Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1983, Blaðsíða 21

hafs. Um borð var sami erillinn sem á
landi, og þessir ljótu og kubbslegu
skipsbátar voru í látlausum ferðum frá
skipunum á legunni að bryggjum kaup-
manna í landi.
Ekki var meira en svo að þeir Einar og
Pétur fylgdust með öllu því starfi, sem
þarna fór fram. Allt hringsnerist eins og
í kófi fyrir augum þeirra. En að lokum
gat Einar ekki á sér setið og sagði: „Guð
veit, að mig langar að fara með þeim.“
Varla hafði hann sleppt orðinu, þegar
Pétur greip fram í og sagði: „Já, auðvitað
förum við.“ „En,“ bætti hann við, „í ár er
það of seint, við erum ekki tilbúnir, og
svo er áreiðanlega búið að ráða á öll skip-
in. En ef við lifum í Herrans nafni, sem
við lifum, næsta ár, þá munum við þreifa
fyrir okkur."
Nú leið af sumar, haustið og veturinn,
en um vorið voru þeir Pétur og Einar
aftur komnir í kaupstaðinn, gerðir vel út
og að heiman búnir til starfa á fiski-
skútu. Allt var á ferð og flugi um borð í
skipunum og í kaupstaðnum eins og
venjulega, þegar verið var að búa flotann
á veiðar.
Smám saman lauk þessu umstangi og
skipin fóru að tínast út. Þau sigu af stað
hvert á fætur öðru, undu upp segl og
drógu upp fána, og eftir nokkra daga var
allur skipskarinn horfinn, en víkin lá eft-
ir hnípin og tómleg.
Fyrst reyndu skúturnar við Færeyjar,
en þegar út á leið héldu þær í vesturátt,
til Islands.
Nú víkur sögunni til þess tíma, þegar
skúturnar voru væntanlegar heim aftur
frá íslandi. Nokkrar þeirra voru þegar
komnar í heimahöfn. Þá brast á norð-
vestan fárviðri með haugasjó svo að jafn-
aðist á við verstu vetrarveður. Ekki var
að undra þótt fólk tæki að óttast um sjó-
mennina á fiskislóðum vestur í hafi. Eng-
inn var þá fréttaþráður milli Færeyja og
íslands.
Hvar sem fólk hittist, barst talið að
fiskiskipunum. Það vann verk sín sein-
lega og sljólega, því að hugurinn var ekki
við vinnuna heldur hjá sjómönnunum.
Fólkið var eins og í álögum og fjötrum
sem ekki yrðu leystir fyrr en fregnir bær-
ust frá íslandi. Menn voru fátalaðir og
áhugalausir um allt nema eitt: „Vitið þið
hvernig veðrið var á íslandi? Er enn ekk-
ert að frétta af skútunum okkar?“
Og svo fóru menn að ætla á um og geta
sér til hvort veðrið hefði verið jafn slæmt
þar vestur frá eins og það hefði verið í
Færeyjum og einnig hvar þetta eða hitt
skipið hefði verið statt í óveðrinu. Og
síðan var farið að rökræða hvaða skip
væru sómasamlega búin, væru sterk-
byggð og þyldu mikið og hver væru
ótraust og þyldu lítið.
Húsfreyja sat við hlóðir með ungbarn
á höndum sér, hlýddi á það sem sagt var
og skaut inn athugasemdum á stangli,
þótt hvorki væru þær hnitmiðaðar né
fullmótaðar. „Guð leiði þá heim aftur,“
sagði hún biðjandi og kyssti barnið sitt
innilega. Þetta barn var fætt eftir að fað
ir þess fór til íslands á skútu þá um vor-
ið.
Og þar sat einnig við eldstæðið ung
stúlka og lét ekki mikið yfir sér, en var að
prjóna ermi á peysu sem hún var að búa
til, og leit eiginlega aldrei upp. Og þó
hlaustu að verða þess var að hún átti sér
einnig vin þar vestur í hafi, þótt hún væri
of hæversk til þess að spyrja þig, hvað þú
héldir um skútuna, sem hana langaði
helst að hafa fregnir af.
Þrjú löng dægur voru liðin síðan veðr-
inu slotaði. Og á fjórða degi sást skip
koma úr hafi. Fólk hópaðist saman niðri
á bryggjunum í kaupstaðnum þegar það
sigldi til hafnar með fána að húni. Tveir
fyrrverandi skútuskipstjórar urðu fyrstir
til að þekkja skipið. Þeir sem áttu vensla-
menn um borð voru ekki í rónni og vildu
vita hvað gerst hafði. Þegar skipið kom á
móts við bryggjuna og heilsaði með fána-
kveðju, sást að það var illa farið, víða á
skipinu glitti í hvít sár á timburverki,
sem brotnað hafði 1 óveðrinu. „Þeir hafa
ekki átt sjö dagana sæla,“ sagði einhver í
mannþrönginni í landi. Og þeir, sem
óttuðust um afdrif vandamanna sinna,
voru nú sýnu kvíðnari.
Skipið sigldi inn á leguna, og þegar
skipsmenn komu á land var þeim það
ærinn starfi að svara öllum spurningun-
um, sem fyrir þá voru lagðar. Ef til vill
fengist nú svar við öllu því, sem fólk
hafði getið sér til, ímyndað sér og grunað
þessi löngu dægur. Kaupstaðurinn var
eins og barmafullur af spurningum.
Aftur bar við segl fram undan tánni á
víkurnesinu. Skipið sigldi inn og skips-
menn gengu á land. Þeir glöddust sem
vissu sína heila á húfi, en annars ríkti
sama óvissan. Þeir, sem ekkert höfðu
frétt af venslamönnum sínum, eftir að
hafa spurst fyrir um þá á fyrra skipinu,
fýsti enn að leita fregna hjá skipverjum á
því skipi sem síðar kom, og þeir sem áður
höfðu heyrt það sem þeir vildu vita,
spurðu upp aftur og aftur um það sama.
Með hverjum degi sem leið komu fleiri
skip til hafnar, flest illa farin, sum með
fána í hálfa stöng, en það voru þau skip-
in, sem misst höfðu menn og týnt í hafi
eða fluttu lík þeirra, sem fórust við ís-
land. Ekki voru fréttir fyrr sagðar í
kaupstaðnum en þær höfðu borist um
alla eyjuna.
Það bar til í einni af hinum stærri
krambúðum bæjarins, þar sem hópur af
sjómönnum var saman kominn og
gleymdi amstri sínu og erfiði við ölteiti,
að inn í búðina gekk ungur sjómaður, vel
á sig kominn og fríður sýnum. Hann virt-
ist ekki jafnglaður við heimkomuna eins
og hinir. Hann sagði fátt og var þungt í
skapi. Hann bað búðarmanninn að fá sér
barkað skæðaskinn og þrístrenda nál, tók
hníf úr slíðrum, skar skæðið á búðarborð-
inu, færði sig síðan út í horn á bak við
fólkið í búðinni og gerði sér skó. Því næst
lagði hann pening á búðarborðið, bað
búðarmanninn að taka við greiðslunni og
hélt áleiðis yfir fjallið sem leið lá ofan í
Prestbyggðina. Hann hafði verið á einni
þeirri skútunni sem flaggaði í hálfa
stöng.
Hann var þungur í spori þegar hann
fór upp brekkurnar eins og hann bæri
þunga byrði á baki. Þó hafði hann ekkert
með sér og var vanur göngu frá barns-
aldri. Hann nam oft staðar, strauk hend-
inni um ennið, fannst hann vera í hálf-
gerðu móki og fékkst naumast til að trúa
því að það væri satt sem hann hafði mátt
reyna í þessari íslandsferð. Svo stundi
hann við lágt: „Jú, allt of satt, allt of satt!
ó, að það skyldi þurfa að ganga svona
til!“
Hann varð að taka á öllu sem hann átti
til þess að komast upp á fjallið. Fjalla-
loftið hressti hann nokkuð, svo að hann
var heldur léttari á sér þegar hann kom á
brúnina þar sem sá yfir byggðina og til
Fjallsbæjanna. Þá var eins og hann
kæmist ekki lengra, það dró úr honum
máttinn og brjóst hans tók að bifast af
ekkasogum, sem linuðust ekki fyrr en
tárin byrjuðu að streyma úr augum hans.
Drykklanga stund lá hann þarna áður
en hann hóf göngu sína á ný, ekki heim
til sín að Fjalli, heldur stefndi hann ofan
í meginbyggðina að prestssetrinu. Hann
gekk til reykstofu, hitti þar vinnukonu og
spurði eftir presti. „Jú, hann er inni, ég
skal gera honum viðvart. Vertu velkom-
inn heim! En hvað amar að þér?“ „Ekk-
ert,“ sagði pilturinn og fór undan í flæm-
ingi. Hún vildi ekki spyrja hann frekar,
en gekk á fund prests, sem kom að vörmu
spori.
„Komdu sæll, Einar minn, hvað er þér
á höndum? Eitthvað amar að þér. Viltu
tala við mig? Láttu svo lítið að ganga inn
til mín.“ Þeir gengu inn í stássstofuna.
„Fáðu þér sæti og segðu mér hvaða
erindi þú átt við mig.“ Það varð stundar-
þögn áður en Einar gat svarað. Þá mælti
hann lágum rómi: „Gerið það fyrir mig
að fara heim til foreldra Péturs að segja
þeim að sonur þeirra hafi farist við ís-
land. Hann féll útbyrðis eina nóttina í
óveðrinu. Við sáum ekkert til hans fram-
ar. Ég þori ekki að segja þeim þetta sjálf-
ur.“
Prestur setti á sig skinnskóna og hélt
heim að Fjalli til að segja þessi þung-
bæru tíðindi. Enda var það skylda hans
að hugga og hjálpa þegar þannig stóð á.
Þegar prest bar að garði sat Oli gamli
við hlóðirnar í reykstofukytrunni og var
að kemba ull. Hann lagði frá sér pípuna
og kambana, reis á fætur og bauð presti
að ganga til betri stofu. Presturinn fór að
tala um það hvað Guð vildi mönnunum
vel, þótt stundum væri erfitt að átta sig á
ráðstöfunum hans.
„Mínir vegir eru ekki yðar vegir, segir
Drottinn. Við skulum ekki ætla okkur að
segja Guði fyrir verkum. Hann veit allt
betur en við, því að hann horfir yfir allan
heiminn, hann sér í einu bæði liðna tíð og
það sem er og allt sem koma skal. Þess
vegna skulum við taka því með þolgæði,
sem hann leggur á okkur, allt eins þó að
það séu þungar byrðar.“
Þannig lét prestur móðan mása, en
ekki leið á löngu þar til Óla gamla skild-
ist að klerkur var að búa hann undir
eitthvað sérstakt og óvenjulegt. „Þér ætl-
ið víst að segja mér eitthvað,“ greip hann
fram í fyrir presti. „Já, það ætla ég, ég
hef sorgarfregn að færa,“ svaraði prest-
ur.
„Pétur?" sagði Óli og horfði um leið
spyrjandi á prestinn.
„Já, Einar treysti sér ekki að segja
ykkur það sjálfur. Hann bað mig að gera
það.“
Prestur reyndi að hughreysta Óla
gamla sem hann mátti, en gamli maður-
inn var orðinn eins og stjarfur og stein-
gerður. Hann hvorki heyrði né hugsaði,
sat aðeins og starði á stofuvegginn, tóm-
legan og nakinn. Hann mælti ekki orð af
vörum, tók ekki einu sinni undir þegar
prestur kvaddi og fór.
Prestur fékk menn til að vera hjá Óla á
meðan Rakel var ókomin, en hún hafði
brugðið sér af bæ. Hún fékk að heyra
tíðindin áður en prestur fann hana.
Einar hafði ekki lyst á neinu því sem
honum var boðið á prestssetrinu. Þegar
prestur kom aftur hélt Einar af stað
heim til foreldra sinna.
Um nóttina dreymdi hann fárviðri og
ósköp á sjónum, menn sem féllu fyrir
borð, hurfu og birtust síðan með bleik
andlit fyrir aftan skipið og veifuðu með
annarri hendi biðjandi um hjálp. Svo
glitti í eitthvað hvítt gegnum myrkrið og
hann heyrði neyðaróp og því næst sá
hann fossandi brotsjó — og þá vissi hann
að öllu var lokið.
Aldrei á ævi sinni hafði hann átt svo
erfitt með að fara á fætur eins og þegar
hann vaknaði morguninn eftir, hann sem
jafnan flaug í fötin sín, hress og glaður
eins og fugl. Hann vissi ekki hvernig
hann gat afborið sorg sína.
Síðar um daginn harkaði hann af sér
og heimsótti foreldra Péturs, sagði þeim
allt sem hann mundi frá því að þeir fóru
frá Færeyjum og þar til Pétur féll út-
byrðis.
Þaðan gekk hann ofan á sandinn þar
sem þeir höfðu svo oft hlaupið um og
leikið sér. En hann naut sín ekki á þess-
um stað eins og komið var, og hélt heim-
leiðis. „Ó, hvað allt var orðið breytt!"
Dag eftir dag eigraði hann um og ent-
ist ekki við nokkurt verk.
Steingerður
Guðmundsdóttir
I minningu
Tómasar
Guðmundssonar
skálds
Er hjartað
brast —
er harpan þín
varð
hljóð —
stóð
landsins
dís
— svo dul —
og
felldi
tár —
felldi
blikandi
tár
á
bleikar
rósir —
bleikar rósir
sem hún
stráði
á
veg þinn —
veg þinn
til
ódáinsheima.
íslenzk þjóð
ber
harm sinn
í hljóði.
Tjáir
þökk
í fábrotnu
ljóði.
Égfel
Þig
föður
alls
sem
er.
Far
— skáld mitt -
vel.
21