Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 22

Kvosin fremst á myndinni er kölluð
Urðarbrunnur. Tréð á bakkanum ætti
])á að vera askurinn Yggdrasill. í bak-
sýn er haugur Ans ins gamla.
I.
L estin brunar fram sléttuna áleið-
is ti. Uppsala. Vorkvöldið er þrungið
kyi-rð meginlands og roða slær á skýin
á vesturloftinu. Svipir fornaldar líða
mér um hug þegar landslagsmyndirnar
ber fyrir gluggann. Fyrir 900 árum hét
sléttan Fýrisvöllur og hér var att sam-
an fylkingum í margri orrahríð. En
sléttan ber sama svip og þá og skógur-
inn sem rís til annarrar handar er
einnig sjálfum sér líkur öld eftir öld.
Hér hefur því ekki verið ósvipað um
að litast þegar sögumaður Adams af
Bremen fór um á leið til Uppsala ná-
lægt 1070. En hann greinir hvorki frá
veðri né landslagi því að öll athygli hans
hefur beinzt að heiðna hofinu í Uppsöl-
um, sem um aldir hafði verið miðstöð og
höfuðvígi heiðindóms á Norðurlöndum.
Áður en lengra er haldið og áður en
gengið er á vit sjálfra fornminja borg-
arinnar er rétt að draga fram þessa lýs-
ingu manns, er sjálfur hafði séð heiðna
hofið og virt fyrir sér það sem þar fór
fram. Lýsing hans er á þessa leið:
c
L7 viar eiga mjög fraegt hof, sem
heitir Uppsalir og er ekki langt frá
Sigtúnum. í þessu hofi, sem allt er gulli
slegið, dýrkar þjóðin þrjú goðalíkneski.
Mestur þeirra er Þór, sem stendur í
miðjum veizlusal. Við hlið hans standa
Óðinn og Freyr. Nærri hofinu stendur
sígrænt tré og skammt frá fórnarbrunn-
ur, þar sem lifandi mönnum er fórnað.
En Svíar dýrka ekki aðeins þessa þrjá
guði, heldur einnig framliðna höfðingja
og forustumenn. Sérstakir prestar starfa
við hofið og framkvæma fórnarathafnir
á vegum þjóðarinnar. f farsóttum og
hungursneyð er fórnað til Þórs, í stríði
til Óðins og við brúðkaup til Freys. Ní-
unda hvert ár halda allir Svíar
mikla, sameiginlega trúarhátíð. Þá verða
allir að bera fram sínar fórnir, bæði
konungur og þjóð. Þeir, sem tekið hafa
kristni, kaupa sig frá fórnunum. Af öllu
karlkyns er fórnað níu einstaklingum
og skrokkamir hengdir upp í fórnar-
lundir.um við hofið. Þar hanga hundar
og hestar við hlið manna. Kristinn
sögumaður hefur sagt, að þar hafi í
einu hangið 200 skrokkar. Söngvar eru
sungnir við fórnarathafnirnar, en þeir
eru svo klúrir, að ekki er rétt að skýra
frá efni þeirra.
Við þessa lýsingu Adams af Bremen
má bæta einni sogn, sem hann tilfærir.
Er hún á þá leið, að María mey hafi
vitrazt einum prestanna við Uppsalá-
Jón Hnefill Aðalsteinsson
Carolina Rediviva, Háskólabókasafnið í Uppsölum.
Espiviðarlundurinn í Gömlu Uppsöluni, sem kallaður er Fórnarlundur. I baksýn er
kirkjan, þar sem heiðna hofið er talið hafa staðið. Mímisbrunnur er lengst til
TVEIR ÞÆTTIR
FRÁ UPPSÖLUM
hof og sagt honum það fyrir, að hof-
inu yrði brátt breytt í kristna kirkju,
þar sem hún og sonur hennar yrðu til-
beðin. Presturinn, sem var blindur, fékk
sjónina aftur eftir þennan viðburð.
E kki eru menn alveg á einu máli
um hvar heiðna hofið í Uppsölum hafi
staðið, en flestir hallast að því, að það
h ifi verið þar sem nú heita Gömlu Upp-
salir, 5 km. frá Uppsölum. Einn góðan
veðurdag liggur leiðin þangað til að
huga að fornminjum. Á korti yfir stað-
inn, sem ferðamanni er fengið í hendur,
blasa við kunnugleg nöfn: Mímisbruun-
ur, sem stendur í útjaðri Fórnarlund-
ar. Óðinsborg, Dómarahóll eða Þinghóll,
og svo konungshaugarnir þrír, Egils-
haugur, Ánshaugur ins gamla og Aðils-
haugur. Vestan undir Ánshaugi ins
gamla heitir svo Urðarbrunnur. Nöfnum
er aðeins vikið við hér til íslenzku eða
íslenzkrar stafsetningar. Að lokum má
nefna kirkjuna í Gömlu Uppsölum, sem
taiið er að standi á grunni heiðna hofs-
ins.
Alitið er að heiðna hofið hafi ver-
ið rifið á árunum frá 1075 til 1100.
Sköir mu síðar munu trúboðar og söfn-
u5ur héraðsins hafá reist stafkirkju á
rús;um hofsins, en á fyrri hluta tólftu
aldar er svo talið að stéinkirkja hafi
veiið reist, sem mun hafa verið u.þ.b.
heimingi stærri en núverandi kirkja.
Þessi kirkja skemmdist mikið í bruna
áríð 1245 O'g var síðar endurbætt mjög
minnkuð eins og áður segir. Árið 1927
voru framkvæmdar endurbætur á kirkj
unn: og þá var tækifærið notað til að
kanna jarðlögin undiir kirkjugólfinu.
Þegar kom hálfan annan metra niður
fyrir núverandi gólf, kom niður á harð-
troðið leirgólf, sem var ekki af sömu
stærð og kirkjugólfið. Þessi gólfi var
fyigt og kom fram grunnur að fer-
hyindu húsi, um 22 sinnum 25 metrar
að stærð, og er það talið grunnur heiðna
hofsins. Hefur hofið þá staðið þar sem
nú er fremri hluti kirkjunnar.
I Gömlu Uppsölum vitnar allt um
fórnan helgistað. Á þeim stað þar sem
Fórnarlundurinil ætti að hafa verið er
er nú espiviðarlundur með þessu nafni.
f þeim trjám væri ekki hægt að hengja
upp 200 skrokka, ekki einú sinni 72 eins
og segir í einni heimild. En lundunnn
vinstri fremst á myndinni.
er tilkomumikill og sker sig áberandi úr
umhverfinu. Sunnan við lund þennan
he *ir svo Mímisbrunnur eins og áður
segir. Þar sem hann á að vera er jarð-
vegurinn nú heill, en sjálfsagt þyrfti
ekk: djúpt að grafa til þess að fá brunn-
inn fram. Hér verða Eddurnar lifandi
og vel má hugsa sér Mími sitjandi hér
að svala þorsta sinum á sólbjörtum
morgni „af veði Valföður", drykknum,
sem auga Óðins var geymt í.
IV.
11 ú beínist athygli að haugum kon-
unganna. Þeir voru eitt sinn kallaðir
Óðinshaugur, Þórshaugur og Freyshaug-
ur eftir guðunum þremur, sem hæs‘
bár í Uppsölum. En fornminjarannsókn-
ir, s'em gerðar hafá verið í haugum
þessum, hafa fært mönnum heim sann-
inn um frá hvaða tíma þeir eru og í
framhaldi af því hefur verið hægt að
álykta, með stuðningi af Ynglingatali,
að í þessum haugum hafi þeir hvílt kon-
ungarnir, Án inn gamli, Egill og Aðils.
Talií er að þessir haugar hafi verið
ge’ðu á tímabilinu frá lokum fimmtu
aldar til loka sjöttu aldar.
Urðar-brunnur var síðasti staður-
inn sem skoðaður var að þessu sinni.
Brunnurinn er ekki opinn fremur en
Mímisbrunnur, en laut í landslaginu
gofur til kynna hvar hann hafi verið. Á
barmi þeirrar lautar, nær haugi Áns ins
gamla, er askur einn mikill og fornlegu
ur. Engar heimildir gefur leiðsögukort-
54 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
24. desember 1967