Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 29

Páll postuli með tvö algeng tákn: sverðið, sem arfsögnin segir að
hafi gert hann höfðinu styttri, og bréfabókina. Þetta málverk
gerði Fra Bartolomeo 1514.
trúboðsakri Páls með það góð-
ur árangri að hann hafði mikl-
ar áhyggjur af. En þó undar-
legt megi heita nefnir PáU þá
aldrei með nafni og dregur
heldur aldrei í efa rétt þeirra
til að boða fagnaðarerindið.
En hann gefur þó eigi að síð-
ur vísbendingu um hverjir þess
ir menn séu í siðari tilvitnun-
inni, sem tilfærð var, er hann
bætir við þessum mikilvægu
orðum, eftir að hafa vikið að
kenningu andmælendanna: „Ég
álít mig þó ekki í neinu sbanda
hinum stórmiklu postulum að
baki“.
í ljósi þeirra staðreynda, sem
nú hafa verið dregnar fram, og
með hliðsjón af því hve mikla
áherzlu Páll leggur á það, að
hann sé óháður postulunum í
Jerúsalem, getur það varla ver
ið efamál, að þessir andmælend-
ur, sem kenndu „annan Jesúm“
voru annaðhvort leiðtogar safn-
aðarins í Jerúsalem eða útsend-
arar þeirra. Þegar Páll lýsir
heimsókn til Jerúsalem síðar í
Galatabréfinu gefur hann nán-
ari lýsingu á leiðtogum safn-
aðarins þar. Þrír postuianna
voru leiðtogar, Jakob, Pétur
og Jóhannes og Páll segir, að
þeir séu álitnir vera máttar-
stólpar. Athyglisverð er röðin,
sem nöfn þeirra eru nefnd í.
Jakob hefur verið fremstur
leiðtoganna, hann er nefndur á
uridan Pétri, sem virðist hafa
verið fyrir postulunum meðan
Jesús liifði. Sú staðreynd að Jak-
ob var bróðir Jesú GaL 1:19 —
hefur ef til vill að einhverju
leyti leitt til þess að hann var
9öttur hærra. Annars er margt
á huldu um Jakob. Samkvæmt
guðspjöllunum var hann ekki
í upprunalega lærisveinahópn-
um — meira að segja hafði
hann raunverulega verið and-
snúinn Jesú. Postulasagan þegir
vandlega um undangengna at-
burði í ævi Jakobs; hann kem-
ur skyndilega fram sem leið-
togi safnaðarins í Jerúsalem.
Hvernig hann bolaði Pétri frá
sem leiðtoga þessarar nýju
hreyfingar verður framivegis
sem hingað til hulið skeið í
sögu kristninnar. Skyldleikinn
við Jesúm hefur áreiðanlega ver
ið honum til freundráttar, en
augljóst er einnig að hann hef-
ur verið gæddur ágætum hæfi-
leilkum og haift milkla persónu
til að bera. í Galatabréfinu seg-
ir Páll frá deilu, sem reis í
Antiokkíu um það hvort kristn-
ir Gyðingar mættu samneyta
trúbræðrum, sem höfðu verið
heiðnir; Pétur hafði fyrst sam-
sinnt Páli um þetta, en síðar
dregið sig í hlé, ér sendimenn
Jakobs komu, sem sýnir áþreif-
anlega undirgefni Péturs við
hann.
Það hefur því verið kenning
kirkjunnar í Jerúsalem undir
forustu Jakobs, sem var frá-
brugðin boðun Páls og hann
beinir þöglum dylgjum að, er
hann tailar um „ainnað fagn-
arerindi", sem boðar „annan
Jesúm“. En að hvaða leyti var
þetta fagnaðarerindi í Jerúsal-
em svo frábrugðið boðskap
Páls? f stuttu máli má nefna,
að þar sem kristni söfnuður-
inn í Jerúsalem hafði helgiat-
hafnir sínar í musterinu þar
og hélt venjum og siðum Gyð-
inga, er augljóst að meðlimir
þessa safnaðar hafa ekki álit-
ið Jesú og kenningu hans ó-
samrýmanlega gyðinglegri bók
stafstrú eða að kristna trúin
skildi þá frá trú þjóðarinnar.
í þeirra augum var Jesú sá
Messías, sem ísrael hafði ver-
ið lofað. Krosisdauði hans var
vandamál, þar sem þess hafði
ekki verið vænzt, að Messías
ætti að deyja — hann átti öllu
fremur að vera hin mikla hetja,
sem frelsaði ísrael frá undirok-
un heiðins valdhafa. En það
var hægt að skýra dauða Jesú
sem píslarvættisdauða fyrir
hendi Rómverja í þágu ísnael.
Og því var trúað, að Guð hefði
reist hann frá dauðum, svo að
hann gæti senn komið með yf-
irnáttúrulegu valdi til að „end-
urreisa konungdæmi ísrael“.
Þannig var þá „fagnaðarer-
indi“ kristna safnaðarins í Jer-
úsalem; það var að öllu leyti
sett fram með táknum gyðing-
legrar hugsunar ög byggt
þannig upp að það undirstrik-
aði og efldi sérkenni andlegs
lífs og örlaga Gyðingdómsins.
Samkvæmt Postulasögunni
hafði allmargt presta og Farí-
sea játazt nýju trúnni, sem
hlaut að verða söfnuðinum
mjög mikilvægt.
Ef „fagnaðarerindið frá Jer-
úsalem“ var þannig, hvernig
var þá túlkun Páls á nýju
trúnni? Áður en Páll snerist
til kristinnar trúar virðist
hann hafa hneykslazt á nýju
hreyfingunni vegna þess að
hún kenndi „krossfestan Mess-
ías“. Við afturhvarfið hefur
Páll orðið sannfærður um að
hinn krossfesti Kristur væri
lifandi og af guðlegum upp-
runa og skiptir ekki máli í
þessu sambandi hvert álit menn
annars hafa á eð-li og dul trú-
arskiptanna. En hann varð að
skýra fyrir sjálfum sér það
hneyksli, sem krossfestingin
virtist vera. Það var í þessu
efni, að því er virðist, sem í
grundvallanatriðum skyldi á
milli Páls og safnaðarins í Jer-
úsalem og það er vegna þessa,
sem Páll leggur áherzlu á að
hann sé óháður Jerúsalemsöfn-
uðinum. í augum Páls gat daiuði
Jesú ekki verið píslarvættis-
dauði fyrir ísrael eingöngu;
hann hlaut að hafa dýpri og
algildari merkingu. Þegar Páll
gerir tilraun til að túlka þessa
merkingu leitar hann til hell-
en-ikrar menningar, ómeðvitað
þó.
Þessi hellenski bakgrunnur
var krökur af guðsdýrkunar-
siðum og dularfullri heimspeki,
sem lofaði frelsun með ýmsu
móti. Að sjálfsögðu hlaut Páll
að hafna átrúnaði hellienska
heimsins kröftuglega sem fals
guðum eða „heimspeki og hé-
gómavillú'. En hann gat ekki
hafa komizt hjá áhrifum frá
þeim, því að þessi heimur gegn
sýrði grísk-rómverskt samfélag
og þangað sóttu trúarhreyfing-
ar samtímans sitt tungutak.
Tvær mikilvægar ihugmyndir,
sem þessi trú og heimspeki hafði
að geyma og hélt fram voru
hugmyndin um guðinn sem frels
ar og fall mannsins. Sígild fyr-
irmynd þessa frelsunarguðs
var fornegypzki guðinn Ósíris.
Þeir sem vígðir voru til laun-
helga hans, trúðu því, að hann
hefði dáið og risið upp aftur
til lífs og með því að samein-
ast honum í helgiathöfninni
myndu þeir einnág öðlast ei-
líft líf.Ýmis heimspe'kikerfi sem
tilheyrðu gnóstikum, kenndu
að hver maður hefði ódauðlega
sál.sem væri fangelsuð í lík-
amanum. Þetta ófrölsi stálarinn-
ar væri afleiðing af falli henn-
ar úr bústöðum ljóss og sælu,
sem hefði leitt til fjötrunar við
efnið. Með holdtekju í þessum
heimi hefði sálin þannig kom-
iat undir áhrif hins illa valds,
sem stjórnar heiminum. Frá þess
ari glöbun gat sálin bjartgazt
með því einu móti að afla sér
réttrar þekkingar (gnosis) um
eðli sitt; þegar sálin hefði ver-
ið leyst úr ánauð efnisins,
myndi hún stíga upp himnana
til sinna upprunalegu bústaða.
Hugmyndir sem þessar voru
fjarlægar gyðinglegri bóksbafs-
trú. Það er því mikilvægt að
gera sér grein fyrir því, að Páll
túlkar krossfestinguna með
hugtökum, sem gera ráð fyrir
því að mannkynið sé í fjötrum
illra aflia, sem það sé leyst úr
fyrir dauða og upprisu guð-
legs frelsara. Hann skrifar á
þessa leið: „Þannig vorum vér
einnig, er vér vorum börn,
þrælbundnir undir heimsvætt-
irnar. En þegar fylling tímans
kom, sendi Guð son sinn, fædd-
an af konu„ fæddan undir lög-
máli, — til þess að hann keypti
lausa þá, sem voru undir lög-
máli, — svo að vér fengjum
sonarréttinn11 Orðið vættirnar,
sem er útlegging á gríska orð-
inu stoicheia, merkir í þessu
sambandi hin illu öfl, sem hafa
hieiminn á valdi sínu. í fram-
haldi af þessu litur Páll svo á,
að maðurinn sé undir valdi
þessara illu afla þar til hann
hefur verið frelsaður af holdi
klæddum syni Guðs. Páll lítur
augljóslega svo á, að krossfest-
ing Jesú hafi verið leið að
þessu marki, en ekki er ætíð
Ijóst af orðum hans á hvern
hátt þessu var náð. Stundum
höfðar hann til fórnarhugmynd
ar Gyðinga, og gefur með því
í skyn, að dauði Jesú hafi ver-
ið fórn; en hann segir ekki ber-
um orðum hver krafðist þeirr-
ar fórnar eða hverjum hún var
færð. Betra samhengi er í rök-
semdafærslu hans, er hann vík
ur að þeirri hugsun Galatbréfs
ins, er tilfærð var, í Fyrra bréf
inu til Korintumanna (2:7—8):
„heldur tölum vér speki Guðs
í leyndardómi, hina huldu,
sem Guð hefur frá eilífð fyrir-
hugað oss til dýrðar og eng-
inn af höfðingjum þessarar ald
ar þekkti, því að hefðu þeir
þekkt hana, hefðu þeir ekki
krossfest Drottin dýrðarinnar."
í þessum orðum lýsir Páll því
yfir, er hann útskýrir kross-
festinguna, að þar sé um að
ræða guðlega fyrirhugun frá
eilífð, en aftur á móti hafi höfð-
ingjar þessarar aldar leiðzt til
þess óvitandi að krossfesta yf-
ii-mannJega veru, sem er kölluð
„Drottinn dýrðarinnar“. Þar
sem „höfðingjar þessana aldar“
eru í raun og veru hliðstæða
við illu öflin, sem kölluð eru
vættir í Galatabréífinu, má
greina hér nýtt stig í útskýr-
ingu Páls á dauða Jesú. Þar er
um að ræða, að þau tök, sem
illu öflin höfðu á mannkyninu,
eru losuð, þegar mennirnir
höfðu verið tældir til að kross-
festa „Drottin dýrðarinnar".
Með því að nota hugtök og
orð, sem algeng voru í grísk-
rómiverska heiminum, hefur
P63J þannig sett fram skýringu
á gyðinglegu fyrirbæri, sem
kristnir menn af öðrum þjóð-
flokkum en Gyðinga gátu vel
skilið. En ekki var allt fengið
með þessu. Þar sem umskurn-
in var tákn inngöngu í gyð-
inglega söfnuði, var skírnin
gerð að inngöngutákni í kirkju
Krists. Skýring Páls á þassu
bendir einnig til þess, hvernig
hann reynir að sameina erfðir
grískrómverska heimsins og
Páll, til vinstri, er Pétur vefur hann örmum við komuna til
Róm árið 55. Það var í fangelsi í Róm sem Páll skrifaði bréf sín
til Kólossumanna, Efesusmanna og Filippíumanna — og í Róm
lét Neró að lokum taka hann af lífi.
23. des. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29