Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Síða 16

Matthías Johannessen
Bagall frá Skálholti.
Við erum stödd á suðurhlað-
inu í Skálholti. Þar „standa 50
hestar, undir mönnum, tjöldum,
og margs konar farangri. Á
hestbaki sitja 13 menn, bisk-
upinn með 6 sveinum sínum og
jafnmörgum þjónum. Þeir eru
að leggja af stað í yfirreið um
Austurland, og þeir koma
ekki aftur, fyrr en eftir
níu viteur. Það er búið
að drekka hestaskálina við
Staupastein, og meira en
hundrað manns, sem standa á
stéttinni syngja ferðamennina
úf hlaði. Þeir sitja berhöfðaðir
á hestbaki, biskup og hans
menn, meðan sumgin eru tiil
enda 8 vers. Fyrst þegar níunda
og síðasta versið byrjar, heldur
hópurinn hægt af stað“.
Svo er upphaf Skálholts, hins
mikla sögulega skáldverks Guð
mundar Kambans. Við sjáum
fólkið fyrir okkur á hlaðinu
við Staupastein, heyrum skvald
ur þess og hljóðskraf úr þögn
horfins tíma, sem enn fylgir
okkur, niðar í blóðinu.
Við höfum ekki orðið fyrir
því slysi að týna rótunum í
mold sögulegrar hefðar, fortíð
undir sverði.
Við höfum reynt að rækta
með okkur vitundina um þá
staðreynd, að á sama hátt og
við erum börn okkar, þannig
erum við einnig fól'kið í sögu
Guðmundar Kambans. Örlög
þess er okkar veruleiki.
Við höfum reynt að hlaupast
ekki undan þeirri ábyrgð sem
því er samfara að ávaxta mik-
inn arf. Sýnilegt tákn þeirrar
viðleitni er þessi staður, kirkj-
an, sem blasir við úr endalausri
fjarlægð og við sjálf á þess-
um stað, spyrjandi inn í dýpstu
fylgsni hugans: Hvaðan . . . .
hvert? Teitur „var sá gæfumað-
ur að hann byggði þann bæ
fyrst, er í Skáiholti heitir, er
nú er allgöfugastur bær á öllu
íslandi", segir höfumdur Hung-
urvöku og er mi'kið niðri fyrir.
Þetta er ritað upp úr 1200.
Svo djúpar eru ræturnar.
Og enn dýpri.
Þær hafa kvíslazt í al'lar átt-
ir, en upp úr 1800 minnir ekki
annað á upphaf og reisn þessa
staðar en Staupasteinn.
Svo djúpt gátum við sokkið.
Var furða þótt okkur þætti
við eiga skuld að gjalda. Ekki
aðeins við þá sem hér voru og
lögðu undirstöður mikillar sögu,
ekki aðeins við útsýnið af Ösku
hól, heldur við sjálf okkur.
Við ísland í hjarta okkar.
Við orð Davíðssálma á stein-
kistu Odds biskups hér í kjall-
ararium:
Lát sál mína lifa, að hún
megi lofa þig. Þitt orð er
lampi fóta minna og ljós á
vegi mínum.
Um a'llt þetta vitnar þessi
staður. Hann þarf ekki á að
halda háum turnum eða innra
prjáli. Hann er mikill af sjálf-
um sér. Hann er sál fólks, sem
við unnum, fólks sem var far-
vegur mikillar sögu og mikilla
mennta. Nei, ekki farvegur ein
ungis, heldur straumþung iðu-
köst tíma og stundar. Verði
ljós, sagði höfundur þess lífs,
sem streymir um æðar okkar.
Hann sagði ekki: Verði háir
turnar — „Turnar eru minni-
máttarkennd, sem fær útrás í
náttúrunni“, befur Kjarval sagt
við mig.
Þess vegna nægir okkur það,
sem við blasir á þessum stað.
Viðmót látlausrar gleði og ein-
faldrar tignar, sprottið úr snert
ingu gamals tíma við nýjan. Um
fram allt eðlileg listræn við-
horf, nærfærinn skilningur á
boðskap þessa staðar: prédikun
arstóll Jóns Vídalíns á aðra
hönd mér, til að minna á að
orð mín eru ekki annað en
hljómandi málmur og hvellandi
bjalla andspænis orðsnilld svo
mikils prédikara, altari Bryn-
jólfs til að minna á staðfestu
trúarinnar á upplausnartímum
— nútímalegir gluggar byggð-
ir á gömlum heillandi viðhorf-
um og altaristaflan: Kristur kon
ungur þar sem hann brýzt út
úr háu bergi íslenzkra fjalla.
Fyrirheit hans og boðskapur.
Svo mikil er dýrð þessa stað
ar.
Svo að ég vitni aftur í Sig-
urbjörn biskup: ísland í hjarta
okkar.
Það kal'lar okkur heim — til
Skálholts.
Norskur prestur og sannur
vinur í verki, sr. Harald Hope
sagði einhverju sinni við mig,
að áhrifin af að koma í Skál-
holt væri fyrir sig eins og fyrir
múhameðstrúarmann að koma
til Mekka. „Sikiálholt er í mínum
augum heilög jörð. Skálholt er
köllun — hún á að vera Is-
landi til gagns. Þessi köllun á
að streyma eins og fljót iinn
í ís'lenztet þjóðlíf, farvegurinn
á að vera íslenzk æska“.
Senn mun æskan ráða ferð-
inni. Vonandi lætur hún fljótið
iitreyma um þennan stað,
nú þegar ungt ráðvillt fólk
allra landa leitar sér takmarks,
án mikils árangurs. Við höfum
oft sótt hugsjónaeld til útlanda
og gefizt vel. En hér við bæjar-
dyrnar er það sem skiptir mestu
máli. Mundi ekki þessi staður
í senn minna okkur á skyldur
og gleði. Skýldur við sjálf okk
ur, skyldur við landið, sem
veitti okkur hlutdeild í lífi sínu
og fegurð. Gleði yfir því, að
hafa eignazt þessar sikyildur.
Þegar ég nú stend hér, verð-
ur mér fyrst fyrir að hugsa
um það meginhlutverk hverrar
kynslóðar að auka við þann arf,
sem henni hetfur verið fenginn
í hendur, efla hann og ávaxta.
Með gleði höfum við fylgzt með
því að mönnunum mun-
ar ekki aðeins aítur á
bate, heldur einnig nokk-
uð á leið. Það er straum-
ur tímans, sem hér hefur verið
að verki. Ævintýrið — það eina
ævintýri sem hér hefur gerzt.
f Skálholti speglast veruleikinn
í íslenzkri samtíð. Þótt staður-
inn hafi ekki enn fengið end-
anlegt innra gildi, er hann tákn
þeirrar stefnu, sem mörkuð hef
ur verið. Að ísland skuli rísa
úr öskustónni, andlegri og ver-
aldlegri öskustó, að við erum
staðráðin í að það land sem
allgöfugast er að okkar dómi
verði ekki aðeins stolt hjart-
ans, en búi við áþreifanlega
Forn legsteinn úr gólfi Skál-
lioltskirkju.
virðingu sem því sómir. Mundi
það ekki vera í anda Fjölnis-
manna þegar þeir hófu endur-
reisn máls og mennta?
Þess ber ekki sízt að minn-
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. des. 1968