Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Blaðsíða 21

„Bjarnarey reis lotningarfull í fölu mánaskininu“. Myndin er tekin á aðfangadags-
kvöld frá Heimaey. Ljósmyndari Óskar Björgvinsson, Vestmannaeyjum.
mun hafa verið útlátinn á nýársdag.
Frá jóladegi og fram á nýársdag þágu
menn heimboð hjá hver öðrum og
skemmtu sér við spil og fleira. Á seinni
tímum var siður að halda blysfarir og
álfadans á þrettándanum og stórar
brennur voru þá kyntar á fjallahnjúk-
um, uppi á Helgafelli og víðar og þetta
er gert enn þann dag 1 dag. í blysin
var hafður táinn hampur úr gömlum
skipsköðlum og sigaböndum eða reið-
ingsstorf smurt í olíu eða lýsi og hrá-
tjöru. Álfadansinn fór fram undir for-
yztu álfakóngsins, sem venjulega var
hæsti maðurinn á Eyjunum, og álfa-
drottningarinnar sem var næsthæsti
karlmaðurinn á Eyjunum og bar hvítan
kyrtil og skautbúning. Þátttakendur
voru allir grímuklæddir, flestir vel bún
ir en sumir klæddu sig afkáralega, sem
margýgir, skrímsli o. fl. Dans var stig-
inn, blys borin og sungið. Allir sem
vettlingi gátu valdið, komu til að horfa
á álfadansinn, er venjulega fór fram á
grundunum undir Stóra-Klifi á svo-
kölluðum Póstflötum, síðar voru þar
kartöflugarðar, en þar er nú margra
metra djúp bátahöfn. Álfadansinn var
jafnan bezta skemmtun og var mikið
tilhlökkunarefni fólks. Margs konar
jólaleikir tíðkuðust í Eyjum. Á sumum
bæjum var það siður að skrifa alla upp
sem komu í heimsókn á jólaföstunni,
bæði karla og konur. Var heimilisfólkið
einhvern tíma um jólin látið draga um
gestina, piltana og stúlkurnar sitt í
hvoru lagi og hafði fólk gaman af að
sjá hverjir kæmu í hvers hlut. Þessar
gömlu heimildir hef ég lesið í Sögu
Vestmannaeyja eftir Sigfús M. Johnsen
og þar segir ennfremur að á tímabil-
inu milli þrettánda og vertíðar hafi sá
siður tíðkast í Eyjum að fólk klæddi
sig i grímubúninga, karlar og konur,
einkum þó unglingar, og fór grímubúið
í hópum um bæi. Á undan hópnum fór
ógrímuklæddur maður og bað hann
leyfis fyrir grímufólkið að það mætti
koma inn og var það oftast auðsótt.
Grímufólkið settist inni og fór með alls
konar gáska og tilburðum, en heimilis-
fólk skoðaði alla í krók og kring og
reyndi að þekkja. Varð af þessu hin
bezta skemmtun, er oftast endaði með
því að grímufólkinu var boðið að taka
ofan grímuna og var því svo borið
kaffi og aðrar veitingar. Þetta þreifst
bezt í fámenninu, en lagðist niður er
fólki tók að fjölga eftir aldamótin síð-
ustu.
Logndrífan er gengin niður og það
er kominn stjörnubjartur himinn og
tunglið er fullt yfir Bjarnarey. Mér
heyrist presturinn okkar vera að flytja
ræðuna. Presturinn var kennari minn,
einn þeirra sem ekki var hægt annað en
draga dám af og hann kenndi mér m.a.,
að skoða smæstu hluta jurtarinnar. Nú
sjást klettarnir vel í tunglsskininu, þess
ir klettar, sem hafa alið mann upp og
eiga. Oddgeir Kristjánsson tónskáld
hefur gert lög, sem hann hefur samið
úr þeynum er fer um hamraveggina,
um ævintýrabústaðinn við hafið og
stórbrotið líf sjávar og kletta, og þessi
sönglög eru andardráttur Eyjanna. —•
Klettarnir stara rólegir og svipmiklir
og bíða eftir leikfélögunum sem klifra
um þá og svífa, menn og fuglar. Það
eru til margar sagnir um álfafólk í
berginu, en ég rifja upp fyrir mér
eina sögu, sem gömul kona sagði mér
um rökkurnætur, á meðan hún var að
prjóna handa mér ullarleista.
Það var einhverju sinni að bóndi
nokkur bjó búi sínu í eyju þar
sem ekki voru aðrir ábúendur. Bóndi
bjó því einbúi þarna, en hafði feng-
ið dóttur sína, tvítuga, í heimsókn
um jólin, en móðir hennar hafði dáið
fyrir fjórum árum. Gamli bóndinn
dundaði í frístundum við ritstörf og
kunni bezt við sig í einverunni, í nám-
unda við húsdýr sín, fjöllin og hafið.
Dóttir hans hafði forframast fjarri
heimabyggð, haldið þó í siði og dyggð-
ir heimahaganna og var hún hin væn-
legasta. Var nú liðið að jólum og helgin
að ganga í garð. Feðgin unnu verk sín
hljóðlega og allt var orðið fágað og
fínt í kotinu. Stúlkan var þó eitthvað
miður sín og það var sem eitthvað tóm
væri í kringum hana. Hún hafði á orði
við föður sinn að hún ætlaði ekki að
fara í sparifötin, heldur vera í hvers-
dagsfötunum þótt jólahátíðin væri við
dyrnar. Faðir hennar sagði ekkert, en
það þyngdi yfir svip hans og var auð-
séð að honum líkaði ekki afstaða dótt-
urinnar. Það átti eftir að gegna dýrun-
um og feðgin bjuggu sig undir að fara
út í fjárhúsin. Þau gengu hljóðlega
saman yfir hlaðvarpann, stöldruðu þar
aðeins og virtu fyrir sér kyrrðina sem
hvíldi yfir. Það var mjöll á landinu og
heiðskír himinn og dýrin voru öll á
húsi. Þau fylltu meisana af heyi og
gáfu kindunum og einnig kúnni og hest-
inum. Það var fyrst þegar stúlkan var
búin að gefa kindunum, að hún fann
til jólagleði og hún byrjaði að raula
jólasálma þar sem hún sat á heystabb-
anum og virti fyrir sér dýrin.
Það hýrnaði yfir föður hennar þegar
þau settust að jólaborðinu, því stúlkan
var komin í sín fínustu föt. Jólaborðið
var hlaðið jólamat og þau röbbuðu
saman um leið og þau borðuðu, en
þriðja sætið var autt. Þegar stúlkan
var búin að þvo upp, tók hún sér bók
í hönd og settist í gamla ruggustólinn
og byrjaði að lesa. Faðir hennar hafði
hallað sér á legubekkinn og las einnig.
Þau voru umvafin kyrrð einbýlisins,
gluggarnir voru hrímaðir frostrósum og
gamli kolaofninn í stofunni snarkaði
vinalega. En stúlkan var eitthvað óró-
leg og gat ekki fest hugann við lestur-
inn.
„Jæja, dóttir góð, nú skulum við fara
í ferðalag", sagði eybóndinn og reis á-
kveðinn á fætur. „Ferðalag", kváðistúlk
an. „Hvert ættum við að fara í ferða-
lag núna, faðir minn?“ „Við förum á
stað þar sem þú hefur aldrei komið og
hú skaltu búa þig vel yfir skartklæðin,
því að þú munt ganga um logagyllta
sali. Að venju vissi stúlkan að það
þýddi ekki að fá neitt meira að vita
hjá pabba hennar úr því að hann sagði
það ekki sjálfur. Þau hjálpuðust að við
að setja fram bátskænuna og ýttu úr
vör. Eybóndinn dró upp segl og sigldi
að því er virtist eftir stjörnum. Stúlkan
gat ekki greint stefnuna í myrkrinu og
hún var líka alveg róleg, því að hún
treysti föður sínum. Eftir nokkra stund
sá hún bjarg framundan, sem hún kann-
aðist ekki við, en faðir hennar sigldi
bátnum rakleitt að sjávarhelli, sem
blasti við í berginu. Það var algjört
myrkur inni í hellinum, en brátt grillti
í skímu lengst inni. Það heyrðist klið-
ur frá glaðværu fólki og það var leikið
á hljóðfæri.
„Hvaða ævintýrabústaður er hér fað-
ir minn?“ „Hér er huldufólk að
skemmta sér, dóttir góð“, svaraði ey-
bóndinn", vertu kát og hress, en gættu
þín, því við erum komin inn fyrir Ægis-
dyr“. Báturinn skreið fyrir tá í berg-
inu og þá blasti við furðuleg sýn. Bát-
urinn var kominn inn á vík í ákaflega
stórri hellahvelfingu og á stórum sill-
um í berginu sátu og stóðu hundruð af
fólki og virtist skemmta sér hið bezta.
Á neðstu sillunni, sem var stærst, var
fólk að dansa og syngja við flöktandi
elda. Hvelfingarnar voru logagylltar
með feikistórum klettadrönglum í loft-
inu og voru allar smásillur í berginu
þaktar með stórum kertum, sem lýstu
upp hellana og voru þeir logagylltir.
Þarna var huldufólk að skemmta sér og
það var yfir því einhver undarlegur
svipur. Margir komu og heilsuðu ey-
bóndanum og hann virtist þekktur
meðal þessa fólks. Stúlkan slóst í hóp
þeirra yngri og hafði gaman af skemmt-
an þeirra. Leið svo fram á nótt og var
ekkert lát á gleði huldufólksins. Stúlk-
an skemmti sér vel þarna og dansaði og
söng af hjartans lyst, en allt í einu
fann hún að eitthvað var ekki eins og
það átti að vera, það var engin helgi
þarna og það var jólanótt. Stúlkan fann
föður sinn fljótt og veik strax að því
sem henni lá á hjarta. „Faðir minn,
mér þætti vænt um, ef við gætum farið
heim núna“. „Hvað er að, dóttir góð?“
sagði eybóndinn. „Skemmtir þú þér
ekki vel?“ „Jú, það geri ég, en ég er
orðin þreytt og ég sakna kyrrlátrar jóla-
helgi heima, jólahelgi kyrrðarinnar á
hátíð frelsarans". „Mér þykir vænt um
að heyra þetta, dóttir mín, við skul-
um sigla“. Eftir að hafa kvatt, stigu
feðgin um borð og leystu festar. Það
var söknuður í augum ungs manns,
sem sat á sillu í bjarginu, hann hafði
dansað við stúlkuna og það var eitt-
hvað í fari hennar sem snart hann
djúpt, en hann varð að lifa fyrir innan
Ægisdyr og hann veifaði með trega í
augum, til stúlkunnar, sem veifaði á
móti. Báturinn skreið áleiðis út úr hell-
inum, fólkið veifaði og enn brunnu
eldarnir. Ægisdyr voru að baki og
mannheimur blasti við. Stúlkan innti
föður sinn eftir kunningsskap hans við
huldufólkið, en hann vildi ekkert um
það tala. Þau sigldu hraðbyri heim á
leið og stúlkan var glöð yfir því að
komast að raun um að hún vildi helzt
njóta kyrrðarinnar heima, þar sem
jólagleði ríkti.
Ég tók nú eftir því að það var verið
að syngja í kirkjunni og ómurinn frá
pípuorgelinu hljómaði undir. Ég sat
þarna og horfði út yfir bæinn minn og
klettana og augun staðnæmdust á
Bjarnarey, þar sem hún reis lotningar-
full í fölu mánaskininu og ég óskaði
þess að Bjarnarey ætti gleðileg jól.
Þessi eyja, sem er paradís á jörð og
sannkölluð vanadís, sem hefur haldið
mér í faðmi sínum, þar sem hvorki er
hversdagslegt eða hátíðlegt, heldur
eitthvað sem er ekki til annarsstaðar.
Framhald á bls. 63
24. desember 1967
■LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 53