóðir til tíða í Landakirkju. Þessar
klukkur hafa hljómað hlið við hlið,
hver í kapp við aðra og þær hafa vafa-
laust sama hljóm og fyrr, þótt kirkjan
hafi nokkrum sinnum verið endur-
byggð. í Þjóðsögum Jóns Árnasonar
segir að reyniviðarhríslur tvær hafi
vaxið sín hvorum megin við Landa-
kirkju, og svo háar að lim þeirra
mættist yfir kirkjuburstinni. Segir
'sagan að reynitrén hafi staðið unz
Hundtyrkinn kom og rændi Eyjarnar
og hjuggu þeir þá upp trén. Ekki eru
þekktar aðrar sagnir um trjágróður í
Eyjum fyrrum. í gamla daga heyrðu
menn sem vel hlustuðu stundum álfa-
söng og klukknahljóm í klettunum, en
nú er bærinn uppljómaður með logandi
augum nútímans, rafmagninu, sem er að
ganga af okkar álfa- og draugatrú dauðri.
Það er hollt að rifja upp gamla tímann
og hvernig skyldu Eyjarskeggjar til
forna hafa haldið jólin. Þá var minna
um peninga og þá voru listisemdir
heimsins eitthvað fábrotnari. í Landa-
kirkju var haldinn kvöldsöngur á að-
fangadagskvöld jóla og á gamlárskvöld.
Þá fóru flestir í kirkju sem áttu heim-
angengt. Þegar fólk kom til kirkju hafði
það heimagerðar ljósaluktir úr tré til
þess að lýsa sér á leiðinni til kvöld-
söngsins og voru sömu luktirnar notað-
ar ár frá ári, og var í þeim kertaljós.
Kertin voru oft gerð úr vaxi af reka.
Það hefur verið hátíðlegt að sjá hópa
af fólki koma frá hinum mörgu bæjar-
þyrpingum, ofan fyrir Hraun, neðan úr
Sandi og austan af bæjum, Kirkjubæ
og Vilborgarstöðum. Við kvöldsöng og á
stórhátíðum var siður að opna kórdyrn-
ar, sem annars voru alltaf lokaðar.
Þótti fólki mikið til þess koma, er geng-
ið var um kórdyrnar. Á kertaboganum
fyrir framan kórinn voru tendruð kerta
ljós en í dag eru ljósaperur á bogan-
um. Jólahelgi var mikil og á aðfanga-
dagskvöld mátti ekki hafa neinn háv-
aða eða kátínu frammi. Ljós voru látin
loga í hverju húsi á jóla- og nýársnótt
og öllum var eitthvað gefið til þess að
þeir færu ekki í jólaköttinn. Jólatré
tíðkuðust fyrst í Eyjum á seinni hlutí'
19. aldar. Voru þau telgdur viðarbolui
með negldum, renndum greinum og
var vafið lyngi eða mislitum pappíi
þar um. Fallegar bréfræmur skreyttu
tréð og einnig myndir skornar í tré og
bein. Unnu börnin sjálf að skrautgerð
ásamt fullorðna fólkinu. í Eyjum við-
hélzt hjá mörgum að skammta matinn
upp á gamla móðinn, fulla diska af
hangikjöti og saltkjöti, brauði með
smjöri, floti og tólg, rúllupylsum og
öðru góðgæti, svo að nægja myndi til
heillar viku. Annar eins skammtur
------------------ 24. desember 1967
52 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-