Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Page 28

Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Page 28
Hver sá sem flettir blöðum Nýja testamentisins mun fljótt komast að raun um að Páll var fremstur postula frumkirkj- unnar. Ekki færri en þrettán rit í Nýja testamentinu eru nefnd „Pálsbréf“, en aðrir post- ular eiga í hæsta lagi tvö. Og ekki er allt talið með þessu: það er ekki aðeins að rit Páls fylli fjórðung Nýja testament- isins; meiri hluti Postulasög- unnar, sem fjallar um elztu sögu kirkjunnar, er helgaður frásögnum af verkum hans. En þessi mynd af yfirburð- um Páls, bæði sem leiðtoga og kennara í frumkirkjunni, kem- ur undarlega illa heim við vitnisburð rita Páls sjálfs. Við lestur margra rita hans skynj- ar lesandi fljótt andrúmsloft mikillar spennu. Páll virðist oft mjög upptekinn af því sem hann kallar skaðleg áhrif vissra andmælenda, sem starfa meðal trúbræðra hans; stundum not- ar hann um þá verstu skammar- yrði, en hann talar alltaf und- ir rós og nefnir andstæðinga sína aldrei með nafni. í þessu er fólgið eitt af meg- invandamálum varðandi skiln- ing okkar á uppruna kristin- dómsins. Hvað veldur því að bréf Páls eru svo full af bitr- um ritdeilum, þar sem honum er á hinn bóginn tryggt svo mikið rúm í Nýja testamentinu og vitnisburður Postulasögunn ar lýsir honum sem miklum leið- toga og trúboða, eins og einn- ig er gert í síðari ritum kristn- innar? Til að svara þessari spurn- ingu er nauðsynlegt að rann- saka eftir föngum ýmis vanda- mál, sem tengd eru einhverju örlagaríkasta tímabili mann- kynssögunnar. Þetta er einnig nannsóknarsvið, sem hefur tek- ið ýmsar hefðbundnar skoðan- ir til endurmats á síðustu ár- um. Tilraunin er því þess virði að hún sé gerð, því að hún mun veita innsýn í örlagamik- il átök tveggja mikilmenna, sem mótuðu ein af helztu trúar- brögðum heimsins. f upphafi er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir eðli helztu heimilda okkar um Pál ogstarf hans. Rit hans sjálfs eru auð- vitað meginheimildir; en þar sem þau eru einkum bréf, er fjalla um tímabundin vandamál einstakra safnaða, sem Páll hafði stofnað víðsvegar um Rómaveldi, er ekki alltaf auð- velt að túlka þau. Páll nefn- ir varla ytri aðstæður því að lesendum bréfanna voru þær svo vel kunnar. Við verðum því að reyna að geta þar í eyður- nar hverju sinni og styðjast við einstakar til'vísanir og bend ingar. Ennfremur verður að hafa það í huga, að bréf Páls sýna aðeins viðhorf annars deiluaðiijans; við höfum engar heimildir frá andmælendum Páls og helztu upplýsingar um þá er að fá í orðum hans sjálfs. Postulasagan er önnur meg- inheimild um Pál og starf hans. Hún var rituð u.þ.b. fjórum óratugum eftir að atburðirn- ir gerðust, sem þar er lýst; á þeim tíma höfðu Rómverjar eytt Jerúsalem árið 70, en sá atburður hafði gagnger áhrif á stöðu kirkjunnar. Postulasagan er ennfremur augljóslega skrif um sem afsökunarrit; þar er rakin sigur kristninnar frá fyrstu dögunum í Jerúsalem og allt þar til söfnuður er stofn- aður í Róm, höfuðborg heims- ins. Liðinn tími er fegraður og farið fljótt yfir sögu ágreinings og helztu leiðtogar látnir koma vingjarnlega fram hver gagn- vart öðrum. Postulasagan hef- ur samt sem áður mikið heim- ildargildi þegar hún er skoðuð niður í kjölinn og hún fræðir okkur um tvo mikilsverða hluti um Pál; að hann var hellensk- ur gyðingur, fæddur í Tarsus í Kilikíu og naut forréttinda rómverks borgara. Báðar þessar meginheimildir eru sammála um eitt grund- vallaratriði. Páll hafði aldrei verið í upprunalegum læri- sveinapópi Jesú, en hafði sam- einazt kirkjunni nokkru eftir krossfestinguna. Um annað þýð- ingarmikið atriði eru heimild- ir einnig sammála, en það er lað Páli var ekki snúið til kristni á vegum lærisveinahóps ins í Jerúsalem. Sjálfstæði Páls gagnvart söfnuðinum í Jerúsal em á þroskaferli hans sem kristins manns, var honum ákaflega þýðingarmikið og gerði honum kleift að vinna það verk, sem honum var ætl- að í þágu nýju trúarinnar. Páll lætur okkur í té eigin skýr- ingu á þeim mikilvægu atvik- um, er leiddu til afturhvarfs hans til kristninnar. Hann skýr- ir frá þessu í bréfi sínu til Galatmanna. Gailatamönnum virðist stafa hætta af andmæl- endum Páls, en hann reynir að sannfæra þá um yfirburði sinn- ar kenningar. Staðurinn er í Galatabréfinu 1:11—20: „Því að ég læt yður vita, bræður, að það fagnaðarerindi, sem boðað var af mér, er ekki mannaverk. Ekki hefi ég held- ur tekið við því af manni né látið kenna mér það, heldur fengið það fyrir opinberun Jesú Krists. Þér hafið auðvitað heyrt um háttsemi mína áður fyrri í Gyð- ingdóminum, að ég ofsótti ákaf- lega söfnuð Guðs og eyddi hann; og ég fór lengra í Gyð- ingdóminum en margir j afnaldr- ar mínir meðal þjóðar minnar, þéir sem óg var miklu vand- lætingasamari um erfikenning forfeðra minna. En þegar Guði, sem hafði útvalið mig frá móð- urlífi og af náð sinni kallað, þóknaðist að opinbera son sinn í mér, til þess að ég boðaði hann meðal heiðingjanna, þá ráðfærði ég mig eigi jafnskjótt við hold og blóð; ekki fór ég heldur upp til Jerúsalem til þeirra, sem voru postular á undan mér, heldur fór ég burt til Arabíu og sneri svo aftur til Damaskus. Síðan fór ég eftir þrjú ár upp til Jerúsalem, til að kynn- ast Kefasi og dvaldist hjá hon- um fimmtán daga, en sá engan af hinum postulunum heldur aðeins Jakob, bróður Drottins. Það sem ég skrifa yður, sjá, Guð veit að ég lýg því ekki.“ Þessi ritningarkafli felur ákaflega mikið í sér. Hann sýn- ir okkur þrjá meginþætti í við- horfi Páls. Þegar hann er að verja eigin kenningu gegn and- mælendum sínum, leggur hann áherzlu á, að hann hafi ekki fengið hana frá mönnum, og hann tekur sérstaklega fram, að hann hafi ekki fengið hana fná postulunum í Jerúisalem. Fagnaðarerindið var boðað hon um milliliðalaust frá Guði, sem „þóknaðist að opinbera son sinn í mér, til þess að ég boð- aði hann meðal heiðingjanna.11 Hér heldur Páll því fram, að boðskapur hans sé einkum ætlaður mönnum, sem ekki séu Gyðingar. Hann viðurkennir í þessu sambandi, að kenning hans sé frábrugðin kenningu postulanna í Jerúsalem, en ver nýjungar hennar með því að leggja áherzlu á guðlegan upp- runa þeirra. Nú getum við farið að gera okkur grein fyrir megindrátt- ■um í þeim furðulegu aðstæðum, er skapazt höfðu innan kirkj- tunnar áður en tveir áratugir voru liðnir frá krossfestingunni. Páll heldur því ákveðið fram, hve óháður hann sé postulun- um í Jerúsalem jafnframt því sem hann skýrir frá því, að hann hafi fengið guðlega opin- berun að predika fyrir heið- ingjunum. Þar sem hannþurfti augljóslega að verja boðskap sinn gagnvart vissum andmæl- endum, er næsta viðfangsefni okkar að reyna að finna þessa andmælendur og gera okkur grein fyrir orsökum fjandskap- ar þeirra við Pál. Páll víkur að þessum and- mælendum í tveimur ritum og lýsir boðskap þeirra. í Galata- bréfinu 1:6—9 skrifar hann áminningarorð til trúbræðra sinna: „Mig furðar, að þér svo fljótt látið snúast frá honum, sem kallaði yður í náð Krists, til annars konar fagnaðarerindis, sem þó er ekki annað en að ein- hverjir eru að trufla yður, og vilja umhverfa fagnaðarerind- inu um Krist. En þótt jafnvel vér eða engill frá himni færi að boða yður annað fagnaðar- erindi en það, sem vér höfum boðað yður, þá sé hann bölvað- ur. Eins og vér höfum áður sagt, eins segi ég nú aftur: ef nokkur boðar yður annað fagn- aðarerindi en það, sem þér haf- ið viðtöku veitt, þá sé hann bölvaður“. Það sérstæða orðalag, er hér birtist, á sér h'liðstæðu í II Korintubréfi 11:3—6. í grísku borinni Korintu virðast kristnir menn hafa orðið fyrir svipaðri árei'tni og ' Galatar. Páll skrifar: „En ég er hræddur um, að eins og höggormurinn tældi Evu með flærð sinni, svo kunni og hugsanir yðar að spillast og leiðast burt frá einlægninni og hreinleikanum við Krist. Því að ef einhver kemur að og pré- dikar annan Jesúm, sem vér höfum ekkl precIlKaW, ewa per fáið annan anda, sem þér haf- ið ekki fengið, eða annað fagn- aðarerindi, sem þér hafið ekki tekið á móti, þó umberið þér það mætavel. Ég álít mig þó ekki í neinu standa hinum stór- miklu postulum að baki. Þótt ég sé ólærður í ræðu minni, er ég það ekki hvað þekkinguna snertir, heldur höfum vér á allan hátt birt yðar hana í öll- um greinum.“ Orðalag Páls á báðum þess- um stöðum er jafn undarlegt og það er mikilvægt. Hann stað- hæfir í naun og veru, að innan kirkjunnar eigi hann við sam- keppni að stríða um túlkun trúarinnar. Því að þegar hann talar um „annan Jesúm“ og „annað fagnaðarerindi“, hlýtur hann að eiga við það, að and- mælendur hans hafi boðað hlut- verk Jesú á annan hátt en Páll gerði og lýst persónu hans á annan veg. En hverjir voru þessir and- mælendur? Þeir hafa auðsjáan- lega ekki verið óþekktur villu- trúarflokkur; þá hefði Pál'l ug'g laust ráðizt að þeim af öllum þeim baráttukrafti, sem hann bjó yfir. Þeir hafa augljóslega verið menn, sem gátu unnið a S.C.F. BRANDON 9 og andmœlendur hans Páll biður fyrir heiðingjunum í Aþcnu um 50. Þessi myndskurður cr gerður eftir málverki Rafaels. Sem innfæddur Gyðingur talaði Páll tungu Krists, arameisku, í Jerúsalem. Alinn upp í grísku borginni Tarsus mælti hann á gríska tungu, er hann sneri heiðingjunum í Litlu-Asíu, Grikklandi og ítalíu til kristinnar trúar. 28 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. des. 1968

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.