Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1983, Blaðsíða 17

Sveinn Ásgeirsson
Margra alda
misskilningur
vitnið. Fyrir 22 árum, 1961, skýrði Lúth-
ersfræðingurinn Hans Volz frá því, að
þetta „me teste“ stæði alls ekki í textan-
um. Þar stæði í rauninni „modeste", sem
merkir „á hófsaman hátt“. Þetta sýnir
gildi handritarannsókna. Hér höfðu
menn stuðzt við mislestur í margar aldir.
Um frásögn sjónarvotts hafði þannig
aldrei verið að ræða. Á því gat enginn
vafi leikið lengur. En það kom fleira á
daginn. Þegar farið var að rannsaka all-
an textann nánar — til að bjarga því,
sem bjargað yrði af hinni gömlu og hug-
þekku mynd — þá gat mönnum ekki sézt
yfir nokkur veigamikil atriði. í frásögn-
inni var alls ekki sagt neitt um, að grein-
arnar hefðu verið festar upp. Það var
heldur ekki minnzt á tímann „skömmu
fyrir klukkan tólf á hádegi" og 31. októ-
ber var ekki nefndur. Hallarkirkjunnar
var ekki einu sinni getið. Það sem þjónn
Lúthers hafði skrifað var þannig ekki
frásögn sjónarvotts og fjallaði ekki um
auglýsingu á greinunum, heldur sagði að-
eins frá því, að Lúther hefði lagt fram
„almennar greinar" árið 1517 til umfjöll-
unar í kappræðu.
Nú komu til skjalanna þeir dr. Erwin
Iserloch, prófessor í kaþólskri kirkju-
sögu, og dr. Heinrich Steitz, lútherskur
prestur og fræðimaður. Þeir vildu fá úr
því skorið, hvað hefði eiginlega gerzt í
Wittenberg þennan umrædda dag. Segja
má, að Lúther sjálfur hafi gefið svarið.
Það kom í ljós, sem reyndar var löngu
vitað meðal Lúthers-fræðinga, þótt ekki
hefði verið gert mikið veður út af því, en
hlýtur að koma leikmönnum allmjög á
óvart, að Lúther hafi aldrei haldið því
fram neins staðar í hinum umfangsmiklu
ritum sínum, ekki í neinu hinna mörgu
bréfa sinna né heldur í neinum söguköfl-
um af sjálfum sér, að hann hafi fest
greinarnar á kirkjuhurðina í Wittenberg.
Formáli Melanchtons
Þetta er þó allkynlegt. Að vísu gætu
menn sagt sem svo, að það hafi ekki verið
ástæða til þess hjá Lúther að fjölyrða um
þetta atriði, sem öllum hafi verið kunn-
ugt um í Þýzkalandi og víða um lönd. En
var það í rauninni svo? Rannsóknir hafa
leitt í ljós, að fram að láti Lúthers, 1546,
hafi hvergi verið á það minnzt, að grein-
arnar hafi verið auglýstar með þessum
hætti. Þó voru þær vissulega eitt helzta
umræðuefni manna þegar eftir 1517.
Spurningin er því sú, hvort þær hafi
nokkurn tíma verið festar á hurð hallar-
kirkjunnar.
En hver var það þá, sem fyrstur kvað
upp úr með það, að Lúther hefði farið
þannig að? Það var vinur hans og sam-
verkamaður, Filippus Melanchton. Og
„í raun og veru negldi Lúther atdrei hinar
95 mótmælagreinar aínar á huró hallar-
kirkjunnar í Wittenberg nó heldur nokkurs
annars staóar. Um aldir var talió, aö sjón-
arvottur hefði skráö frásögn af því, en þaö
var mislestur á handrifi
„Filippus Melanchthon, vinur og samherji
Lúthers. Frá honum er komin þjóösagan
um, aö Lúther hafi fest greinarnar á kirkju■
huröina í Wittenberg. Hann gatþess í
formála að 2. bindi ritsafns Lúthers, sem
kom út að honum látnum. Engar samtíma
heimildir styðja þessa frásögn hans, og
hvergi veröur Lúther sjálfur borinn fyrir
þessu.“
„Albrekt, erkibiskup. Metnaður hans og
ágirnd olli að margra dómi mestu um
klofning kaþólsku kirkjunnar. Honum datt
það snjallræði í hug frá sjónarmiði sölu-
mennsku að láta einnig selja aflátsbréf
fyrir hina dauðu. Hann var stórskuldugur,
því að hann hafði orðið aö kaupa sér emb-
ætti.“
hann sagði það í formála að öðru bindi
ritsafns Lúthers, sem kom út skömmu
eftir lát Lúthers. „... Þær festi hann upp
á kirkjunni í nánd við höllina í Witten-
berg daginn fyrir allraheilagramessu
1517.“
Það er augljóst, að á þessari setningu
eru allar seinni frásagnir af auglýsingu
greinanna byggðar. í fljótu bragði virðist
erfitt að vefengja hana, því að þessi náni
samherji Lúthers var hálærður maður.
En hann bjó ekki í Wittenberg árið 1517,
þegar hann var tvítugur að aldri, heldur í
Ttibingen, þar sem hann var kennari í
fornmálum. Og þessi formáli, sem sam-
inn var 30 árum síðar, sýnir, að lærðum
mönnum getar líka orðið á skekkjur. Og
þær eru margar í formálanum. Vegna
þeirra hefur fyrir löngu verið litið svo á
innan Lúthersfræðinnar, að hann hafi
verið skrifaður í flýti og upplýsingum í
honum sé vart treystandi nema aðrar
samtíma heimildir staðfesti þær.
Og það á einnig við um staðhæfinguna
SJÁ NÆSTU SÍÐU
17