Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 25

Eyþórs spyr ég hann nokkurra í;e'ri
náltúrufræðilegra spurninga. Hann segir
mér að alloft verpi flækingsfuglar, sem
hér eiga sér ekki búsetu, í Öræfum, og
þá einkum í Svínafelli, en þar er mjög
kyrrviðrasamt. Af músarindli er mikið
um þessar slóðir. Sérkennilegt er það
fj'rir Morsárjökul að í honum eru
svonefndar „svigður" mjög greinilegar.
Það eru reglulegir bogar niður jökulinn
eins og fellingar á klæði, sem kippt er
upp við jaðra jökulsins. Dr. Sigurður
Þórarinsson hefir skýrt þessi fynrbæri
með því að jökulgerðin sé önnur að
sumri en vetri og séu þessar „svigður“
meik. um árstíðaskipti. Hinir dókku
bogar myndast af iburði og sandi, sem
fýkur um jökulinn, en tollir mismunandi
við hann eftir gerð hans. Við hættum
okkur ekki nánar út í vísindalegar skýr-
ingar.
Að jarðmyndun til eru neðri hlutar
fjaltsnna úr basalti en efri nluti þeirra
að mestu úr móbergi. Þar að auki kem-
ur svo líparítið úr Kjósinni og sumstað-
ar í basaltlögunum kemur fram mjög
fallegt stuðlaberg.
Að lokum má svo geta þess að Skeið-
arárjökull er að verða, í haiminum,
klassiskt dæmi um skriðjökul og sömu-
leiðis Skeiðarársandur um framburð
jökulár. Þarna er líka um að ræða
stærstu fyrirbæri sinnar tegundar á
landi hér.
Benedikt Stefánsson eyðir með mér
dagstund og segir mér sitthvað frá
Skaftafelli á æskuárum sínum og bætir
upp lýsingu á staðnum. Hann er maður
á sjötugsaldri, en fluttist austan frá
Skaftafelli árið 1921, en hefir að sjálf-
sögðu oft brugðið sér heim síðan um
sumartíma.
Fjósbaðstofurnar berast í .tal, en rétt
mun að þær eru lengst notaðar j. Öræf-
um. Benedikt kveðst ekki vilja láta hall-
mæla þeim. Þær hafi á sínum tíma verið
hin þörfustu hús, þau einu sem héldu
hita á fólkinu, þegar kuldinn kreppti að.
Fjosbaðstofa stendur enn í Skaftafeili,
að bænum Seli, sem nú er kominn í
eyði. Er nú aðeins tvíbýli og heita bæ-
irnir Bölti og Hæðir. Bölti merkir mjög
lítil mishæð „eitthvað milli bala og
hóls“, eins og Benedkt sagði mér.
Byggingar voru áður fyrr gerðar að
mestu úr torfi og grjóti. Að .nnan var
grjótveggur, en talsvet utan við hann
var hlaðinn veggur úr grashnausum,
sem Skaftafellsmenn nefndu kekki. Mold
var troðin í milli. í þökum voru sperr-
ur úr sterkum viði og kom ofan á þær
tknbruð skarsúð. Síðan var þakið skar-
að með hellum (gróthellum). Víða var
hellutekja, en að sjálfsögðu misgóð. Of-
an á þetta var svo borin mold, en þakið
yfir með heytorfi (þ.e. grasrótin fylgdi),
en ekki mun hafa verið svo góð torfrista
í Skaftafellslandi. að hægt væri að rista
reiðingstorf (þ.e. annað torflag undan
heytorfinu). Vegna helluþakksins þurfti
mjög að vanda til viða í sperrur og
kom oft kjörviður úr skipum, er fórutt
við sandana, og einnig var þar reki, sem
fluttur var heim á ísum að vetrinum.
Fiam til þessa höfum við talað um
Skaftafellið sem gróðurvin í afgirtri
eyðimörk sanda og jökla. En land jarð-
arinnar er að sjálfsögðu miklu stærra
eða frá Svínafellsjökli að austan vestur
á miðjan Skeiðarárjökul, Vatnajökli að
norðan og hafinu að sunnan. Á sandin-
um veit Benedikt ekki um glögg merki.
Við ræðum um smalamennsku í þessu
fjallmikla landi, en það gefur þeim. sem
henni eru kunnugir, nokkra ougmynd
um hægð búskaparins þarna. Sma'a-
mennska tók 4—6 daga með heimafólki
einu samn í æsku Benedikts. d’jöUin öll
norður af Morsárdal þurfti að smala.
Göngum var gjarnan háttað svo, að
nokkrir menn (3—4) fóru í Færines-
unds. en þeir eru norður af Jökulfelli,
eu aðrir fóru upp eggjar Innfjalla vest-
an Kjósar og þá smalað norðan yfir
Bláhr.júka og safnið rekið saman niður
u n Bæjarstaðaskóg og þaðan yfir Mors-
árdal og heim. Næsta dag var svo farið
í Miðfell og Kjós. Þá var mrið upp um
Skarðatindft og Kristínartinda vestan og
fram um Skorar vestan til í Morsárdal
og heim í heiði. Þá var farið í SKÖrðin
austan og um Kristínartinda austan og
niður með Skaftafellsjökli og niður i
Ausiurheiði, en heiðinni. upp frá bæj-
unum, er skipt um Bæjargil (vestra
gilið, sem einnig var nefnt Stóragii áð-
ur fyrr). Hafrafellið höfðu Svínfelling-
ar fyrir fé sitt, þótt landið tilheyrði
Skoftafelli. Þannig var land Skaitifells
sjaifgirt fyrir gripum af náttúrunni og
þar gengu engar skepnur, sem aðrir
áttu. Stundum bar við að mannhjáip
var fengin utan úr sveit (þ.e. frá öðr-
um bæjum í öræfum) og landið smalað
á einum degi.
Erfitt var að sækja í kaupstað úr
Öræfum, eins og að líkum lætur. Á síð-
ari árum. meðan þó enn var allt flutt á
hestum, var ýmist farið „út yfir sand“
og vestur til Víkur, eða austur á Höfn í
Hornafirði. Þar áður þurfti allt austur á
Djupavog, og um skeið í Papós, eða ailt
vestur á Eyrarbakka. Aðal kaupstaðar-
ferðin var farin í júlí og þá með ullina.
en svo fóru að hefjast haustfevðir og
þá reknir sauðir og síðan lömb, en þau
vildu týna tölunni í svo löngum og erfið-
um rekstri. Stundum var knappt um
mat, einkum kornmat, en aldrei mar.
Benedikt eftir hungri eða sárri fátækt
í Öræfum og ekki flosnuðu menn þar
upp„ eða fóru á flæking. Ríkidæmi var
þar ekki heldur. Tvær til fjórar kýr voru
á bæ og því nægileg mjólk og smjör.
Ekki man Benedikt fjártölu í Skaftafelli,
en leiðir að því getum að þar hafi á
unglingsárum hans verið 600—800 fjár.
Ler.gst af mun bóndi hafa verið einn í
Skaftafelli þar til fyrir um eitt hundrað
árum að jörðin skiptist milli þriggja
systkina. Um fleiri hundruð. ár hefir
jörðin verið í sömu ætt, þótt ekki
væri í beinan karllegg. Frá því 1946
hefir verið tvíbýli í Skaftfelli og búið
á Bölta og Hæðum.
Sífellt hefir Skeiðará gengið á jörð-
ina, eða graslendi hennar, og er svo
enn. Um aldamót var foss í Bæjargili
þar sem lækurinn féll fram á sandinn.
Þá sáust vel allar rústir af gamla bæn-
um i Gömlutúnum. Nú munu þær vera
alveg að hverfa í sandinn. Sandunnn
hefir líka hækkað fram undan bæjun-
um og er nú hylur, þar sem fossm var
áður, og nú fyllir sandur hvammim þar
sem áður var hægt að ríða inn undir
reyr.iviðarhrislunum og sjálfar eru hrísl-
urnar að flosna upp.
Við ræðum nokikuð hvert gestinum sé
forvitnilegast að fara og skoða sig um,
ei hann kemur að Skaftafelli. Þar bend-
ir Benedikt á svipaða staði og genr í
Árbók Ferðafélagsins. Allt er nú að
mestu farið gangandi, en þó er og var
hægt að fara ríðandi í Bæjarstaðaskóg,
nema skamman tíma á vorin má
fara með bíl inn, framan við skógar-
brekkurnar. Hestaeign og notkun þeirra
er minnkandi í Öræfum sem í öðrum
sveitum. Mor9á er ekki hættuleg
yiirierðar fyrir þá sem nokkuð eru
feiðavanir og hún er alla iafna væð og
ekki með hættulegum bleytum.
í Öræfum var siður að forðast ávallt
að sundríða og þóttist enginn mein mað-
ur að, sem það gerði, nema annað væri
óh;ákvæmilegt. Ferðamenn brostu
stundum að gætni fylgdarmanna, og
þvi, að þeir þræddu nákvæmlega allar
kvíslar á beztu brotum og grynnstu.
Þess munu heldur vart nokkur dæmi, að
maður hafi farizt í Skeiðará, sem þar
var á ferð, nema hvað maður mun
hafa farizt í bleytu vegna afleiðingar
Skeiðarárhlaups og e.t.v. annar lent í
hlaupi. Væntanlega má þakka þetta
gætni fylgdar- og leiðsögumanna.
Að þessu rituðu læt ég hér lokið
g~ein minni um Skaftafell, þar sem feg-
urð og tröllasögur heilluðu mig. Sjálf-
ur hef ég sennilega haft mesta skemmt-
an aí grein þessari, en ég vona að hún
megi verða einhverjum til nokkurs fróð-
leiks um þetta sérstæðasta ból á landi
hér, sem nú er þjóðgarður og eign allra
landsins barna. — vig.
MÚSFRÍÐUR
Framhald af bls. 45
heldur að vera alþýðlegar á skipi,
fiskur og kjói.
Þetta er þó skrýtið, hugsaði Mús-
fríður. Svona samfylgd hef ég aldrei
haft fyrr, og hefi þó hitt marga um
dagana.
„Sæl verið þið“, sagði hún, „og
hvert erum við nú öll að fara?“
„Við förum suður“, mælti kjói,
„já, langt suður“, sagði ljónið, og
svo var það útrætt.
Þau fóru suður og stigu á land í
ókunnuga landinu. Margir tóku á
móti þeim. Það var víst si'ður, þegar
einhver kom svona langt að. Síðan
héldu þau inn í land, því að ein-
hverjum hafði hugkvæmzt að gam-
an gæti verið að fara á veiðar. Eitt-
hvað af móttökuliðinu fór með þeim
til aðstoðar.
„Hvað eigum við að fara að
veiða?“ spurði önnur dúfan.
„Við eigum að fanga krókódíla",
sagði Músfríður, sem nú var orðin
vel heima í öllu sem ferðalaginu
kom við.
„En þeir eru nú svo stór dýr,
hvernig eigum við að fara að því
að drepa þá?“ spurði þá annar
fjárhundurinn.
„Usssss, það á engan að drepa“,
sagði Músfríður, „það er svo ljótt,
og það má ekki“.
„Nú“, spurði þá einhver, kannske
það hafi verið kjóinn, „til hvers á
þá að fanga þá?“
„Jú“, sagði Músfríður, „það á að
fanga þá og króa þá af. Svo kom-
um við með fiskinn og sýnum
krókódílnum hann, og þá fer
krókódíllinn að gráta af því að hon-
um finnst fiskurinn svo lítill og aumur.
Þá kemur til okkar kasta. Við bíðum þá
með stórt ílát viðbúið, og söfnum tár-
unum saman".
„Ha, tárunum?“ spurði kjói.
„Já“, sagði Músfríður, „krókódílatár
eru svo mikils virði á þessum síðustu
og verstu tímum. Það vita nú allir.
Þau hafa stigið svo mikið í vertSi und-
anfarið, enginn veit hversvegna, en við
getum hjálpað öllurn, sem við þekkj-
um, ef aðeins við söfnum nægilega
miklum forða af þeim og komum hon-
um heim í landið okkar“.
Nú var tekið til við að fanga krókó-
dílana. Þau sungu göngulög til örv-
unar fyrir krókódíla: „Búmm, búmm,
skrauteðlur og eiturslöngur, skrauteðl-
ur og eiturslöngur, búmm, búmm..........
skrauteðlur og eitur........“
Fyrr en varði birtist krókódílatorfa,
og nú var ekki anna'ð að gera en að
senda eftir baðkarinu dunhill, því að
útséð var um að engin skjóla eða þvotta-
bali myndi halda öllum þeim tárum
sem þau gætu látið krókódílana gráta,
og svo var nú hafizt handa.
Fiskurinn var sóttur og fyrst heyrðist
þung stuna og síðan sog, og svo upp-
hófust miklar krókódílahrinur og tára-
flóðið fylgdi með. Það tók ekki alltof
langan tíma að fylla baðkerið dunhill
og því gátu þau haldið af stað heim
fyrr en var'öi. Það var aðeins eitt, sem
þeim hafði láðst að athuga, og það var
það, að þar sem þeim hafði tekizt að
fylla baðkerið dunhill, var ekki lengur
rúm fyrir þau öll í kerinu líka, en á
því var líka ráðin bót alveg óvænt.
Það hafði ' víst spurzt eitthvað til
ferða þeirra út um veröldina og áður en
varði var kominn stór flutningavagn frá
flugfélaginu hárbær; hann sá um a'ð
koma þeim á flugvöll. Þegar ferðalang-
arnir komu nú út á flugvöllinn, þá
var þar tómlegt um að litast. Ekki var
þar nokkurn mann að sjá og því síður
nokkurt farartæki, er flogið gæti. En
Músfríður litla átti það bara ekki til að
fara að deyja ráðalaus. Hún sá bráðlega
glytta á eitthvað hvítt á jörðinni, og
þegar hún fór að athuga það, kom í ljós
að þetta var beinhnúta. — Síðasti
móhikaninn, hugsaði Músfríður. Hérna
kasta þeir líklega hnútunum. Kannske
maður geti galdrað eitthvað með þess-
ari hnútu. Og svo tók hún til við
galdramennskuna, og þegar hún hafði
lokið kuklinu, hafði hún gert flug-
vél úr stórri hnetu, síðan tók hún stóra
agúrku sem hún fann og gerði úr henni
vængi á flugvélina, síðan settust allir
upp í farartækið og þau flugu heim í
landið sitt, syngjandi og glöð.
Músfríður rankaði vi'ð sér á bakkan-
um í feyskibingnum og hafði notið
jólaleyfisins vel. En þegar hún mætti
í vinnu næst í hreyfingunni og hrópin
og sköllin bergmáluðu aftur: „Músfríð-
ur, þurrkaðu af gullinu, Músfríður,
veiddu gimsteinana úr súpunni“, þá tók
Músfríður lítið glas úr vasa sínum og
á miðanum stóð: Krókódílatár. Hún
hellti nokkrum dropum út í súpuna. En
er hún ætlaði að fara að hræra í, þá
viti menn: súpan var full af gimstein-
um og nú eru allir ríkir í hreyfingunni,
það er alveg satt...... og allir hafa
það gott.....allt Músfríði að þakka.
JOHNSON
Framhald af bls. 49
skrifstofu forsetans voru smágöt í kork-
lögðu gólfinu við dyr, sem sneru út að
garðinum. Fleming sagði mér, að þessi
göt væru eftir golfskó Eisenhowers,
sem oft hefði brugðið sér út í garðinn
frá vinnu til þess að leika golf. Hann
sagði, að bæði Kennedy og Johnson
hefðu hairðbannað að lagfæra þessar
skemmdir í gólfinu og teldu það póli-
tískt hagstætt að varðveita götin til
þess að sýna í hverju starf repúblik-
ansks forseta væri fólgið.
í öðrum enda skrifstofunnar standa
tveir sófar hvor á rnóti öðrum en á
milli þeirra lítið hringlaga borð. Þetta
borð virtist ósköp sakleysislegt á að líta
en á því var lítil skúffa. Fleming dró
hana út. Þá bom í ljós, að í henni er
mjög fullkomið „Push-button“ síma-
tæki. Það var sett þarna fyrr í sum-
ar til þes að forsetinn þyrfti ekki
að ómaka sig að skrifborðinu, ef hann
vildi hringja. Við einn vegg skrif-
stofunnar standa svo fjarritunartæki
frá nokkrum helztu fréttastofnunum
heimsins og getur því forsetinn hverju
sinni fylgzt með því sem gerist í ver-
öldinni, inn í skrifstofu sinni.
Fleming gekk einnig með mig inn í
fundarherbergi ríkisstjórnar Banda-
ríkjanna, sem er skammt frá skrifstofu
forsetaris. Á baki hvers stóls er skilti
með nafni þess ráðherra, sem í honum
situr og þegar ráðherrann lætur af
embætti er venja að nánustu samstarfs-
menn hans kaupi stólinn og gefi hon-
um. MacNamara fær því sinn stól bráð-
um og kannski fleiri.
Heimsókninni og hádegisverðinum í
Hvíta Húsinu var lokið. Það fór ekki
á miíLli mála, að hinn bandaríski for-
seti og starfslið hans lögðu sig í fram-
króka um að sýna forseta íslands hina
mestu virðingu og sannast sagna var
meira við haft en þegn smáríkis norð-
ur í Atlantshafi gat með nokkru móti
látið sér detta í hug fyrirfram.
24. desember 1987
•LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 57