Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1983, Blaðsíða 22

ÚR MÍNU
MCRNI
List
á
haust-
mánuðum
Það hefur ekki farið framhjá
þeim, sem eru svo elskulegir að
lesa nokkurnveginn reglulega
það sem ég rita í Lesbókina, að
undirritaður gerði sér nú síð-
sumars ferð til Svíþjóðar og kom
glaður og endurnærður til baka.
Við hjón dvöldumst þar í góðu
yfirlæti í rúmar sex vikur, eða
vorum réttara sagt eins og
heima hjá okkur, því við létum
sænska menn og konur í friði.
f anddyri íbúðar okkar var
upphengd stór auglýsingamynd
frá íslensku flugfélagi eða ferða-
skrifstofu. Þar gaf að líta þrjár
álitsfagrar og stæðilegar stúlk-
ur. Og höfðu þær allar sameig-
inlega eina útprjónaða föður-
landspeysu til þess að skýla nekt
sinni, og augnaráðið var lokk-
andi. Lesmál var á sænsku og
minnti á það skýrum stöfum, að
ein vika á sögueyjunni frægu
gæti orðið mönnum notadrjúg,
ef þeir vissu hvað þeir vildu.
En menningin lifir og stendur
í blóma. Ég lét það ekki dragast
þegar heim kom að fara í Nor-
ræna og Listasafnið til að skoða
málverkasýningar.
Hörður Ágústsson er nýlega
orðinn sextugur. Hann hefur
lengi verið í hópi okkar helstu
myndlistarmanna og um leið
sérstæður sagnfræðingur húsa-
gerðarlistarinnar. Gagnmerkur
maður hvar sém hann lætur til
sín taka. Þessi sýning segir vel
sögu hans, — og þó kannski
fremur stökk hans en hina jöfnu
og þaulhugsuðu göngu hans á
vegum málaralistarinnar, —
þagnarbilin tala líka sínu máli.
Það var ánægjulegt að sjá allar
þessar myndir Harðar á sama
stað, fæstar þeirra hafði ég séð
áður, þótt ég muni hafa komið á
flestar eða allar sýningar hans
hérlendis og líklega séð myndir
frá öllum skeiðum hans. Til
hamingju, Hörður.
En skammt frá þessum lista-
húsum er félagsheimili stúdenta.
Þar var fyrr á þessu hausti verið
að sýna í leikformi fyrstu spor
hinna svokölluðu atómskálda. —
22
Og þangað fórum við hjón eitt
kvöldið, og var undirritaður
áreiðanlega elsti sýningargest-
urinn í það sinn. Stúdenta-
leikhúsið, ungmenni úr háskóla
og nokkrir rithöfundar, höfðu
um skeið haldið uppi þessari sér-
stæðu skemmtun, og þegar fyllt
sal sinn, ekki stóran að vísu, sex
eða átta sinnum. Þetta var
kannski meir gert af áhuga en
samstilltri listgetu og kunnáttu
allra leikenda, en góð. tilþrif,
enda flest algjörir byrjendur.
Hér voru flutt ljóð eftir hin
löggiltu atómskáld og sögukaflar
eftir jafnaldra þeirra, smásögu
eftir Ástu Sigurðardóttur verið
breytt í leiksýningu. Allt var
þetta skemmtilega túlkað, einnig
var að nokkru leikinn stúdenta-
fundurinn frægi frá 1952. —
Sjálfur horfði ég, einn af ræðu-
mönnunum á þessum gamla upp-
gjörsfundi, með hátíðlegri still-
ingu og umburðarlyndi á leikna
eftirkomendur mína, eins og
nokkurskonar bókmenntalegur
draugur frá löngu liðinni öld, —
dálítið skrítið, — líka örlítið
undarlegt fyrir mann, sem er þó
ekki eldri að árum en ég óneit-
anlega er — og talaði ungur á
þessum fræga fundi, eins og áður
segir. En svona fer sagan hröð-
um skrefum framhjá okkur. —
Já, ójá.
Ekkert hef ég enn lesið af nýj-
um bókum. En ég sá tvær nýjar
kvikmyndir, Nýtt líf, skemmti-
legt og vel gert sprell. Og sjón-
varpsmynd Ásu Sólveigar, sem
ég lét mér einnig vel líka. Báðar
þessar myndir ágæta vel leiknar
og myndaðar.
Síðast sá ég á vegum Leikfé-
lags Reykjavíkur Ur lífi ána-
maðkanna eftir sænskan höfund.
Þessi leikur fjallar um ævintýra-
skáldið góða H.C. Andersen og
frægt samtíðarfólk hans. Ég
hafði lesið jákvæða dóma um
leikritið í blöðum og aðsókn
hafði verið góð. Sami höfundur
hafði gert sannsögulegt leikrit
um landa sinn Strindberg. Það
var sýnt hér fyrir nokkrum ár-
um og þótti mér það ásjálegt. En
að þessu sinni varð ég fyrir mikl-
um vonbrigðum. Ekki þó með
leikarana. Þeir gerðu sitt af-
burðavel, en verkefnanefndin
hefur valið illa. Þetta leikrit
gerðist á tímum Fjölnismanna í
Danmörku, þótt þeir komi nátt-
úrlega hvergi við sögu. Þetta
fræga listafólk talar sama
ruddamálið og sjálfsagt þykir nú
hina síðustu áratugi að hafa á
miðlungsskáldsögum og jafnvel
kvæðabókum, sem eiga að seljast
vel. Það er og komið upp á svið
leikhúsanna hér og gerir vJst
lukku.
Ég nefndi áðan tíma Fjöln-
ismanna. Auðvitað var þá og á
öllum tímum til óheflað tal. En
þá var rómantísk öld og önnur
sálfræðileg gildi. Þá var og allur
raunveruleiki með öðrum brag
en nú, líka hið grófa og ljóta.
Raunsæileg lýsing þeirrar aldar-
fólks verður að vera önnur en
nútímans. — Söguleg efni verða
að vera trú sínum tíma. Ef sagan
á að vera dulargerfi og höfundur
er í raun og veru að varpa ljósi á
nútímafólk, okkar vandamál, eða
ástamál allra tíma, verður að
sýna meiri samviskusemi og
listræna getu en þessi höfundur
virðist hafa yfir að ráða. H.C.
Andersen hefur eflaust verið
barnalegur öðrum þræði, en hér
er hann líka gerður að hálfgerðu
fífli. Það er höfundarins verk.
Jón úr Vör.
Óskar Aðalsteinn
Saga
úr snjónum
i.
1.
Maður —
Löngum sveipar
þú um þig
kápum myrkursins.
Ljósklæðum sólar
skrýðist þú aðeins
skammvin augnablik.
Sól fylgdi
þér úr hlaði.
Ekki hvarf hún þér.
Þú hvarfst henni.
2.
Lítill drengur
í skini sólar
— það var ég.
Óf ég mér
úr geislavöndum
unaðsmyndir
sælar — ljúfar.
Enginn syngur
sólarljóðin sín
að nýju.
Fóstra —
Hún var móðir mín.
Höndin hennar
höndin mín.
í skjóli hennar
fyrr en varði
gleymdur var
sárasti tregi
í gleðibrosi.
Sælir voru dagarnir
sem við áttum saman.
Grænir voru hagarnir.
Margt er ungs manns gaman
Sælir voru dagarnir.
Enginn syngur
sólarljóðin sín
að nýju.
LítiU fóstrudrengur
er öllum löngu gleymdur.
II.
1.
Ár og aldir margar
er mannsævin skamma.
Á tæpum vöðum
ígömlum glaumborgum
dvaldist mér löngum.
Stíft var þar að stríða
í straumföllum þungum.
Þóttist ég þó eiga
gleðina fala
og kunna að kaupslaga.
Á tæpum vöðum
í gömlum glaumborgum.
Mikið var hlegið.
Mikið ort og sungið.
ÖII er sú gleði
til grafar gengin.
Ó, stúlkan mín
í fjörunni.
ÖII voru Ijóðin til einskis sungin.
Klækir heimsins
keyptu mig að veði
fyrir stundargleði.
Ár og aldir margar
er mannsævin skamma.
Sporin heim.
Óræðar gátur
í hverju spori.
Oft er löng bið
eftir vori.
Konum gaf ég gnægðir
af brostnum vonum.
Dauðaborgir virtist ég
í hugum þeirra reisa.
Fáir munu þær úr
álögunum leysa.
Óræðar gátur
í hverju spori.
í rústum hrundra borga
ríkir koldimm nótt.
Illt er þar að kúra.
Engum er þar rótt.
Auðn skal ráða
endi minna mála.
III.
1.
Fóstra mín —
enn er ég kominn heim
í húsið þitt og mitt
— og huga að því eina
er g/eður hjarta þitt.
Betra væri að þetta fengi
ekkert eyra að heyra.
En lengi skal manninn reyna.
Fjallið yfir byggðinni
rymur hásurn rómi
í þungum byljaham.
Þessi myndin ægistóra
vakir ein í mínum huga.
ógn og dauði ígiljum.
Ógn og dauði í giljum.
Mánaglæta á auðnum fjallsins.
Langt er enn að bíða dagsins.
En brátt var stundin fleyg
og fljót að líða
— nú var ég ekkert lengur
annað en lítill fóstrudrengur
að leik með öðrum börnum
í djúpum snjónum
ofar efstu húsum.
Kveiktum við á kertum
í byrgðum snjógjótum.
Lágum þar í felum.
Þóttumst ekki heyra
Mömmu- og fóstruhrópin.
Það var sem þau
glæddu kertaljósin.
Lengi lengi enginn okkur fann.
Gott er að vera týndur
þeim sem manni ann
— og gefa sig síðan fram.
Fljúga upp um háls á fóstru
og fela sig við hennar barm.
Það var hún sem okkur fann.
Átt hafði hún lengi
illa drauma um óvætt þann
er fjallið átti að byggja
— og vildi alla feiga.
Nú lét hún okkur þetta heyra:
Haldið fast í mig
og hvert í annað.
Þá fær loðin loppa fjallsins
ykkur ekki grandað.
ÖII hlýddum við þessu kalli.
Drundi þá hátt í frerafjalli.
Langagil og Djúpagil
— bæði hlupu.
Ógnin fór rétt að
baki fóstru.
Nokkur húsin
niður hrundu.
Fjórir menn þá
lífi týndu.
En allur lifði
hópurinn hennar fóstru.
2.
Fór ég út í morgunsárið.
Þorpið sokkið í mjallarbrimið.
Einn ég stóð og starði á fjallið.
Glumdu þá við þrumusköll
frá stórum vinnuvélum.
Glúmur var ekki í felum.
Lamdi og muldi niður björgin
við Hraunprýðisósinn.
Hér skyldi lífhöfn standa
— og vörð um fólkið halda.
Hátt glumdi í Glúmi.
Var sem fjallið kveinkaði sér
við þessi skruggulæti.
Brást ég hart við.
Hét á Glúm að hætta barsmíð.
Að öðrum kosti hlypu gilin
— þá yrði úti um friðinn.
Ljótt var glottið á Glúmi.
Kvaðst hann ei hlýða
á grafarraust mína.
Ula er þér komið — skálddrengur.
Tungum talar þú ei lengur.
Glúmur sökkti sér í vélina
og mól klettana.
Hvað var nú til ráða
örmum flökkusveini?
Sá ég ekki betur
en brátt yrði þorpsbúum
hið illa að meini.
IV.
1.
/ hugans inni
var sagt skýrum rómi:
Farðu á varðberg.
Stattu á verði.
Við ramman Glúmssönginn
hóf ég mitt stríð.
Lýsti stór bannsvæði
upp um alla hlíð.
Háðsglósur margar
fékk ég fljótt að heyra.
Það voru börn og öldurmenni
sem helst léðu mér eyra.
1 hópi ungra barna
var ég marga stund.
Þau kölluðu mig afa
svo kát og létt í lund.